BİLİMSEL araştIrma nasIl YAPILIR?

1. BİLİMSEL araştIrma nasIl YAPILIR? Z.FERHAN AYDOĞAN

2. Bilim / Araştırma • Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim. • Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir hedefe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci. • Evreni tanımak, gerçeği bulmak. Bunun için gözlem, deney veya ölçme gibi bilimsel yöntemler kullanılır. • Bilimin asıl uğraşı alanı doğa olaylarıdır. Yalnızca fiziksel olguları değil, sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel vb. bilgi alanlarının hepsi doğa olaylarıdır. Özetle, insanla ve çevresiyle ilgili olan her olgu bir doğa olayıdır. İnsanoğlu, bu olguları bilmek ve kendi yararına yönlendirmek için varoluşundan beri tükenmez bir tutkuyla ve sabırla uğraşmaktadır. 

3. Bilimsel Araştırma • İstenilen bilgiye ulaşabilmek için, sistematik olarak veri toplama ve analiz etme süreci. • Arama, öğrenme, bilinmeyeni bilinir yapma süreci. • Problemlere ya da sorunlara güvenilir çözümler arama amacıyla sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi süreci. Her rapor, raporu hazırlayanın veya bir başkasının önceden yapmış olduğu araştırmalara dayandırılır. Araştırmacı başka araştırmacıların topladığı bilgileri gerektiği gibi kullanmayı bilmelidir.

4. Bilimsel Araştırmanın Nitelikleri • Doğruluğu test edilmiş, sistemli ve organize bir çalışma sürecidir. • Daha önceki bilgilerden hareket ederek literatürde bulunmayan yeni bir bilgiye ulaşmaya çalışır. • Olaylar ve olgular arası ilişkiler sistemini ortaya koyar. • Problem çözmeye yönelik yansız bir süreçtir. Bir şeyi empoze etmeyi değil, onu tanımlamayı, sınamayı amaçlar. • Kendini yenilemeye açıktır. Belirlenen değişkenler ölçülebilir, gözlenebilir olmalı ve başka istatistik yöntemlerle analiz edilip araştırma tekrarlanabilmelidir. • Tarafsız ve tüm eleştirilere açık olmalıdır. • Elde edilen verilerin belli bir sistem bütünlüğünde yayımlanması zorunludur. • Yorumsuz araştırma eksiktir, tamamlanmamıştır. • Bilim adamları ve araştırmacılar için anlamlı ve önemli olmalıdır.

5. Araştırma Türleri • Amacına göre • Keşfedici Araştırma: Varlığı bilinmeyen bir şeyi ortaya çıkarma • Tanımlayıcı ve Betimleyici ya da Durum Saptayıcı Araştırma: Bireyin toplumun ya da olayların özelliklerini tanımlama • Nedensellik ilişkilerini Araştırıcı Araştırma: Değişkenler arasındaki nedensel ilişkileri inceleme • Kapsadığı zamana göre • Kesitsel Araştırma: Herhangi bir olayın belirli bir zaman kesiti içinde araştırılması • Dönemsel Araştırma: Geçmişe ya da geleceğe yönelik olarak yapılan araştırmalar

6. Kullandığı tekniklere göre • Temel Araştırmalar: Kuramlara dayanarak, varsayımlar geliştirerek, bunları test ederek, sonuçlarını bilimsel olarak yorumlayarak yapılan araştırmalar • Uygulamalı Araştırmalar: Araştırma sonuçlarının özel durumlara uygulanmasını ve geçerliliğinin ortaya çıkarılmasını sağlayan araştırmalar • Yapıldığı yere göre • Laboratuvar Araştırması • Saha Araştırması: Günlük hayatın içinde yapılan araştırmalar. Kontrol güçlüğü var, başka değişkenlerin de araştırmaya etkisi var

