تنظیم خانواده Family Planning

1. تنظیم خانواده Family Planning دکتر آزیتا خیل تاش متخصص پزشکی اجتماعی

2. تعریف: • تعریف سازمان جهانی بهداشت ازتنظیم خانواده چنین است: تنظیم خانواده مشتمل بر اقداماتی است که افراد و زوجها را یاری می دهد تا از داشتن فرزند نا خواسته جلوگیری کنند،فاصله بین فرزندان خود را تنظیم نمايند،زمان تولد فرزندان را با سن و شرایط دیگر خود تطبیق دهند و آگاهانه درباره تعداد فرزندان خود تصمیم بگیرند. خدماتی که این نیات را میسر می سازد مشتمل بر: آموزش و مشاوره درباره تنظیم خانواده ، تامین وسایل جلوگیری از حاملگی، کمک به کسانی که دچار ناباروری هستند و آموزش پدران و مادراندرباره خانواده و فرزندان، می باشد. شناخت روشهای جلوگیری از حاملگی و آگاهی نسبت به مزایا و معایب هر روش می تواند زوجها را برای انتخاب مناسب ترین روش در پیشگیری از تولدی ناخواسته راهنمایی کند. Tehran University of Medical Sciences

3. تاریخچه تنظیم خانواده در جهان: • کنترل موالید از زمان‌های قدیم وجود داشته است. روند کنترل جمعیت و تنظیم خانواده به جوامع باستانی در نژادها و ادیان مختلف باز می‌گردد. ازسالیان دور از دوره پیامبران بزرگ چون موسی،پیامبر قوم یهود وزرتشت پیامبر باستانی ایران مورد توجه ادیان بوده است.بحث تنظیم خانواده به معنای تناسب فرزندان با امكانات و شرایط زندگی در كلیه تمدنها،سوابق كهن دارد.مستندات باقی مانده ؛ سابقه كنترل موالید را 4000 سال قبل در مصر، 1600سال قبل در هند، 1300 سال قبل در چین و 2000 سال قبل در یونان و ایران نشان می‌دهد. تاریخ بشر وسایل و مواد فراوانی را به عنوان ابزار جلوگیری از حاملگی در خود ثبت کرده است؛ جوشانده، ریشه گیاهی، قرص‌هایی از باروت و جیوه، عسل حاوی زنبورهای مرده و ... . ارسطو روغن سدر و روغن زیتون را برای کشتن اسپرم توصیه می‌نمود. در هندوستان 2000 سال پیش، از نمک سنگ که به روغن آغشته شده بود، استفاده می‌کرده‌اند. Tehran University of Medical Sciences

4. تاریخچه تنظیم خانواده در جهان: • در گذشته اغلب سیاست‌های جمعیتی با توجه به میزان بالای مرگ و میر در جهت افزایش زاد و ولد بوده است تا اینکه در دهه‌های پایانی قرن 18 متفکرانی چون مانتوس به بعد اقتصادی و اجتماعی قضیه توجه و به بحرانی که به سبب فرزندآوری بی‌رویه قریب‌الوقوع خواهد بود، اشاره نمودند. به این ترتیب بحث کنترل موالید در انگلستان به سایر کشورهای اروپایی و امریکایی وارد گردید. حدود 300 سال قبل که برای اولین بار میکروسکوپ کشف شد و سلول‌های اسپرماتوزوئید در زیر میکروسکوپ دیده شد، تشخیص دادند که نطفه مرد باعث باروری می‌شود. Tehran University of Medical Sciences

5. تاریخچه تنظیم خانواده در جهان و ایران: • برنامه‌های تنظیم خانواده در مفهوم اخص در سطح جهانی قدمتی در حدود 50 سال دارد. امروزه حدود 85 درصد از کشورهای جهان سوم و قریب 95 درصد از جمعیت آنها، از خدمات تنظیم خانواده حمایت می‌کنند. در جوامع صنعتی صددرصد زنان واجد شرایط، از برنامه تنظیم خانواده پیروی می‌نمایند، ولی فقط نیمی از زنان در کشورهای درحال توسعه از این تکنولوژی نوین، بهره‌مند می‌شوند. در سنگاپور 70 درصد زنان از این روش‌ها استفاده می‌کنند. • در ایران تنظیم خانواده از حدود 30 سال پیش به صورت رسمی پذیرفته شده است و سیاست‌های جمعیتی مبتنی بر تنظیم خانواده در ایران، طی دو مرحله اتخاذ و به مورد اجرا گذاشته شده است. Tehran University of Medical Sciences

