ULUSLARARASI TİCARET TOERİSİ ANALİZLERİ:

1. ULUSLARARASI TİCARET TOERİSİ ANALİZLERİ: KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ

3. I.ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ’NİN KAPSAMI • Uluslararası Ticaret teorisinin başlıca amacı, ülkeler arasındaki mal ve hizmet alım satımlarının nedenlerini açıklamaktır. • Uluslararası Ticaret teorisine ilişkin analizler, bazı aşırı basitleştirici varsayımlar altında • ülkelerin birbiriyle yapmakta oldukları ticaretin temelini, yani dış ticaret kazançlarını, • dış ticaretin bileşimini ve • göreceli reel fiyat ilişkilerini açıklamaya yönelik bilimsel faaliyetlerdir.

4. Uluslararası Ticaret Teorisi’nin yanıtlamak zorunda olduğu üç soru: • 1. Ülkeler neden dış ticaret yaparlar, yani dış ticaretin kapalı ekonomiye göre ülkelere sağladığı yararlar nelerdir? • 2. Bir ülke dış ticaretinin bileşimi nasıl açıklanabilir; yani bir ülkenin hangi malları ihraç, hangilerini ithal edeceği neye göre belirlenir? • 3. Bir ülkenin ihraç fiyatları ile ithal fiyatları oranı, yani dış ticarette nisbi fiyatlar, ya da dış ticaret hadleri nasıl oluşmaktadır?

5. II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞU • Adam Smith, “Ulusların Zenginliği”, 1776. • David Ricardo, • John Stuart Mill, • Alfred Marshall, • Eli Heckscher, • Bertil Ohlin, J.M. Keynes, Jacob Viner, Paul Samuelson

6. I. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞUMERKANTİLİZM (XVI-XVII. yy) • Merkantilist dönemden önce dünyada yaygın bir dış ticaretten söz etmek güçtür. Bu durumun tek istisnası uzak doğu ile Avrupa arasında yaşanan ve Türkiye’yi bir köprü durumuna getiren İPEK YOLU’dur • Merkantilist dönem feodalitenin yerine ulusal devletlerin kurulmakta olduğu bir dönemdir. • Merkantilizme göre dış ticaret politikasının temel amacı hazinenin altın stokunu artırmaktır. • Yoğun devlet müdahaleciliğine dayanan bir doktrindir.

7. I. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞUMERKANTİLİZM (XVI-XVII. yy) • İhracatın artırılmasına birinci derecede önem verirler. • Nihai mal ithalinin kısıtlanmasını öngörür. • Hammaddelerin ithali serbesttir. • Merkantilistler altın girişlerini artırmak için ticaret filosunun gelişmesine de büyük ağırlık verir.

8. I. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞUMERKANTİLİZM (XVI-XVII. yy) • Merkantilist doktrine göre dünya serveti (altın veya gümüş stoku) sabittir. O nedenle dış ticaret yapan ülkelerin arasında daima bir çelişki vardır. Ticarettten bir taraf kârlı çıkarken diğer taraf aynı ölçüde zarara uğrar • Sanayi devriminden sonra (kas gücünün yerine buhar gücünün kullanılması ile) Merkantilizmin yerine liberal görüşler geçmeye başladı.

9. I. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞUKLASİK LİBERALİZM • Adam Smith’in Ulusların Zenginliği adlı kitabındaki görüşleri Klasik Liberalizm ya da Klasik İktisat Ekolünün temelini oluşturur.

10. I. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞUKLASİK LİBERALİZM’İN TEMEL GÖRÜŞLERİ • Bütün bireyler ekonomik çıkarlarına göre hareket ederler. (homo economicus-ekonomik insan) • Devlet kişilerin bireysel girişim haklarını kısıtlamaz. (laissez faire, laissez passer – bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler) • Bireyler kendi çıkarları peşinde koşmakla aynı zamanda toplumsal çıkarlara da hizmet etmiş olurlar. • Ekonomik hayatta düzen sağlayan bir görünmez el (invisible hand) vardır.

