DZIEJE BUDYNKU SZKOŁY : I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Żywcu

3. DZIEJE BUDYNKU SZKOŁY :I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Żywcu Warsztaty dla młodzieży: ZNANE I NIEZNANE ZABYTKI ŻYWIECCZYZNY Organizatorzy spotkania: Muzeum Miejskie w Żywcu Towarzystwo Naukowe Żywieckie I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu 4 grudnia 2008

4. Początki istnienia szkoły są bardzo odległe… Rada Gminna miasta Żywca - rozumiejąc wartość i potrzebę kształcenia młodzieży - rozpoczęła już w 1893 roku (we Lwowie w Radzie Szkolnej Krajowej i w Wiedniu w Ministerstwie Wyznań i Oświecenia) starania o powstanie szkoły realnej w tym mieście. Wiosną 1904 roku zabiegi te szczęśliwie zmierzały do finału. Zapisano wtedy, iż: „Gmina dostarczy trwale i bezpłatnie wszystkich kiedykolwiek zapotrzebować się mogących dla szkoły realnej lokalności, a przede wszystkim wystawić nowy budynek szkolny wg planów zatwierdzić się mających przez c.k. Ministerstwo Wyznań i Oświecenia w Wiedniu”.

6. Sporządzone wówczas oryginalne plany architektoniczne szkoła posiada do dziś Ich autor, architekt z Krakowa, Aleksander Biborski, powołany przez władze miasta, ujął w planach, konstruowanych wg obowiązującego wówczas szablonowego planu wiedeńskiego ministerstwa oświaty, iż budynek „będzie oprócz 11 sal szkolnych zawierać salę na egzorty z nyżą na ołtarz, 3 sale rysunkowe z potrzebnymi gabinetami, 1 salę do modelowania, 1 salę wykładową dla fizyki z fizykalnym gabinetem i 1 laboratorium dla nauczycieli i dla uczniów, 1 gabinet historii naturalnej z laboratorium, 1 gabinet geograficzny, bibliotekę nauczycielską, bibliotekę dla uczniów, salę wykładową dla nauki religii, kancelarię dyrekcyjną z przedpokojem, salę konferencyjną, salę gimnastyczną w odpowiednich rozmiarach (20m*10m) z pokojem dla nauczyciela i szatnię dla uczniów, mieszkanie dla dyrektora i tercyana, wreszcie potrzebne piwnice i strychy.” Gmina zobowiązała się do utrzymywania takiego budynku i urządzenia obok „placu na boisko do zabaw uczniów i ogrodu botanicznego”.

10. Ważna data w historii szkoły: rok 1904 • 24.VIII 1904 „Jego c.k. Apostolska Mość raczył najwyższym postanowieniem z dnia 3 sierpnia 1904r. najłaskawiej zezwolić na założenie państwowej szkoły realnej w Żywcu” • 01.IX 1904 Otwarcie pierwszej klasy c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Żywcu „Państwową szkołę realną w Żywcu aktywowano z rokiem szkolnym 1904 (…)”

11. Szkoła już działa! • W latach 1904 – 1909 Szkoła wynajmuje pomieszczenia: - w domu prywatnym na Rudzy /stara dzielnica Żywca/ (róg ul. Małej i ul. Świętokrzyskiej, tuż obok kościoła Św. Krzyża)) – obecnie budynek już nie istnieje, - na piętrze domu pana Trojana w tzw. „trojanówce” na ul. Kościuszki i ul. Świętokrzyskiej, - w domu p. Rottera przy ul. Kościuszki (na lekcje rysunków). • 1909 rok – Szkoła przenosi się do czasowej siedziby – nowo wybudowanego budynku przy ul Zielonej (dziś Gimnazjum nr 2).

12. Na razie - stan taki trwać będzie do roku 1911 – nie ma jeszcze obecnego budynku szkoły. • Budowa ruszy już niebawem... • Na fotografiach z 1904 roku jeszcze widnieją tylko puste pola, ale niedługo zaczną się w tym miejscu wznosić mury okazałego gmachu...

14. Prace postępują... Zachowały się zapisy w Księgach Kantora/Kasowych funduszuadministracyjnego z tego okresu /dokumenty w zbiorach Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddział w Żywcu/

16. Ważna postać: Pierwszy Dyrektor Szkoły • Od początku istnienia c.k. Wyższej szkoły Realnej w Żywcu pieczę nad jej funkcjonowaniem, pracą od podstaw i budową właściwego budynku pełni niezwykły człowiek – Bronisław Gustawicz, pedagog i naukowiec, członek Akademii Umiejętności, kartograf, autor dzieł popularnonaukowych. • Pod jego okiem budowniczy wznoszą szkołę.

