Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce

1. Rynek funduszy inwestycyjnych w Polsce Nowicka Adriana Nowowiejska Julita Rembowiecka Nina Ważna Karina

2. Fundusz inwestycyjny Podmiot posiadający osobowość prawną, którego łączną formą działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych publicznie w papiery wartościowe i inne prawa majątkowe, określone w ustawie. Fundusze inwestycyjne są tworzone i zarządzane przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych.

3. Historia funduszy inwestycyjnych w Polsce W 1992 roku utworzono pierwsze TFI, które rozpoczęło zarządzanie pierwszym funduszem powierniczym i masową sprzedaż jego jednostek. Dopiero trzy lata później powstało kolejne towarzystwo – Korona Towarzystwo Funduszy Powierniczych S.A., funkcjonujące dzisiaj pod nazwą Union Investment TFI SA. Na koniec 1996 r. na polskim rynku działało 5 funduszy zarządzanych przez 3 towarzystwa. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom klientów 28 sierpnia 1997 roku uchwalono ustawę – „Ustawa o funduszach inwestycyjnych”, która rozszerzyła liczbę możliwych do tworzenia funduszy. „Ustawa o funduszach inwestycyjnych” weszła w życie 21 lutego 1998 r. W rezultacie wejścia jej w życie 11 spośród 13 towarzystw funduszy powierniczych (TFP) przekształciło się w towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI). Ustawę z 1997r. zastąpiła kolejna, uchwalona przez Sejm 20 kwietnia 2004r.

4. Liczba towarzystw i funduszy inwestycyjnych w latach 1996-2003

5. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych w Polsce • AIG TFI • BPH TFI • BZ WBK AIB TFI • Commercial Union TFI • DWS Polska TFI • GTFI • ING TFI • Millenium TFI • Pioneer Pekao TFI • PKO/CREDIT SUISSE TFI • SEB TFI • Skarbiec TFI • TFI Allianz Polska • TFI Banku Handlowego • TFI PZU • TFI SKOK • Union Investment TFI • KBC TFI

6. Podział funduszy inwestycyjnych W zależności od przyjętych kryteriów możemy w różny sposób klasyfikować fundusze inwestycyjne. Dwa najważniejsze kryteria to kryterium prawne, wynikające z obowiązującej w Polsce ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o funduszach inwestycyjnych, oraz kryterium związane z dokonywanymi przez fundusze lokatami.

7. Klasyfikacja prawna • Fundusze otwarte • Fundusze specjalistyczne otwarte • Fundusze zamknięte • Fundusze specjalistyczne zamknięte • Fundusze mieszane

8. Fundusze otwarte Przeznaczone są dla tak zwanych inwestorów drobnych. Są bardzo dobrym narzędziem do oszczędzania, często konkurencyjnym wobec lokat bankowych. Otwartość tego typu funduszy polega na tym, że w zasadzie każdy może stać się ich uczestnikiem, osoba fizyczna, osoba prawna a także jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Jedynym ograniczeniem jest wysokość pierwszej i kolejnych wpłat, jednakże istniejąca w tym względzie praktyka pokazuje, że wysokości te nie są wygórowane.

9. Fundusze specjalistyczne otwarte W przypadku tego typu funduszy statut może ograniczać krąg podmiotów, które mogą stać się uczestnikami funduszu, określając warunki, jakie spełnić należy, aby stać się uczestnikiem (w praktyce często uczestnikami funduszu mogą być wyłącznie osoby prawne). Ważnym wyróżnikiem tego typu funduszy jest to, że jeśli statut na to zezwala wówczas wpłaty do funduszu mogą być dokonywane w papierach wartościowych. Taki rodzaj funduszy jest wykorzystywany do tworzenia tzw. III filaru ubezpieczeń emerytalnych (skupia uczestników pracowniczych programów emerytalnych).

10. Fundusze zamknięte Emitują certyfikaty inwestycyjne. Są to papiery wartościowe na okaziciela i dlatego mogą być notowane na giełdzie. Liczba uczestników funduszy zamkniętych jest ograniczona - może być ich najwyżej tylu, ile wyemitowano certyfikatów. Tak, jak inne papiery wartościowe notowane na giełdzie, certyfikaty podlegają codziennej wycenie rynkowej na sesjach giełdowych. Zamknięte fundusze inwestycyjne mogą być utworzone na określony czas. Trwanie funduszu kończy postępowanie likwidacyjne polegające na umorzeniu certyfikatów inwestycyjnych oraz wypłacie jego uczestnikom kwot odpowiadających liczbie i końcowej wycenie certyfikatów posiadanych przez poszczególnych uczestników.