11. I. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNİN DOĞUŞUKLASİK LİBERALİZM’İN TEMEL GÖRÜŞLERİ • Smith’e göre, toplam dünya serveti sabit değildir. • Dış ticaret, uluslararası uzmanlaşma ve işbölümü doğurarak dünya kaynaklarının verimliliğini artırır. • İki ülke bu şekilde daha yüksek üretim ve tüketim düzeylerine ulaşarak yaşam standartlarını artırırlar.

12. ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ ANALİZİNDEKİ TEMEL VARSAYIMLAR • İki ülke-İki mallı analiz modelidir. • Uluslararası ticarette para kullanılmaz. (Mal malla değişir) • Tam rekabet koşulları geçerlidir. • Hükümet kesimine yer verilmez. (gümrük tarifesi, kotalar ve diğer kısıtlamalar yoktur.) • Taşıma giderlerinin sıfır olduğu kabul edilir. • Ekonomi tam istihdamdadır.

13. EMEK DEĞER TEORİSİ • Bir malın maliyeti (talep koşullarının bulunmaması durumunda o malın fiyatı) üretimi için harcanan emek miktarı ile ölçülür. • Üretiminde göreceli olarak fazla emek kullanılan malın maliyeti daha yüksektir. • Klasiklerin sadece emeği dikkate almasının nedeni; • doğal kaynakların tanrı vergisi olduğu, • semayenin ise biriktirilmiş ve üretim aracı biçiminde somutlaştırılmış emekten meydana geldiğidir.

14. MUTLAK ÜSTÜNLÜK TEORİSİ(Theory of Absolute Advantages) • Bir ülke karşı ülkeye göre hangi malları daha düşük maliyetle üretiyorsa o malların üretiminde uzmanlaşmalı ve bunları ihraç ederek pahalıya üretebildiklerini dış ülkeden ithal etmelidir.

15. Bir işçinin bir günde üretebildiği mallar • A MalıB Malı • Amerika 50 Birim 30 Birim • Almanya 20 Birim 80 Birim

16. KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİ(Theory of Comparative Advantages) • Önemli olan üretimde üstünlük derecesidir. Bir ülke, diğerine göre, hangi malların üretiminde daha yüksek oranda üstünlük sahibi ise o mallarda uzmanlaşmalıdır.

17. KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİÖRNEK Bir İşgünü ile üretilebilen mal miktarı Kumaş (metre) Şarap(litre) İngiltere 80 40 Portekiz10 20 • Her iki malda da İngiltere mutlak üstünlüğe sahiptir. • İngiltere’nin kumaş üretimindeki üstünlüğü 8 kat, şarap üretimindeki üstünlüğü 2 kattır. • İngiltere kumaş, Portekiz şarap üretiminde uzmanlaşmaya gitmelidir. • Karşılaştırmalı üstünlük teorisine göre, iki ülke arasında dış ticaretin iki ülke açısından kârlı olabilmesinin şartı, uluslararası fiyat oranının iki ülke iç fiyat oranlarının arasında olmasıdır.

18. KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEORİSİÖRNEK • Bir İşgünü ile üretilebilen mal miktarı • Kumaş (metre) Şarap(litre) • İngiltere 80 40 • Portekiz 10 20 • İç fiyatlar • İngiltere’de 1 m kumaş = ½ lt şarap • Portekiz’de 1 m kumaş = 2 lt şarap

19. İç fiyatlar • İngiltere’de 1 m kumaş = ½ lt şarap • Portekiz’de 1 m kumaş = 2 lt şarap • Uluslar arası fiyat oranı 1mk=1ltş olsaydı • İngiltere’nin dış ticaret kazancı ihraç edilen kumaş birimi başına ½ birim şarap • Portekiz’in kazancı ihraç ettiği şarap başına ½ birim kumaş olacaktır.