19. Już jest ! • W lipcu i sierpniu 1911 roku, w czasie letnich wakacji szkoła lokuje się w swym nowym budynku i mieści się tu do dziś. • Od tej pory na stałe gmach wpisuje się w krajobraz geograficzny i kulturowy Żywca. • Jest okazały. Wtedy stoi jakby na skraju miasta. Dobrze widoczny, prezentuje się wspaniale. Budzi pewnie podziw mieszkańców. W tle widnieje pochodzący z końca XIX wieku budynek Starostwa Powiatowego, wówczas pełniący te same funkcje. Do dziś (2008) w pobliżu nie powstała żadna inna budowla o podobnych gabarytach.

25. Gmach szkoły/fragmenty ze Studium Historyczno-Urbanistycznego, 1983/ (…) Budynek neorenesansowy, wolnostojący na obszernej działce. Złożony z budynku głównego i sali gimnastycznej na zapleczu. Od frontu niewielki ogródek, od tyłu boisko sportowe. Korpus trójskrzydłowy ujmujący podwórze, w którym stoi sala gimnastyczna. Murowany, tynkowany, kryty dachówką. Dwupiętrowy, podpiwniczony. Jednotraktowy z korytarzem od strony dziedzińca. Na osi rzutu ryzalit mieszczący dwuramienną klatkę schodową wspartą na filarach.

33. Dzieje budynku w czasie I wojny światowej.Okres XX-lecia międzywojennego • I wojna światowa • W okresie od 14.XI 1914r. do marca 1916r. budynek szkoły zajmuje Szpital Wojskowy z Jarosławia. Największemu zniszczeniu ulega w tym okresie gabinet geometrii wykreślnej (dziś prawdopodobnie sala 38 na II piętrze). Potem poddaje się szkołę remontowi. • XX-lecie międzywojene • W latach 30. szkołę otaczają pięknie utrzymane ogrody, nad którymi czuwa • dyrektor Antoni Waśniowski. • Zostaje założony imponujący ogród botaniczny – alpinarium, kierowany przez biologa, Walentego Augustynowicza. • W ogrodzie szkoły funkcjonuje duży oszklony budynek, mieszczący w sobie kilkanaście uli – dowód pasji dyrektora Waśniowskiego, którą zaszczepiał uczniom. • / ZE WSPOMNIEŃ Genowefy Oślizło, córki tercjana szkoły w latach 1904-1930, Franciszka Oślizło/

35. Dzieje budynku w czasie II wojny światowej • II wojna światowa • 15. X 1939r. – opóźnione rozpoczęcie roku szkolnego, spowodowane wybuchem wojny. • 08.XI 1939r. – zamknięcie szkoły przez okupanta. • Aresztowanie jako zakładników 2 nauczycieli (J. Namysłowsaki, J. Lelo) • i osadzenie ich w więzieniu w Wadowicach. • Zajęcie szkoły przez Niemców - w budynku (od 1944 przy ul. SchulStrasse) działają: • Policja – jednostki pomocnicze, które zabezpieczały akcję wysiedleń ludności Żywiecczyzny do Generalnej Guberni, • Oberschule (niewiele widomo o działającym w Żywcu gimnazjum niemieckim; prawdopodobnie miało siedzibę w naszym budynku w latach 1941-1943, a potem przeniosło się do Zabłocia) • szpital – następnie jako szpital rezerwy, następnie szpital wojenny • W szkole mieściły się wówczas dwie sale operacyjne, w tym jedna na II piętrze i w związku z tym Niemcy uruchomili w szkole windę (szyb widoczny jest na planach z 1904; był to jedyny okres, w którym działała). Stołówkę dla ciężko rannych, pozbawionych kończyn żołnierzy, odbywających okres rekonwalescencji zlokalizowano w małej Sali gimnastycznej (parter). • Niemcy wprowadzają dla Polaków zakaz wstępu na boisko szkolne. • Poza wożnym, Ludwikiem Haczkiem, mieszkającym na terenie szkoły do momentu utworzenia szpitala wojskowego w 1943 roku, nikt z Polaków nie może wejść na teren szkoły. Dlatego od tego momentu informacje o dziejach budynku w latach 1943-1945 są minimalne. • W styczniu 1945 budynek szczęśliwie uniknął bombardowania z samolotów radzieckich ( znacznie ucierpiał wtedy Rynek i okolice): (…) trudno zrozumieć, dlaczego chciano zniszczyć budynek liceum, który na dachu był oznaczony wielkimi czerwonymi krzyżami jako że przez 18 miesięcy były tam szpitale wojskowe” • /ZE WSPOMNIEŃ Władysława Haczka/ • Po wkroczeniu do Żywca 5 kwietnia w 1945 roku wojska radzieckie wystrzeliły jeden pocisk armatni ze strychu szkoły (wielka łuska zachowała się). Zaniechano dalszych tego typu akcji, ponieważ budynek niebezpiecznie zadrżał. • Przez okres wojny młodzież zdobywa wykształcenie nie mając dostępu do budynku – rozwija się tajne nauczanie.