7. Verilerin toplama biçimine göre • Kayıt Araştırmaları: Herhangi bir olayın kayıtlardan incelenmesi. Güvenilir sonuçlar için kayıtların tam ve doğru olması gerekir. • Anket Yöntemiyle Araştırma • Deneysel Araştırma • Gözlem Araştırması • Kitaplık araştırması

8. YAKLAŞIMLAR

9. Nitel Araştırma • Gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik bir sürecin izlendiği araştırma yöntemidir. • Amacı insanların kendi toplumsal dünyalarını nasıl kurmakta, oluşturmakta olduğunu anlamak ve içinde yaşadıkları toplumsal dünyayı nasıl algıladıklarını yorumlamaya çalışmaktır

10. Nicel Araştırma • Olguları (gerçekleri) ve olayları nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir bir şekilde ortaya koyan bir araştırma yaklaşımıdır. • Amacı bireylerin toplumsal davranışlarını gözlem, deney ve test yoluyla objektif olarak ölçmek ve sayısal verilerle açıklamaktır.

11. İki Yaklaşım Arasındaki Temel Farklılık: • Nitel araştırma “niçin?”, “nasıl?”, “ne şekilde?” sorularına cevap arar. • Nicel araştırma “ne kadar?”, “ne miktarda?”, “ne kadar sık?”, “ne kadar yaygın?” sorularının cevabını bulmaya çalışır.

12. Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler (devam) • Durum Çalışması (Case study): Bir olayı meydana getiren ayrıntıları tanımlamak ve görmek; olaya ilişkin olası açıklamaları getirmek; olayı değerlendirmek amacı ile kullanılan bir araştırma türüdür. • İlkokul 1.sınıf öğrencilerinin dikkatlerini nasıl topladıklarının değerlendirilmesi • Olgubilim Çalışmaları: Farkında olunan ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olunmayan olgulara odaklanan araştırmalardır. • Doğuda kız öğrencilerin okullaşma oranlarının düşüklüğünün nedenlerinin araştırılması • Kuram Oluşturma Çalışmaları: Kuram oluşturmak amacıyla sistematik olarak veri toplama ve analiz etme çalışmalarıdır. • Sağlık uzmanlarının yaşamlarının son günlerini yaşayan hastalarla olan etkileşimlerinin araştırılması.

13. Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler (devam) • Eylem Araştırması: Uygulayıcının doğrudan kendisinin ya da bir araştırmacı ile birlikte gerçekleştirdiği ve uygulama sürecine ilişkin sorunların ortaya çıkarılması ya da hali hazırda ortaya çıkmış bir sorunu anlama ve çözmeye yönelik veri toplama ve analiz etmeyi içeren bir araştırma yaklaşımıdır. • Bir sınıftaki öğrencilerin okuma yeteneklerinin geliştirilmesinin araştırılması • Anlatı Araştırması: İnsanların bir konuya veya duruma ilişkin deneyimlerini yaşamış oldukları hikayelerle inceler. • Otobiyografi, biyografi

14. Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler • Etnografik Araştırma: Grup üyeleriyle doğrudan ilişki kurarak (gözlem veya görüşme yoluyla) grubun kültürel yapısını, davranış ve deneyimlerini açıklamak. • Bir sınıfa ait sosyal atmosfer; duygusal deneyimler; öğretmenin farklı cinsiyetteki ve yeteneklerdeki öğrencilere davranışı; kuralların öğrenilmesi, değiştirilmesi, uygulanması gibi insani yanların betimlenmesi. • Tarihi Araştırma: Döneme ait dökümanların incelenmesi ve dönemdeki kişilerle görüşmeler yapılarak, o dönemde yaşanılanları ve nedenlerini olabildiğince doğru bir şekilde anlamaya çalışmak. • Bir okulda uygulanan sosyal etkinliklere ait yaşanan sorunların anlaşılması amacıyla, dökümanların incelenmesi, yöneticiler, öğretmenler ve öğrencilerle görüşülmesi.

15. Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler • Tarama (survey) Araştırması: Belirli özelliklerin ortaya çıkması için veri toplama olaral ifade edilebilir. Bir konuya veya olaya ilişkin olarak katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri, yetenek, tutum vb. özelliklerinin belirlenmesi için yapılan araştırmalardır. • Öğrenciler ders anlatım yöntemleri hakkında ne düşünüyor? (anket) • Korelasyonel Araştırma: İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirleme, neden-sonuç araştırma. • Matematik dersini öğrenmede hangi öğrenciler sorun yaşıyor? (Yetenekler ve ders çalışma alışkanlıkları ile başarı arasındaki ilişkiler) • Nedensel Karşılaştırma Araştırması: Katılımcılara müdahale etmeksizin gruplar arasındaki farklılıkların nedenlerini araştırma. • Sosyo-ekonomik düzeyi yüksek ve düşük öğrencilerin başarılarını karşılaştırma.

16. Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler (devam) • Deneysel Araştırma: İki ya da daha fazla grup üzerinde karşılaştırılabilir işlemler uygulanarak, etkilerinin incelenmesi. Bilimsel yöntemler içinde sonuçlarının en kesin olduğu araştırma türüdür. • Farklı öğretim yöntemlerinin aynı dersi alan öğrencilerin ders başarısı üzerindeki etkisi nedir? (test) • Tek Denekli Araştırma: Özel eğitim gereksinimli bireylerle yapılacak araştırma türüdür. Deneyin tasarlanma süreci bu bireye özgün olarak geliştirilir. • Engellilerle ilgili araştırmalar. • Meta-Analiz: Belirli bir amaca yönelik yapılan araştırmaları birlikte alıp inceleyerek, sonuçlardan bir senteze ulaşma çalışmalarıdır. İstatistiksel yöntemler kullanılır. • İnternet tabanlı uzaktan eğitimin etkililiği nedir?

17. Nicel Araştırma Nitel Araştırma • Gerçeklik nesneldir. • Araştırmacı olay ve olgulara dışardan bakar, nesnel bir tavır geliştirir. • Değişkenler kesin sınırlarıyla saptanabilir ve bu değişkenler arasındaki ilişkiler ölçülebilir. • Genelleme söz konusudur. • Gerçeklik özneldir ve oluşturulur. • Araştırmacı olay ve olguları yakından izler, katılımcı bir tavır geliştirir. • Değişkenler karmaşık ve içiçedir, aradaki ilişkileri ölçmek zordur. • Derinlemesine betimleme söz konusudur.

18. Nicel Araştırma Nitel Araştırma • Nedensel ilişkileri açıklar. • Veriyi sayısal göstergelere indirger. • Kuram ve denence (henüz doğruluğu kanıtlanmamış genelleme) ile başlar. • Standard veri toplama araçları kullanılır. • Uzlaşma ve norm (kalıp, düzen) arayışı vardır. • Aktörlerin bakış açısını anlamaya çalışır, empatiktir. • Kuram ve denence ile son bulur. • Araştırmacı veri toplama aracıdır. • Düzeni veya deseni ortaya çıkarmayı amaçlar. • Çokluluk ve farklılık arayışı vardır.

19. Özet olarak; • Nicel araştırma olaylar arasındaki ilişkileri tanımlamak için sayısal veriler kullanır. Nitel araştırma insan davranışlarını veya deneyimlerini tanımlamak için sözcükleri veri olarak kullanır. • Nicel araştırmanın bir araştırma problemi, nitel araştırmanın ise bir araştırma sorusu vardır.

20. Nicel araştırma rakam kökenlidir ve genellikle istatistik analizlerle değerlendirilecek verilerin toplanmasını gerektirmektedir. Çeşitli grupların benzerliklerinin, oranlarının ve/ya farklılıklarının belirlenmelerini sağlamaktadır. Nitel araştırma ise daha çok soyut kaynaklıdır, araştırmacının mevcut düzeni baştan başa tanıma ve bütünüyle anlamasına yardımcı olacak şekilde düzenlenmiştir. Kişinin yazdıklarını, söylediklerini,veya gözlenen davranışlarını temel veri kaynağı olarak ele alır.