6. تاریخچه تنظیم خانواده درایران: • مرحله نخست طی سال‌های 1357-1346 (پیش از انقلاب): سال 1346 در وزارت بهداری واحدی بنام بهداشت و تنظیم خانواده استقرار يافت تا بر جمعیت کنترل و محدودیت اعمال کند. در سال‌های بعدی این واحد، تحت عنوان سازمان تنظیم خانواده شهرت یافت. دوره دوم سیاست‌های تحدید موالید و برنامه‌های تنظیم خانواده در ایران در سال‌های 1368 اتخاذ و به مورد اجرا گذاشته شد. زمانی که در سال 1367 نتايج سرشماری منتشر و میزان رشد جمعیت (بطور کلی 3/9درصد بدون احتساب معاودین عراقی و پناهندگان افغانی 3/55) و شاید بطور دقیق‌تر 2/3 درصد در سال‌های 55 تا 65 اعلام شد. خطر افزايش انفجاری جمعیت و زمان دو برابر شدن آن (یا نرخ 3/9درصد در هر 18 سال یکبار) متفکرین جامعه و در رأس آن، دولت را به فکر اتخاذ سیاستی رسمی مبنی بر کاهش موالید انداخت. Tehran University of Medical Sciences

7. تاریخچه تنظیم خانواده درایران: • مرحله دوم از سال 1368 تاکنون: • در سال 1368 سیاست رسمی جمهوری اسلامی مبنی بر کاهش موالید تحت عنوان تنظیم خانواده اتخاذ و اجرای آن به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، وزارت آموزش و پرورش و سازمان‌های ذیربط دیگر واگذار شد. • در سال 1369 شورایی بنام شورای تحدید موالید با تصویب دولت و به ریاست وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی تشکیل و در سال1370 با ایجاد اداره کل جمعیت و تنظیم خانواده، برنامه‌های جمعیتی گسترش یافت و در تاریخ 26/2/72 قانون تنظیم خانواده مشتمل بر چهار ماده و دو تبصره در مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ دوم خرداد ماه 1372 به تأیید شورای نگهبان رسید. Tehran University of Medical Sciences

8. اهداف تنظیم خانواده و تأثير آن بر سلامت و بقاء مادران و کودکان: • تنظیم خانواده در مقیاس خانوادگی، وسیله‌ای برای فاصله‌گذاری بین فرزندان و تعیین تعداد فرزندان است و در مقیاس اجتماعی یکی از راه‌های برقراری تعادل میان توسعه اقتصادی اجتماعی و میزان رشد جمعیت است. البته جلوگیری از زاد و ولد، تنها راه حل توسعه یافتگی نیست بلکه یکی از راه‌ها می‌باشد که البته تعادل میان رشد اقتصادی و افزايش جمعیت را باید از جایی شروع کرد. • هدف نهایی طرح تنظیم خانواده ارتقاء سطح سلامت و بهداشتخانواده‌هاست. • برای اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده می‌توان هدف‌های زیر دنبال كرد: • ارتقاء سلامت زنان • ارتقاء سلامت جنین و شیرخوار Tehran University of Medical Sciences

9. اهداف تنظیم خانواده و تأثير آن بر سلامت و بقاء مادران و کودکان: • اهداف غیر مستقیم تنظیم خانواده: • مراعات حقوق و آزادی زنان • عدم تخصیص دوران فعال و سودمند زنان صرفاً برای فرزند‌آوری و بچه‌داری بیشتر • فراهم سازی امکانات مشارکت فعال زنان در جامعه • حفظ سلامت و نشاط کودکان • امکان تحقق شرایط مناسب ایفای نقش مادری و پدری • حفظ آزادی‌های فردی خانواده در تصمیم‌گیری • پیشگیری از سقط جنین‌هاي ناخواسته و غیر قانونی • پیشگیری از ارتقاء بیماری‌های ارثی به کودکان • تأمین ثبات خانواده بر اثر کاهش مشکلات و اختلافات خانواده. Tehran University of Medical Sciences

10. وضعیت سقط جنین در کشورهای مختلف: • طبق آمار جهانی ، سالانه 75 میلیون بارداری ناخواسته در دنیا پیش می آید که از این بین 45 میلیون نفر تصمیم می گیرند مادر نشوند و اقدام به سقط جنین خود می کنند. • طبق این آمار ،سالانه در جهان حدود 585 هزار زن به دلیل عوارض  حاملگی جان خود را از دست می دهند ، که از این تعداد 20 درصد آن به دلیل سقطهای غیر قانونی است. • از میان 193 کشورجهان 189 کشور ، سقط جنین را برای حفظ جان مادر مجاز کرده اند. Tehran University of Medical Sciences