20. RİCARDO MODELİNİN EKSİKLERİ • Emek değer teorisine dayanması • Ülkeler arasındaki işgücü verimindeki farklılığın nedenlerini açıklamaması • İşgücü ülke içinde tam hareketli, ülkeler arasında tam hareketsiz olması • Ricardo teorisi bir arz teorisidir. • Sabit maliyetlere ve tam uzmanlaşmaya dayanması • Statik bir model olması • Üretimin aşamalara ayrılması

21. KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜKLERİN GEÇERLİK ALANI • A) Yurtiçi talep ve ulusal üretim arasındaki farklılıklar • B) Mal niteliklerindeki farklılıklar • C) Fiyat farklılıkları

22. FIRSAT MALİYETİ • Klasik teoriye yöneltilen eleştirilerden birisi • Teorinin emek-değer teorisine dayanması • Emeğin homojen bir üretim faktörü kabul edilmesi • Gerçekte maliyet emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimciliği faktörlerini de kapsar. • Neo-Klasik iktisatçılar emek maliyeti yerine tüm faktörleri kapsayan “FIRSAT MALİYETİ” kavramını koyarak karşılaştırmalı üstünlükler teorisinin bu eksiğini gidermişlerdir.

23. FIRSAT MALİYETİ TANIM: Bir malın fırsat maliyeti o malın üretimi için vazgeçilen bütün üretim faktörlerinin toplam maliyetine eşittir. Dış ticarette fırsat maliyetleri üretim imkanları veya dönüşüm eğrileri ile gösterilir.

24. Ulusal Paralarla iç fiyatlar • ÇelikBuğday • Türkiye 10 TL 1 TL • ABD 1 $ 1 $ • Türkiye, 1 Birim Çelik: 10 birim buğday • ABD, 1 Birim Çelik: 1 birim buğday

25. ÜRETİM İMKÂNLARI EĞRİSİ TANIM: Bir ülkenin veri teknoloji ve üretim faktörleri varsayımı altında üretebileceği azami mal ve hizmet miktarlarını ifade eder. Üretim İmkanları Eğrisi ile bir ülkenin iki farklı maldan üretebilecekleri alternatif bileşimleri göstermek mümkündür.

26. ÜRETİM İMKÂNLARI EĞRİSİ Fırsat maliyeti teorisinde kaynakların tam çalışma düzeyinde kullanıldığı varsayılır. Birden fazla üretim faktörünün üretime katıldığı kabul edilince ülkeler arasında teker teker faktör verimliliği yönünden karşılaştırma yapmak olanaksızlaşır. Bu güçlüğü yenmek için verimlilik yerine bu kavramın tersi olan üretim maliyeti ele alınarak bu sorun giderilir. Fırsat maliyetleri yaklaşımına göre üretim maliyeti, bir birim mal üretmek için gerekli olan kaynakların toplamına eşittir.

27. ÜRETİM HACMİ VE ÜRETİM MALİYETLERİ İLİŞKİSİSABİT FIRSAT MALİYETLERİ (SABİT VERİMLER) • Klasik Üretimin değişmesine karşın maliyetlerin sabit kalmasıdır. (Sabit verimler) • Üretimde sabit maliyetler, bir endüstriden (kumaş) diğerine (buğday) aktarılan kaynakların her iki kesimde de aynı derecede verimli olmasıdır. Şu iki durumda ortaya çıkar • Üretim faktörlerinin birbiri yerine tam ikame edilebilir olmaları yada iki malın üretiminde sabit oranda kullanılmaları • Bir faktörün bütün birimlerinin homojen veya aynı kalitede olması Sabit fırsat maliyetlerinin doğal sonucu, üretimde “TAM UZMANLAŞMA” dır

28. ÜRETİM HACMİ VE ÜRETİM MALİYETLERİ İLİŞKİSİARTAN MALİYETLERİ (AZALAN VERİMLER) • Üretim değiştikçe maliyetler artıyorsa üretimde artan maliyetler (azalan verimler) söz konusudur. Şu iki durumda ortaya çıkar • Üretim faktörleri tüm malların üretiminde sabit oranda kullanılmamaktadır. • Bir faktörün bütün birimlerinin homojen değildir. Artan maliyet varsayımının sonucu genellike, üretimde “EKSİK UZMANLAŞMA” dır. Üretimdeki uzmanlaşmanın eksik kalmasının nedeni üretimdeki artış dolayısıyla içerideki üretim maliyetlerinin (iç fiyatlar) giderek artması ve bir noktadan sonra dünya fiyatlarına eşitlenmesidir.