21. ETİK

22. Etik nedir? • Ahlak felsefesinin “ödev”, “yükümlülük”, “sorumluluk” ve “erdem” gibi kavramlarını analiz eden, “doğruluk” veya “yanlışlık” ile “iyi” veya “kötü”yle ilgili ahlaki yargıları ele alan, “ahlaki eylem”in doğasını soruşturan ve iyi bir yaşamın nasıl olması gerektiğini açıklamaya çalışan bir dalıdır. (TDK) • Çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması ve kaçınması gereken davranışlar bütünüdür. (TDK)

23. Bilimde Etik Davranış • Araştırmacının etikle ilgili konulara duyarlı olmasıdır. Mesleki yetişme sırasında içselleştirilen bir davranıştır. • Araştırmacının sorması gereken temel soru “Araştırmamın sonucunda hiç kimse fiziksel ya da psikolojik zarara uğrayacak mı?” olmalıdır.

24. Bilim Etiğinin Temel İlkeleri: • Kanıtların dikkatle toplanması ve kullanılması • Fikirlerin ve başka yazarların eserlerinin dikkatli kullanımı • Tamamen kanıtlanmamış bilgiye şüpheli yaklaşım • Alternatif açıklamalara açık olma • Söylemde nezaket ve ikna yolunu tercih etme • Araştırma sonuçlarına erişebilme • Akademik performans değerlendirmesinde sadece akademik değerleri dikkate alma

25. Bilim Etiğinin Temel İlkeleri: (devam) • Bilgi edinme sürecinde deneklere özen gösterme ve zarar vermeme • Politika ile direkt ilgili bir araştırma değilse politik uygulamalardan kaçınma • Bulgular ve analiz ile kişisel değerlendirmeleri ayırma • Akademik konularda meslekdaşlara yardım yükümlülüğünün kabulü • Etik anlayışının tüm akademik faaliyetlere yansıtılması

26. Bilimde Etik Dışı Davranışlar: • Disiplinsiz Araştırma: Dikkatsiz, aceleci ve özensiz araştırma. Bu tür araştırmalarda kasıtlı olmayan bazı hataların ortaya çıkması kaçınılmazdır, ancak bunlar bilime zarar vermeyen ve düzeltilmesi mümkün hatalardır. Araştırmacının prestij kaybına uğramasına neden olurlar. • Yinelenen Yayın (Duplication): Aynı araştırmanın gereksiz yere bölünerek veya küçük değişiklikler yapılarak birden fazla dergide yayınlanması. Hem çalışmanın niteliğini düşürür, hem de araştırmacının prestijini sarsar.

27. Bilimde Etik Dışı Davranışlar: (devam) • Sahtecilik, Saptırma veya Aldatmaca (Falsification): Bilimsel verilerin istemli bir şekilde değiştirilmesi veya uygun olanlarının seçilmesi yoluyla bilimsel varsayımların güçlendirilmeye çalışılması. Bu tür sahteciliklerin ortaya çıkarılması zor olduğu için araştırmacının veri toplama ve analiz sürecini ayrıntılı olarak yazması istenir. • Uydurmacılık (Fabrication): Hiç veri toplamadan ya da yetersiz verilerle sözde bir bilimsel yayın yapılması. • Aşırmacılık (Plagiarism)

28. Akademik Aşırmacılık (Plagiarism)

29. Yazar, sanatçı, bilim adamı gibi yaratıcı özellikteki insanların ortaya koydukları eserler fikir ürünü olarak kabul edilir. Bu kişiler yarattıkları eserler üzerinde mülkiyet hakkına sahiptirler. Bu haklara fikri mülkiyet hakkıdenir. • Telif hakkı yasaları bilim ve edebiyat alanındaki yaratıcı ürünlerin özendirilmesi ve haksızlıkların önlenmesi gibi amaçlarla çıkarılmıştır. Telif hakkı yasaları bilimsel amaçlarla yapılacak alıntıları ilgili iki şartı yerine getirmek kaydıyla engellemezler: • Bilimsel amacın gerektirdiği ölçüde alıntı yapılmalıdır. • Kesinlikle kaynak gösterilmelidir.