11. فعالیت‌های تنظیم خانواده در ایران: • در چهار محور اجرا می‌شود: • آموزش: آموزش عمومی و چهره به چهره به خانواده – آموزش‌های علمی و فنی شامل برگزاری کارگاه‌های آموزشی – بازآموزي پزشكان و آموزش دانشجویان و مبادله اطلاعات با استادان خارج از کشور • تدارک و تهیه وسیع و متنوع وسایل پیشگیری از بارداری • تحقیقات در زمینه شاخص‌های جمعیت و برنامه‌های تنظیم خانواده • نظارت و ارزشیابی فعالیت‌های تنظیم خانواده در سطح کشور. Tehran University of Medical Sciences

12. سازمان جهانی بهداشت: • سازمان جهانی بهداشتWHO) ) یک سازمان تخصصی وابسته سازمان ملل متحد (UN) است که به عنوان مرجع هماهنگ کننده بهداشت عمومی بین‌‌اللملی عمل می‌کند. • این سازمان که در ۷ آوریل ۱۹۴۸ بنیانگذاری شد و مقر آن در شهر ژنو در سوئیس است، اختیارات و منابع سلفش “سازمان بهداشت” را به میراث برد که سازمانی وابسته به “جامعه ملل” (League of Nations) بود. Tehran University of Medical Sciences

13. سازمان جهانی بهداشت: • وظایف و ماموریت‌ها: • WHO علاوه بر هماهنگ‌‌ کردن تلاش‌های بین‌المللی برای پایش بیماری‌های عفونی، مانند مالاریا و ایدز از برنامه‌هایی برای پیشگیری و درمان چنین بیماری‌هایی حمایت می‌کند. این سازمان از تولید و توزیع واکسن‌های موثر و بی‌خطر، شیوه‌های تشخیصی داروها حمایت می‌کند. • WHO علاوه بر ماموریت‌های فوق بر اساس پیمان‌های بین‌المللی ممکن است ماموریت‌های جدیدی را به عهده گیرد. • سازمان جهانی بهداشت همچنین متولی “طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌ها” (ICD) است که دهمین تجدید نظر در آن در سال ۱۹۹۲ منتشر شد. Tehran University of Medical Sciences

14. سازمان جهانی بهداشت: • ساختار: • کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت نمایندگانی به “مجمع جهانی بهداشت” می‌فرستند، که ارگان اصلی تصمیم‌گیری این سازمان است. • ابن مجمع  هر سال در ماه مه تشکیل جلسه می‌دهد و علاوه بر تعیین دبیرکل سازمان برای پنج سال، سیاست‌های مالی سازمان را بررسی می‌‌کند و بودجه‌های پیشنهادی برنامه‌ها را بازبینی و تایید می‌کند. • مجمع همچنین ۳۶ عضو خود را به عنوان هیات اجرایی برای سه سال برمی‌گزیند تا تصمیمات و سیاست‌های مجمع را به اجرا درآورند و به مشاوره دادن و تسهیل کارها بپردازند. Tehran University of Medical Sciences

15. سازمان جهانی بهداشت: • ساختار: • همه اعضای سازمان ملل می‌‌توانند عضو سازمان بهداشت جهانی شوند. سایر کشورها در صورتی که تقاضای عضویت‌شان به تصویب اکثریت مجمع عموم جهانی بهداشت برسد، می‌‌توانند عضو شوند. • ۱۹۳ کشور در حال حاضرعضو WHO هستند. تمام اعضای سازمان ملل به جز لیختن‌اشتاین عضو سازمان جهانی بهداشت هستند. دو کشور غیر عضو سازمان ملل نیو(Niue)‌ و جزایر کوک هم عضو WHO هستند. • WHO دارای شش دفتر منطقه‌ای آفریقا ( برازاویل، کنگو) ، آمریکا (واشنگتن دی‌سی، ایالات متحده) ، مدیترانه شرقی (قاهره، مصر) ، اروپا(کپنهاگ ، دانمارک) ، جنوب شرق آسیا ( دهلی نو، هند) و غرب اقیانوسیه (مانیل، فیلی‌پین) است که تا حد زیادی دارای خود مختاری هستند و هرکدام کشورهای منطقه خود را پوشش می‌دهند. Tehran University of Medical Sciences