37. Powojenne dzieje szkoły i jej budynku • Od 5 kwietnia 1945 roku rozpoczęła się akcja reaktywacji szkoły. • Wracali ocaleli nauczyciele i uczniowie… • 25 kwietnia 1945 r. rozpoczęto regularną naukę, ale – z uwagi na zniszczenia wojenne i obecność na terenie szkoły Armii czerwonej – lekcje prowadzono w Zabłociu, w budynku szkoły żydowskiej (dziś: Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych) przy u. Wesołej a także w innych budynkach. Ten wyjątkowy rok szkolny trwał do 15 sierpnia. • Zniszczeniu uległy: kaplica szkolna, gabinet przyrodniczy i fizykalny, pracownia fizyczna i chemiczna, biblioteka nauczycieli i uczniów oraz wszelkie sprzęty szkolne. /”Sprawozdania szkód wojennych” - dokument w zbiorach Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddział w Żywcu/ • Część z tego jednak szczęśliwie ocalała… • Sytuacja w szkole zwolna się stabilizowała…

39. Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w latach 90.

41. Gmach szkoły/c.d. - fragmenty ze Studium Historyczno-Urbanistycznego, 1983/ (…) Elewacje rozwiązane jednolicie. Fasada dwudziestotrzyosiowa, z pięcioosiowym ryzalitem środkowym oraz trójosiowymi ryzalitami bocznymi. Cokół rustykowany, oddzielony gzymsem od parteru. Gzymsy kordonowe na wysokości parapetów okien I piętra oraz II piętra. Całość zwieńczona zredukowanym belkowaniem z motywem kostkowym. Narożniki ryzalitów bocznych opięte boniowaniem. Ryzalit środkowy na piętrze boniowany, na drugim piętrze z pilastrami kompozytowymi. (…) Na I piętrze otwory okienne wzbogacone trójkątnymi przyczółkami, na II piętrze prostymi gzymsami. W ryzalicie na II piętrze okna zamknięte półkoliście. Ponad nimi okrągłe medaliony z biustami Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Ignacego Krasińskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza i Stanisława Staszica (?). Brama w obramieniu portalowym, z półkolistą arkadą flankowaną kolumnami jońskimi, podtrzymującymi belkowanie z rozerwanym przyczółkiem. (…)

42. Szkoła w dniu 30.04.2004, w przeddzień wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Na budynku po raz pierwszy flaga narodowa i europejska.

43. Czas biegnie nieubłaganie... • Od 1904 roku zmieniali się dyrektorzy szkoły i nauczyciele... Przychodziły nowe pokolenia uczniów, odchodzili maturzyści... Zmieniała się nazwa szkoły... Przemianom ulegało jej otoczenie... Wpływała na jej losy historia miasta i Polski... Ludzie - przez okres ponad 100 lat wstępujący do gmachu przy ulicy Słowackiego 2 w Żywcu - różnie się prezentowali: ich wygląd zewnętrzny kształtowała moda, w niektórych latach wyróżniał ich mundur uczniowski ... Ale budynek szkoły (c.k. szkoły realnej, gimnazjum, liceum) pozostawał i pozostaje nadal wciąż ten sam!

45. Grono Pedagogiczne, rok 1918

46. Zdjęcie klasowe z nauczycielem i dyrektorem szkoły, Bronisławem Duchowiczem, rok 1918.

47. Zdjęcie klasowe z nauczycielem i dyrektorem szkoły, Bronisławem Duchowiczem, rok 1918.

49. Zdjęcie klasowe: w 20 lat po maturze , rok 2002.

50. Dyrekcja i Grono Pedagogiczne, rok 2008, aula szkolna.