30. Aşırmacılık yerine haksız kullanma, kendi adına geçirme, intihal ve korsanlık gibi kavramlarda kullanılmaktadır. Ciddi bir akademik suç olan aşırmacılık, yazarın başkalarına ait olan araştırma verilerini, olduğu gibi, kaynak bildirilmeden ve kendi araştırma verileriymiş gibi yayınlamasıdır. Başkalarına ait düşüncelerinöznel cümlelerle ifade edildiği, ancak yeterli ve doğru kaynak gösterilmediği durumlar da aşırmacılık olarak kabul edillir. • Bir yazarın cümleleri makalede hiç değiştirilmeden kullanılmak isteniyorsa, “tırnak” içinde ve italik olarak kullanılmalı, metnin sonunda kaynağın künyesi belirtilmelidir. • Yazarın cümlelerinin aynen alınmadığı, ancak düşüncelerinin öznel ifadelerle kullanıldığı durumlarda yine kaynak göstermek gerekmektedir. Aksi takdirde, öznel cümleler kullanılsa bile bu aşırmacılık olarak nitelenmektedir.

31. Aşırmacılık Türleri • İnternet üzerindeki kaynaklardan bir metnin kopyalanması ve yapıştırılması • Herhangi bir internet sitesinden bir metnin kopyalanması • İnternet sitelerinden hazır ödevlerin alınması • Kitap, dergi, ansiklopedi gibi yazılı materyallerden bir metnin kopyalanması • Yukarıda sözü edilen kaynaklardan bir metnin basitçe değiştirilerek alınması (seçilmiş bazı kavramlar veya sözcükler yerleştirilmesi ile orijinal bir çalışma gibi gösterilmesi) • Kaynak gösterilmeden veya izin alınmadan fotoğraf ve video kullanılması • Bir başka öğrencinin çalışmasının izin alınmadan kullanılmasıve kendisine ait olduğunun iddia edilmesi • Ticari kaynaklardan (araştırma servisi veya ödev hazırlayan kuruluşlar gibi) elde edilen bir çalışmanın satın alınması • Yapılan bir çalışmanın izin alınmadan başka bir amaç ya da başka bir ders için kullanılması • Bir dilden diğerine tercüme etme, kişinin kendi kelimeleri değildir. Tercüme işi de; alıntı yapma, özetleme ve açıklama için oluşturulan prensipler dahilindedir.

32. Aşırmacılık Örnekleri • Orijinal Metin: “Bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi bir çok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu haline gelmiştir. Bu eğilimin profesyonel açıdan çok önemli olan yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile olan ilişkisi açıktır. Ancak bu eğilimin görece yeni ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir.” (Değirmencioğlu ve Demirutku, 1999, s. 111). • Aşırılmış hali 1: Şurası bir gerçek ki bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi birçok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu haline gelmiştir. Bu eğilimin profesyonel açıdan çok önemli olan yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile olan ilişkisi açıktır. Ancak bu eğilimin görece yeni ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir. • Aşırılmış hali 2: Yazarlık haklarının ve sırasının belirlenmesi, birçok bilimsel disiplin için üzerinde çok durulur bir konu haline gelmiştir. Söz konusu eğilimin yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile ilişkisi gayet açıktır. Diğer yandan bu eğilimin oldukça açık ve yeni bir nedeni olduğunu söylemek mümkündür.