16. سازمان جهانی بهداشت: • ساختار: • رئیس این دفتر‌ها که مدیر منطقه‌ای نام دارد بوسیله “کمیته منطقه‌ای” برای پنج سال انتخاب می‌شود. هر کمیته منطقه‌ای از وزاری بهداشت کشورهای عضو تشکیل می‌شود. • علاوه بر این سازمان بهداشت جهانی در ۱۴۷ دفتر کشوری و رابط  را در همه این مناطق اداره می‌کند. معمولا در پایتخت هر کشور یک دفتر وجود دارد که ممکن است دفاتر اقماری در سایر مناطق کشور را سرپرستی کند. • دفتر کشوری را یک پزشک تعلیم‌دیده با عنوان “نماینده سازمان جهانی بهداشت”  اداره می‌کند که ملیت کشور مربوط را ندارد. Tehran University of Medical Sciences

17. منافع تنظيم خانواده: • تنظيم خانواده زندگي را نجات مي‌دهد. اين برنامه يك مداخله موثر است كه منجر به بهبود سلامت زنان و مادران مي‌گردد. تنظيم خانواده به زنان و زوجها اين امكان را مي‌دهد تا داشتن فرزندان را زمان‌بندي مناسب نموده و از حاملگي‌هاي ناخواسته جلوگيري نمايند. همراه با ماما‌هاي دوره ديده در هنگام تولد و مراقبت‌هاي فوري زايمان، برنامه تنظيم خانواده مداخله‌‌اي موثر و به اثبات رسيده در دستيابي به هدف پنجم از آرمان‌هاي توسعه هزاره در مورد بهبود سلامت مادران است كه رهبران جهان نيز آن را تائيد كرده‌اند. Tehran University of Medical Sciences

18. منافع تنظيم خانواده: • تنظيم خانواده براي توانمند سازي زنان و برابري جنسيتي بسيار ضروري است. هنگاميكه يك زن مي‌تواند خانواده خود را برنامه‌ريزي نمايد، مي‌تواند براي كليه زندگي خود برنامه داشته باشد. اطلاعات و خدمات تنظيم خانواده به افراد و زوجها اين امكان را مي‌دهد تا با حقوق خود در رابطه با تعداد، فاصله و زمان حاملگي‌هاي خود آشنا گردند. حق برخورداري از سلامت جنسي و باروري به منظور توانمند سازي و دستيابي به حقوق برابر زنان امري ضروري است. Tehran University of Medical Sciences

19. منافع تنظيم خانواده: • تنظيم خانواده راه حل مناسبي در مبارزه با فقر است. والدين مي‌توانند براي فرزندان خود از پيش برنامه ريزي نموده و منابع مالي مناسبي را در رابطه با آموزش و بهداشت هر فرزند خود اختصاص دهند كه در نتيجه خانواده، جامعه و ملت‌ها از آن بهره‌مند خواهند شد. Tehran University of Medical Sciences

20. مشاوره • علم و هنر برقراري ارتباط است. • يك روش رو در رو است. • طي مشاوره يك ارتباط دوطرفه ايجاد مي شود. • در اين روش بايد اطلاعات جديد در جهت بالا بردن توانمندي افراد مورد استفاده قرار گيرد. • مهمترين مسأله در هر مشاوره دريافت صحيح پيام در جهت تغيير رفتار است، كه سه سطح دارد: • درك (داده ها و اطلاعات) • انگيزه • باور Tehran University of Medical Sciences

21. مشاوره موانع ايجاد ارتباط: • فرهنگ • آداب و سنن • سطح سواد • عوامل مؤثر در تصميم گيري فرد • افراد با نفوذ در خانواده • باورها و عقايد Tehran University of Medical Sciences

22. مشاوره • هدف از مشاوره تنظيم خانواده تغيير رفتار است. (به منظور اجتناب از حاملگي ناخواسته، تولد در زمان مناسب، و ايجاد فاصله مناسب بين حاملگي ها) • در حين مشاوره بايد به تفاوت هاي مراجعين توجه نمود. • قبل از انجام مشاوره بايد شرايط جامعه را بشناسيم. • كسب اطلاعات لازم جهت تنظيم خانواده با يك جلسه مشاوره به دست نمي آيد. Tehran University of Medical Sciences

23. روش هاي جلوگيري از بارداري روشهاي هورمونی • قرصهای خوراکی جلوگیری از حاملگی نوع ترکیبی • قرصهاي دوران شيردهي يا قرصهاي خوراکي که فقط پروژستين دارند • روشهاي تزريقي جلوگيري از حاملگي • کپسولهاي کاشتني جلوگيري از حاملگي Tehran University of Medical Sciences

24. روش هاي جلوگيري از بارداري روشهاي غیر هورمونی • ابزار داخل رحمي (IUD) • کاندوم • روش طبیعی • بستن لوله ها در زن (توبکتومي) • بستن لوله ها در مرد (وازکتومي) • روشهاي متفرقه براي پيشگيري از بارداري Tehran University of Medical Sciences

25. Tehran University of Medical Sciences