29. ÜRETİM HACMİ VE ÜRETİM MALİYETLERİ İLİŞKİSİAZALAN MALİYETLERİ (ARTAN VERİMLER) • Üretim artarken maliyetler azalıyorsa üretimde azalan maliyetler (artan verimler) denir. Azalan maliyetler durumunda aktarılan her kaynağın üretimde sağladığı artış bir öncekinden fazladır. Verimlilikteki bu artışlar iktisatta içsel ve dışsal tasarruflar ya da ölçek ekonomileri ile açıklana bilir.

30. SABİT MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Sanayi Ürünü Sanayi Ürünü 1000 N TÜRKİYE’NİN DÖNÜŞÜM EĞRİSİ ABD’NİN DÖNÜŞÜM EĞRİSİ 100 B M A O Tarım Ürünü 1000 O Tarım Ürünü 1000 Grafik 1:Sabit maliyet koşulları altında dönüşün Eğrisi • AB doğrusu Türkiye’nin dönüşüm eğrisidir.Türkiye tüm kaynaklarını tarımda çalıştırırsa 1000 birim tarım ürünü elde eder. Eğer tüm kaynaklarını sanayide çalıştırırsa 100 birim sanayi ürünü elde eder. • A ile B arasındaki noktalar ülkenin her iki maldan birlikte üretebileceği miktarları gösterir

31. SABİT MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Sanayi Ürünü Sanayi Ürünü 1000 N TÜRKİYE’NİN DÖNÜŞÜM EĞRİSİ ABD’NİN DÖNÜŞÜM EĞRİSİ 100 B M A O Tarım Ürünü 1000 O Tarım Ürünü 1000 Grafik 1:Sabit maliyet koşulları altında dönüşün Eğrisi • Dönüşüm eğrisinin eğim, tarım ürününün sanayi ürünü cinsinden fiyatını gösterir. AB doğrusunun eğimi = OB/OA = 100/1000 = 1/10 (iç fiyat oranı) • 1 birim daha fazla sanayi ürünü elde etmek için 10 birim tarım ürününden vazgeçmek gerekir.

32. SABİT MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Sanayi Ürünü Sanayi Ürünü 1000 N TÜRKİYE’NİN DÖNÜŞÜM EĞRİSİ ABD’NİN DÖNÜŞÜM EĞRİSİ 100 B M A O Tarım Ürünü 1000 O Tarım Ürünü 1000 Grafik 1:Sabit maliyet koşulları altında dönüşün Eğrisi • MN doğrusu ABD’nin dönüşüm eğrisidir. MN doğrusunun eğimi = OM/ON = 1000/1000 = 1 (iç fiyat oranı) 1 birim daha fazla sanayi ürünü elde etmek için 1 birim tarım ürününden vazgeçmek gerekir.

33. SABİT MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Sanayi Ürünü Sanayi Ürünü 1000 N TÜRKİYE’NİN DÖNÜŞÜM EĞRİSİ ABD’NİN DÖNÜŞÜM EĞRİSİ 100 B M A O Tarım Ürünü 1000 O Tarım Ürünü 1000 Grafik 1:Sabit maliyet koşulları altında dönüşün Eğrisi • Burada iki ülkenin dış ticarette kârlı çıkabilmeleri için uluslararası fiyatın (dış ticaret hadlerinin) bu ülkelerin iç fiyat (maliyet) oranları arasında olması gerkir. Türkiye’nin Uluslararası ABD’nin iç fiyat oranı fiyat oranı iç fiyat oranı 1/10 1/5 1

34. SABİT MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Sanayi Ürünü Sanayi Ürünü 200 F Türkiye ABD 100 B H 1000 T D M L E A C F K O Tarım Ürünü 1000 O Tarım Ürünü 5000 1000 Grafik 1:Sabit verim koşullar ve dış ticaret • FA doğrusu FH doğrusu ile paraleldir ve uluslar arası fiyat oranını gösterir. • Kapalı ekonomi durumunda Türkiye D noktasında, ABD E noktasında her iki maldan ürettiği kadar tüketmektedir. • Uluslararası fiyat oranı 1/5 iken her ülkede dış ticarete açılacaktır.