33. Kabul edilebilir şekil 1: Bilimsel çalışmalarda yazarların haklarının korunması ve yazarlık sıralamasının belirlenmesi, birçok disiplinin üzerinde durduğu bir konudur. Oldukça yeni olduğu söylenebilecek bu eğilimin yazar haklarının korunması ile ilişkisi açıktır ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir (Değirmencioğlu ve Demirutku, 1999). • Kabul edilebilir şekil 2: Değirmencioğlu ve Demirutku’ya (1999) göre “bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi birçok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu” (s. 111) olmaya başlamıştır. Bu durumun profesyonelliğin önemli bir parçası olan yayın yapma ve yazarların haklarının korunması ile ilgisi olduğu açıktır. Dikkat edilirse aşırmacılık örneklerinde yazarlara ve yayına ait tanımlayıcı bilgiler verilmemiştir. Orijinal metindeki bilgi veya düşüncenin kaynak belirtilmeden kullanılması durumunda okuyucu doğal olarak, bu bilgilerin raporu yazan kişiye ait olduğunu düşünecektir.

34. Aşırmacılık Örnekleri • Orijinal Metin: “Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve rasyonel incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir.” (Erdoğan, 2003, s. 19). • Aşırılmış hali 1: Bilindiği gibi felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve rasyonel incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir. • Aşırılmış hali 2: İnsan yaşamının temelini oluşturan varsayımların kritik edilmesi ve gerçekçi olarak incelenmesi felsefenin özünü oluşturur. Gerçeğin ve akılcı düşüncenin temel nedenlerini araştıran bir bilim dalıdır.

35. Kabul edilebilir şekil 1: “Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve rasyonel bir biçimde incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir.” (Erdoğan, 2003). • Kabul edilebilir şekil 2: Erdoğan’a (2003) göre “Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve rasyonel bir biçimde incelenmesi” (s. 111) olarak açıklanmıştır. Buna göre felsefe için gerçeğin ve akılcı düşüncenin temel nedenlerini araştıran bir bilim dalı demek mümkündür.

36. Aşırmacılık etik bir ihlaldir ve öncelikle yazarların özdenetimine bırakılmıştır. Ancak farklı kurumlar, belirledikleri takdirde aşırmacılığa farklı yaptırımlar uygulayabilmektedirler. Aşırmacılık nedeniyle geçmişte akademik dereceleri ya da çalışma izinleri iptal edilenbilimciler olduğu bilinmektedir. Birçok üniversitede, öğrencilerin, ödevlerinde veya projelerinde aşırmacılık belirlenmesi durumunda da disiplin soruşturması açılmaktadır.

37. BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ

38. Literatür Taraması

39. Problemi Tanımlama

40. Araştırma Problemi • Problem, teoremler veya kurallar yardımıyla çözülmesi istenen soru veya sorun olarak tanımlanmaktadır (TDK). • Her bilimsel araştırma bir problem ile başlar. Araştırma problemi, araştırmayı gerçekleştirerek çözüm bulunması planlanan sorundur. • Bu konunun niçin ele alındığı ve neyin hedeflendiği araştırma problemidir. • Araştırma konusu ile araştırma problemi farklı şeylerdir. Konu, probleme göre oldukça kapsamlıdır. Araştırma problemi sosyal bilimlerde genellikle soru cümlesi ile yazılmalıdır • Araştırma Konusu: İnternet kullanımı • Araştırma Problemi: Üniversite öğrencilerinin interneti kullanma nedenleri nelerdir?