11. Fundusze specjalistyczne zamknięte Szczególna forma funduszy zamkniętych. Certyfikaty inwestycyjne tych funduszy nie podlegają obowiązkowi wprowadzenia do obrotu publicznego. Mogą być papierami wartościowymi imiennymi lub na okaziciela, a jedynie te dopuszczone do publicznego obrotu mogą być wyłącznie na okaziciela. Możliwości inwestycyjne takich funduszy są większe niż funduszy zamkniętych i obejmują dodatkowo: • prawa własności do nieruchomości gruntowych oraz budynków i lokali, • udziały we współwłasności nieruchomości.

12. Fundusze mieszane Nazwa tego typu funduszy wywodzi się z tego, że fundusze w tym przypadku łączą w sobie cechy funduszu zamkniętego i otwartego. Cechami właściwymi dla funduszy zamkniętych są stosowane ograniczenia inwestycyjne, możliwość utworzenia rady inwestorów, emitowanie certyfikatów inwestycyjnych wraz z obowiązkiem dopuszczania ich do publicznego obrotu i do obrotu na rynku regulowanym, zaś cechą właściwą funduszom otwartym jest wykupywanie przez fundusz certyfikatów inwestycyjnych z częstotliwością określoną w statucie, na żądanie uczestnika, co stwarza uczestnikom dodatkową możliwość zakończenia inwestycji.

13. Klasyfikacja ze względu na rodzaj dokonywanych lokat • Fundusze akcji • Fundusze zrównoważone/ hybrydowe • Fundusze obligacji/ papierów dłużnych • Fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego

14. Fundusze akcji Inwestują przede wszystkim w akcje, zaś zastosowanie przez nie instrumentów pochodnych jest dopuszczalne m.in. dla zabezpieczenia przed ryzykiem, przy uwzględnieniu celu inwestycyjnego.

15. Fundusze zrównoważone/hybrydowe Inwestują w różne rodzaje aktywów, m.in. w akcje, papiery o stałym dochodzie (obligacje, instrumenty rynku pieniężnego), tytuły uczestnictwa, depozyty bankowe, waluty, czy instrumenty pochodne. Udział akcji w stosunku do innych instrumentów w portfelu typowego funduszu zrównoważonego wynosi od 40% - 60%.

16. Fundusze obligacji/papierów dłużnych Inwestują głównie w papiery wartościowe o stałym dochodzie, których udział w aktywach powinien być nie mniejszy niż 66%: bony, obligacje skarbowe oraz instrumenty dłużne emitowane przez przedsiębiorstwa i władze samorządowe.

17. Fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego • rynku pieniężnego - inwestują wyłącznie w instrumenty dłużne i depozyty bankowe, których maksymalny termin zapadalności nie przekracza roku, zaś maksymalny średni ważony termin zapadalności lokat wynosi 90 dni jak: bony skarbowe, certyfikaty depozytowe, bony komercyjne, zabezpieczone w 100% porozumienia odkupu. Ponadto muszą spełniać warunki określone w ustawie o funduszach inwestycyjnych oraz w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie warunków, jakie muszą spełniać fundusze rynku pieniężnego. Wśród nich wyróżnia się fundusze skarbowe i nieskarbowe; • gotówkowe - przedmiotem ich lokat są wyłącznie instrumenty dłużne lub lokaty bankowe, których maksymalny termin zapadalności nie przekracza roku oraz papiery o terminach zapadalności dłuższych niż rok, pod warunkiem, że charakteryzują się ryzykiem stopy procentowej nie wyższym niż w przypadku walorów o terminach wykupu poniżej roku.

18. Inne klasyfikacje funduszy inwestycyjnych Ze względu na ponoszone ryzyko • Fundusze prywatyzacji • Fundusze akcji • Fundusze zrównoważone • Fundusze stabilnego wzrostu • Fundusze III filaru (zabezpieczenia emerytalnego • Fundusze papierów dłużnych • Fundusze rynku pieniężnego

19. Fundusze prywatyzacji Najbardziej ryzykowne ze względu na przewagę w portfelu akcji. Inwestują w papiery wartościowe związane z Programem Powszechnej Prywatyzacji: akcje NFI, akcje spółek uczestniczących w programie). Fundusze akcji Równie ryzykowne, ze względu na inwestycje głównie w akcje. Mogą przynieść duży zysk, ale i dużą stratę.

20. Fundusze zrównoważone Dywersyfikują ryzyko poprzez inwestycje w obligacje. Udział akcji w portfelu wynosi nie więcej niż 60% aktywów. W celu minimalizacji ryzyka, fundusz unika lokat spekulacyjnych. Fundusze stabilnego wzrostu Celem ich jest zapewnienie regularnego dochodu. Inwestują głównie w obligacje i bony skarbowe.