35. SABİT MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Sanayi Ürünü Sanayi Ürünü 200 F Türkiye ABD 100 B H 1000 T D M L K E A C F O Tarım Ürünü 1000 O Tarım Ürünü 5000 1000 Grafik 1:Sabit verim koşullar ve dış ticaret • Türkiye sanayi üretimini bırakıp tarımda uzmanlaşarak üretimini A noktasına kaydırır. ABD ise tarım ürünü üretimini bırakıp sanayi ürünü üretiminde uzmanlaşarak üretimini H noktasına kaydırır.

36. SABİT MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Sanayi Ürünü Sanayi Ürünü 200 F Türkiye ABD 100 B H 1000 T D M L E A C F K O Tarım Ürünü 1000 O Tarım Ürünü 5000 1000 Grafik 1:Sabit verim koşullar ve dış ticaret • Türkiye FA doğrusu üzerindeki T noktasında tüketimde bulunabilecektir. KA kadar tarım ürünü, KT kadar sanayi ürünü ile değiştirilebilecektir. • ABD ise FH doğrusu üzerindeki M noktasında tüketimde bulunabilecektir. LH kadar sanayi ürünü, LM kadar tarım ürünü ile değiştirebilecektir.

37. SABİT MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Sanayi Ürünü Sanayi Ürünü 200 F Türkiye ABD 100 B H 1000 T D M L K E A C F O Tarım Ürünü 1000 O Tarım Ürünü 5000 1000 Grafik 1:Sabit verim koşullar ve dış ticaret • Görüldüğü gibi her ülke de kapalı ekonomi durumuna göre her iki maldan daha fazla tüketme olanağına kavuşmuştur. Serbest dış ticaret her iki ülke açısından avantajlıdır.

38. ÇOĞALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET • Çoğalan maliyet koşulları altında dönüşüm eğrisi orjine göre iç bükeydir. Ülke tarımda uzmanlaşırken üretilecek her yeni tarım ürünü için sanayi malından giderek artan miktarlarda vazgeçmek zorunda kalır. Sanayi Ürünü L M ΔA ΔK N ΔB ΔK ΔC R ΔK O Tarım Ürünü Grafik 3: Çoğalan Malliyetler ve Dönüşüm Eğrisi

39. ÇOĞALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET • Örneğin L noktasında iken tarımsal üretimi 1 birim (ΔK=1) artırmak için sanayi malından ΔA miktarında vazgeçmek gerekir. • ΔA/ΔK tarım ürününün sanayi malı cinsinden maliyetini (iki mal arasındaki yurt içi değim oranını) gösterir • Bu oran ise üretim olanakları eğrisinin L noktasındaki eğimini (yani marjinal dönüşüm oranını) gösterir. Sanayi Ürünü L M ΔA ΔK N ΔB ΔK ΔC R ΔK O Tarım Ürünü Grafik 3: Çoğalan Malliyetler ve Dönüşüm Eğrisi

40. ÇOĞALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET • İkinci bir birim tarım ürünü elde etmek için M noktasında sanayi malının üretimini ΔB kadar kısmak gerekir. • İkinci birimin fırsat maliyeti ΔB/ΔK olur ki bu oran birinci birimden daha büyüktür. • Fırsat maliyeti L noktasından R noktasına hareket ederken artar. Sanayi Ürünü L M ΔA ΔK N ΔB ΔK ΔC R ΔK O Tarım Ürünü Grafik 3: Çoğalan Malliyetler ve Dönüşüm Eğrisi

41. ÇOĞALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET • Türkiye’nin kapalı ekonomi durumundaki üretim ve tüketimi dönüşüm eğrisi üzerindeki D noktasıdır. • Bu noktada iç fiyatlar (tarım ürünün sanayi ürünü cinsinden fiyatı) FF doğrusunun eğimine eşittir. Sanayi Ürünü Fd F C (Tüketim) D (Üretim)E F Fd O Tarım Ürünü Grafik 4: Çoğalan maliyetler ve dış ticaret kazançları

42. ÇOĞALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET • Türkiye’nin FdFd gibi bir dünya fiyatından dış ticarete açıldığını kabul edelim. • FdFd doğrusunun eğiminin dik olması tarım ürünlerinin dünya fiyatının, yurtiçi fiyatından yüksek olduğunu gösterir. • Bu durumda Türkiye’de üreticiler tarımsal üretimi artıracak sanayi üretimini kısacaktır. Sanayi Ürünü Fd F C (Tüketim) D (Üretim)E F Fd O Tarım Ürünü Grafik 4: Çoğalan maliyetler ve dış ticaret kazançları

43. ÇOĞALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET • Üretim olanakları eğrisi üzerindeki sağa ve aşağıya doğru olan bu hareket, tarım ürününde yapılan her artıştan elde edilen gelir, sanayi üretiminin kısılması dolayısıyla uğranılan kayıptan büyük olduğu sürece devam eder. Sanayi Ürünü Fd F C (Tüketim) D (Üretim)E F Fd O Tarım Ürünü Grafik 4: Çoğalan maliyetler ve dış ticaret kazançları

44. AZALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET • Azalan maliyet koşulları altında, üretim olanakları eğrisi orijine dış bükeydir. • Dış ticarete açılınca ihraç malında tam uzmanlaşma ortaya çıkar. • Azalan maliyet koşulları altında dış fiyatlar iç fiyatlara eşit olsa bile kârlı dış ticaret yapma olanağı vardır. Tekstil Fd F’d B C F C’ D F’d Fd F M A O Motor Grafik 5:Azalan Maliyet Koşulları Altında Dış Ticaret Tam Uzmanlaşma

45. AZALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET • Kapalı ekonomi durumunda üretim ve tüketim noktası D, iç fiyatlar FF dir. • Ülkenin iki maldan birinde uzmanlaşması için D noktasında dengenin herhangi bir şekilde bozulması yeterlidir. • Hükümetin geçici bir süreyle endüstriye sübvansiyon verdiğini, diğerlerini vergilendirmek gibi önlemler aldığını düşünelim. Tekstil Fd F’d B C F C’ D F’d Fd F M A O Motor Grafik 5:Azalan Maliyet Koşulları Altında Dış Ticaret Tam Uzmanlaşma

46. AZALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Tekstil • Bu durumda ülke motorda tam uzmanlaşmaya (A noktası) gider. Bu malın MA kısmını FdFd fiyatından (FF özdeşi) ihraç ederek, karşılığında MC miktar tekstil ürünü ithal eder ve C noktasına ulaşır. • C noktası daha yüksek bir ülke refahına ulaşıldığını gösterir. Fd F’d B C F C’ D F’d Fd F M A O Motor Grafik 5:Azalan Maliyet Koşulları Altında Dış Ticaret Tam Uzmanlaşma

47. AZALAN MALİYETLER VE DIŞ TİCARET Tekstil Fd • Tersine eğer dokumacılık alanında uzmanlaşmaya gidilseydi (B noktası), üretilen malın BK kısmı dünya fiyatından (F’dF’d = FF) ihraç ederek C’ noktası gibi daha yüksek bir ülke refahını temsil eden tüketimi gerçekleştirebilir. F’d B C F C’ D F’d Fd F M A O Motor Grafik 5:Azalan Maliyet Koşulları Altında Dış Ticaret Tam Uzmanlaşma