41. Nicel araştırmalarda araştırma problemi çalışmanın başında belirlenebildiği halde, nitel araştırmalarda başta net olarak belirlenmeyebilir. Araştırma problemi araştırmanın odak noktasıdır ve tüm çabalar onun etrafında döner. Araştırmanın tüm aşamaları araştırma probleminden etkilenir Araştırma problemi belirlenirken göz önünde bulundurulması gereken bazı noktalar şöyle sıralanabilir: • İlginçlik ve orijinallik • Önemlilik • Bilimsel yeterlilik • Kaynak yeterliliği • Zaman yeterliliği

42. Literatür Tarama • Araştırma konusunu seçmeden, araştırma problemini oluşturmadan önce olabildiğince fazla kaynağa baş vurarak olası konular hakkında belirli bir düşünme süreci geçirmek gerekir. • Araştırmayı yapacak olan kişi düşündüğü konu hakkında yazılmış çok sayıda kaynağı bulup okumalıdır. Kitaplar, makaleler, gazeteler, istatistikler, raporlar, bildiriler, özel mektuplar bu kaynaklardan bazılarıdır. • Literatür taramasının diğer bir amacı araştırılacak konu üzerinde daha önceden yapılan çalışmaları gözden geçirmektir. Bu şekilde konunun hangi yönleriyle ilgilenilmiş olduğu, ne aşamaya kadar geliştirildiği, sorunun çözümü için hangi yönde ve ne gibi yeni çalışmalara gerek olduğu anlaşılır. • Bulunan kaynaklar kaydedilerek bir kaynak listesi (bibliyografya) oluşturulur. Tarama süreci ilerledikçe ilk hazırlanan kaynak listesine yenileri eklenir, bazıları da gereksiz görülerek listeden çıkartılır.

43. Araştırma sürecinde literatür tarama kum saati modeli ile açıklanabilir: Araştırma konusuna ilişkin bilgi ve çalışma sonuçlarının kapsamlı olarak taranması Araştırma problemi ile ilgili tarama Araştırma sonuçlarının yorumlanması için tarama

44. Araştırma sürecinde literatür taramasının önemi: • Çalışılmak istenen konu hakkında geniş bir bilgi tabanı oluşturulmasına yardımcı olur. • Yapılması düşünülen çalışmanın daha önceden yapılıp yapılmadığı öğrenilir, gerekirse konuda değişiklikler yapılarak alana özgün bir katkı sağlanır. • Raporda zengin bir giriş bölümü yazılmasına yardımcı olur.

45. Literatür taraması çeşitli uluslararası bilimsel indekslerde yapılabileceği gibi, internet arama motorlarıyla da geniş ve güncel bilgilere ulaşmak mümkündür. Daha önce yayınlanmış makale ve araştırmalara ulaşmak için “Uluslararası Bilim İndexleri” kurulmuştur. İlgili web sayfalarında geçmiş tüm çalışmalar toplu olarak görülebilir. Bunlardan başlıcaları: • Science Citation Index (SCI): 1956`dan beri önde gelen 6400 bilim ve teknoloji dergisinde çıkmış tüm makaleler • Arts and Humanities Citation Index (AHCI): 1975`den beri konu ile ilgili önde gelen makaleler • Social Sciences Citation Index (SSCI): Konu ile ilgili 1700 farklı dergide çıkmış makaleler  bkz: http://scientific.thomsonreuters.com

46. Literatür taraması ile yeterli görülen miktarda kaynağa ulaştıktan sonra ikinci aşama kaynakların okunması ve not almadır. • Okuma ve not alma çalışmaları belirlenen araştırma konusu doğrultusunda yapılır. Konu ile ilgili önemli görülen kısımlar not alınır. • Not almak okunanların akılda kalıcılığını, önemli detayları atlamamayı ve bir an için akla gelen güzel bir fikrin yeniden anımsanmasını sağlar. • Rapor yazım aşamasında da farklı kaynaklardaki bilgileri birbirleriyle ilişkilendirmek gerektiğinde, makale, kitap gibi özgün kaynaklara tekrar dönmeye gerek kalmadan gerekli bilgiye hızlıca ulaşmaya yardımcı olur. • Araştırmacı yararlandığı kaynaklardan 2 çeşit not alır: • Özetleme: Ana kaynaktaki bilgilerin araştırmacının kendi ifadeleriyle ve kısaltılmış olarak yazıya geçirilmesidir. Özetleme sırasında araştırma ile ilgili bilgiler kısaltılarak not edilirken önemsiz veya ilgisiz bilgiler de atılır. • Aktarma: Ana kaynaktaki bilgilerde kısaltma yapılmaz.