21. Fundusze III filaru (zabezpieczenia emerytalnego) Swoje środki lokują w instrumenty finansowe rynku pieniężnego o wysokim stopniu bezpieczeństwa, w papiery wartościowe o niskim stopniu ryzyka (np. papiery emitowane przez Skarb Państwa oraz samorządy terytorialne). Część środków utrzymywana jest na lokatach bankowych. Fundusze papierów dłużnych Bezpieczny rodzaj funduszu ze względu na inwestycje w obligacje Skarbu Państwa o dłuższym terminie wykupu, obligacje komunalne, oraz częściowo w instrumenty rynku pieniężnego. Fundusz nie inwestuje w akcje. Fundusze rynku pieniężnego Najbezpieczniejszy rodzaj funduszy. Część środków utrzymuje na lokatach bankowych. Inwestuje w: bony skarbowe, certyfikaty depozytowe, bony komercyjne, zabezpieczone w 100% porozumienia odkupu, a wiec instrumenty o minimalnym stopniu ryzyka.

22. Ze względu na wysokość i sposób pobierania opłaty manipulacyjnej • Fundusze typu load • Fundusze typu no-load Ze względu na specjalizację • Fundusze branżowe • Fundusze venture capital • Multifundusze

23. Fundusze typu load Pobierają opłaty manipulacyjne. Opłata naliczana jest od inwestowanej kwoty i najczęściej wynosi od 3,5% do 8%. Fundusze typu no - load Nie pobierają opłaty manipulacyjnej. Fundusze branżowe Wyspecjalizowane fundusze o podwyższonym ryzyku, inwestujące w wybrane branże przemysłowe. Fundusze venture capital Zamknięte fundusze inwestujące w przedsięwzięcia o wysokim stopniu ryzyka. Multifundusze Ich portfel składa się z innych funduszy.

24. Szczególne konstrukcje funduszy • Fundusze z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa • Fundusze podstawowe i powiązane • Fundusze z wydzielonymi subfunduszami

25. Fundusze z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa Zapisy o funduszach z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa to prawne usankcjonowanie konstrukcji, która już od wielu lat z powodzeniem funkcjonuje na polskim rynku instytucji wspólnego inwestowania. Fundusze podstawowe i powiązane Fundusze inwestycyjne podstawowe i powiązane to kolejna nowość wprowadzona na polskim rynku. Nowa Ustawa daje towarzystwom funduszy inwestycyjnych prawo do stworzenia funduszu podstawowego, który będzie zbywał jednostki uczestnictwa albo emitował certyfikaty inwestycyjne wyłącznie określonym w statucie innym funduszom inwestycyjnym utworzonym przez to samo towarzystwo (fundusze powiązane).

26. Fundusze z wydzielonymi subfunduszami Fundusze z wydzielonymi subfunduszami to całkowicie nowa konstrukcja na polskim rynku. Jej pojawienie się umożliwiło tworzenie funduszy parasolowych (ang. ubrella funds), które na świecie funkcjonują z powodzeniem od wielu lat. Istotne cechy subfunduszy to brak osobowości prawnej - wpis do rejestru funduszy odbywa się na poziomie funduszu głównego oraz możliwość prowadzenia przez poszczególne subfundusze różnej polityki inwestycyjnej. Istotna cechą jest również brak podatku przy zamianie jednostek jednego subfunduszu na inny, działający w ramach tego samego funduszu. Podatek od zysków kapitałowych jest naliczany dopiero wówczas, gdy następuje umorzenie jednostek bądź ich konwersja na jednostki innego funduszu inwestycyjnego.

27. Koszty inwestowania w fundusze inwestycyjne Koszty dystrybucyjne Prowizje przy zakupie Koszty operacyjne Wśród kosztów inwestowania w fundusze inwestycyjne możemy wyodrębnić: • Koszty limitowane • Koszty nielimitowane

28. Koszty dystrybucyjne Generalnie istnieją dwa rodzaje funduszy: takie, które pobierają jakiekolwiek opłaty dystrybucyjne oraz takie, które ich nie pobierają. Te pierwsze nazywane są "load", a te drugie "no-load". Wśród funduszy "load" wyróżniamy takie, które pobierają opłatę przy zakupie ("front-end load" - jednostki typu A) oraz takie, które pobierają opłatę przy umorzeniu jednostek ("back-end load" - jednostki typu B). W Polsce większość funduszy jest typu "front-end load"

29. Prowizje przy zakupie Wahają się one od 0% (fundusze bezprowizyjne - "no-load") do 5,5%. Prowizje przy sprzedaży najczęściej nie są pobierane. Dla niektórych funduszy wynoszą maksymalnie 6,0%. Koszty operacyjne Większość z inwestorów niestety nie zwraca uwagi na koszty operacyjne. Mało, kto przed nabyciem jednostek zdaje sobie sprawę, że opłata dystrybucyjna to nie jest jedyny koszt przystąpienia do funduszu. Generalnie opłaty operacyjne dzielą się na koszty limitowane i koszty nielimitowane.