47. Not Alma İlkeleri • Amaca Uygunluk: Not alırken araştırmacı sürekli olarak bir seçme ve ayırma işlemini yürütmektedir. Bu gerekliyi gereksizden ayırma ve yalnızca gerekeni alma işlemidir. • Kaynağa Uygunluk: Alınan her not alındığı kaynaktaki anlamı yansıtabilmelidir. Bir kimseyi yazmadığı ya da söylemediği bir şeyi yazmış ya da söylemiş gibi göstermek bağışlanması güç bir yanlışlıktır. • Gerçeğe Uygunluk: Araştırmada toplanan verilerin geçerli ve güvenilir olması onlara verilecek bilimsel değerin değişmeyen ölçütleridir.

48. Hipotez • Literatür tarama ve geçirilen düşünme süreci sonunda araştırmacının kafasında hem konu ve problem, hem de hipotez oluşur. • Hipotez  bir yargı cümlesi veya önermesi olup, araştırmanın başlangıcında sahip olunan ön kanaati ya da inancı yansıtır. Bir araştırmanın olası sonucuna dair yapılan tahminlerin ifadesidir. Olaylar arasındaki ilişkiyi açıklamaya yönelik bilimsel bir öneri, bir önermedir. • Hipotezler araştırmanın ispatlanması gereken önermeleridir, toplanan veriler yardımıyla irdelenir ve ispatlanır. • Hipotezin geçerliliği gözleme dayalı denemenin sonucuna bağlıdır. Öte yandan araştırma sürecine ilişkin yol gösterir. Ne tür verilere gereksinim duyulduğu, bu verilerin nereden ve kimlerden elde edileceği konusu hipoteze göre belirlenir.

49. Hipotez belirlemenin, araştırmacının ön yargılar geliştirmesi ve süreçte önemli olabilecek bazı noktaları göz ardı etmesi açısından olumsuz etkileri de olabilir. • Hipotezler önceki deneyimlere ve araştırmalara dayanır. Eğer verilecek güvenli cevaplar yoksa, hipotez yerine araştırma soruları ile yetinmelidir. Tümüyle tanıtıcı amaca yönelik (nitel-betimsel) araştırmaların hipotezi olmaz. Analitik (nicel-açıklayıcı, nedensel) araştırmalarında hipotez teşkil edilir. • Hipotez değişkenler arasındaki ilişkileri tahmin etmek üzere iki farklı şekilde kurulabilir: • Sıfır Hipotez: Değişkenler arasında fark ya da ilişki yoktur. • Alternatif Hipotez: Değişkenler arasında fark ya da ilişki vardır.

50. Değişken Bir durumdan diğerine farklılık gösteren özelliktir. Değişken türleri: • Yapı ve özelliklerine göre: • Nicel: Sayı ve miktar olarak açıklanabilen (başarı notu, öğrenci sayısı, vb.) • Nitel: Sınıflandırılan (cinsiyet, öğretim yöntemleri, medeni durum, doğum yeri, vb.) • Aldıkları değere göre: • Sürekli: Sınırlı sayıda değer alabilen (cinsiyet; çocuk sayısı, medeni durum) • Süreksiz: Sonsuz sayıda değer alabilen (ÖSS puanları; öğrencilerin boyu, kilosu; başarı notları) • Neden-sonuç ilişkisine göre: • Bağımsız (neden): Etkisi test edilmek istenen değişken • Bağımlı (sonuç): Bağımsız değişkenin etkisinin üzerinde test edildiği değişken