30. Koszty limitowane Główną pozycją kosztów limitowanych jest opłata za zarządzanie. Jest to opłata, którą pobiera Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych bezpośrednio z aktywów każdego zarządzanego funduszu. Opłaty wahają się od 0,5% do 2% i są generalnie najniższe w przypadku funduszy pieniężnych, a najwyższe w przypadku funduszy akcyjnych. Koszty nielimitowane Do kosztów nielimitowanych należą wszelkiego rodzaju opłaty i prowizje, do których regulowania fundusz jest zobligowany przepisami prawa. Główną pozycją kosztów nielimitowanych są wszelkiego rodzaju koszty transakcyjne ponoszone przy kupnie bądź sprzedaży aktywów funduszu oraz opłaty za przechowywanie aktywów funduszu. Są to prowizje maklerskie, bankowe, opłaty dla banków-depozytariuszy.

31. Inwestycje w fundusze, a podatki Zyski z inwestycji w fundusze są obecnie zwolnione od podatku dochodowego. Dotyczy to jednak tylko i wyłącznie osób fizycznych. Osoby prawne płacą od tych dochodów podatek na zasadach ogólnych. Dlatego też dużą popularnością wśród inwestorów instytucjonalnych cieszą się obecnie tzw. fundusze dywidendowe, których zyski nie zwiększają wartości aktywów netto, ale są wypłacane w formie dywidendy. Dochody z dywidendy są opodatkowane zryczałtowanym podatkiem w wysokości 20%, co jest korzystne dla firm. Podatek zryczałtowany można również odliczyć od podatku płaconego przez przedsiębiorstwa. Wartość aktywów funduszy dywidendowych wynosi już 850 mln. zł.

32. Depozytariusz i agent transferowy Podmiotem współpracującym ściśle z towarzystwem inwestycyjnym jest jego depozytariusz. Depozytariuszem może być bank lub Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Jego podstawowym obowiązkiem jest bezpieczne przechowywanie aktywów funduszy, odpowiada, więc za utratę aktywów (np. kradzież) oraz obliczanie wartości aktywów netto funduszu, zgodnie z prawem i regulaminem funduszu. Towarzystwo funduszy inwestycyjnych, koncentrując się na zarządzaniu funduszami może zatrudnić specjalną firmę do prowadzenia ewidencji rachunków uczestników tzw. agenta transferowego.

33. Minimalne wpłaty Fundusze różnią się pomiędzy sobą wysokością minimalnych wpłat. Najczęściej ta pierwsza, minimalna wpłata ustalana jest na poziomie 100 zł, natomiast następne mogą być mniejsze - 50 zł. Wartości te są oczywiście zróżnicowane i oddzielnie ustalane dla każdego z funduszy.

34. Ryzyko inwestycji Nabywca jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych musi liczyć się z ryzykiem, które towarzyszy tej formie inwestowania. Każda decyzja inwestycyjna jest, bowiem obciążona określonym jego poziomem. Rodzaje ryzyka: • Zmienność rynku • Ryzyko kredytowe • Ryzyko inflacji • Ryzyko specyficzne

35. Zalety funduszy inwestycyjnych • Wysokie dochody, konkurencyjne względem innych lokat • Bezpieczeństwo • Powierzenie oszczędności specjalistom • Dywersyfikacja lokat • Możliwość oszczędzania niewielkich kwot i umiarkowane koszty • Szybki dostęp do oszczędności • Elastyczność oferty • Dodatkowe usługi

36. Raporty Grupy funduszy: • AKZ- Fundusze Akcji Zagranicznych • AKP- Fundusze Akcji Polskich • MIP- Fundusze Zrównoważone • SWP- Fundusze Stabilnego Wzrostu • PDZ- Fundusze Zagranicznych Papierów Dłużnych • PDU- Fundusze Papierów Dłużnych Dolarowych • PDE- Fundusze Papierów Dłużnych Euro • PDP- Fundusze Polskich Papierów Dłużnych • RPP- Fundusze Rynku Pieniężnego • XXX- Fundusze z grupy „Pozostałe” (nie mogą być zakwalifikowane do podstawowych grup zawartych w metodologii, nie są tym samym rankingowane, ani nie podlegają formalnym porównaniom

37. Struktura aktywów netto w podziale na grupy Marzec 2004 Marzec 2005

39. Bibliografia S. Owsiak „Podstawy nauki finansów” wyd. PWE Warszawa 2002 www.analizy.pl www.hoga.pl www.mf.gov.pl