Program kompleksowej informatyzacji Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rybniku

1. Program kompleksowej informatyzacji Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rybniku Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli i Informacji Pedagogicznej „WOM” w Rybniku

2. Autorzy prezentacji: Adam Kapias Wicedyrektor RODNiIP w Rybniku

3. Plan prezentacji • Strategia działania dyrekcji RODNiIP w Rybniku w zakresie informatyzacji bibliotek pedagogicznych • Założenia dotyczące rozwiązań informatycznych • Zagrożenia związane z realizacją programu

4. Podstawowe definicje- komputeryzacja Komputeryzacjatoautomatyzacja albo informatyzacja biblioteki

5. Podstawowe definicje- komputeryzacja przez automatyzację Komputeryzacja poprzez automatyzację jest zwykłym powierzeniem istniejących zadań i procedur maszynom. Wprowadza nowe narzędzia nie zmieniając organizacji pracy i sposobu zarządzania. Może prowadzić do przyśpieszenia dotychczasowej działalności przy mniejszym zatrudnieniu i budżecie, bez fundamentalnej zmiany jej istoty. Automatyzacja utrwala wady o charakterze strukturalnym. Gdy wraz z automatyzacją nie zwiększa się wymagań, co do jakości i ilości wykonywanej pracy, staje ona się dodatkowym, niepotrzebnym obowiązkiem.

6. Podstawowe definicje - informatyzacja • Informatyzacja to zmiana struktury i sposobu zarządzania biblioteką, ukierunkowana na korzyści jakie pozwala uzyskać zastosowanie współczesnej technologii informacyjnej. • Informatyzacja oznacza zmianę struktury zatrudnienia, organizacji pracy i zarządzania biblioteką umożliwiające minimalizację kosztów i pełne wykorzystanie możliwości stosowanych narzędzi informatycznych.

7. Podstawowe definicje - informatyzacja 3. Informatyzacja otwiera przed pracownikami i klientami biblioteki możliwości twórczego poprawiania jakości każdego realizowanego w bibliotece procesu. • Informatyzacja nie jest jednorazową akcją. Jest to ciągły proces rozwoju biblioteki.

8. Elementy strategii działania • Uwarunkowania wejściowe • Przyjęta metoda informatyzacji • Procedura informatyzacji

9. UWARUNKOWANIA- STRUKTURA BIBLIOTEK PEDAGOGICZNYCH W roku 1994 przygotowany był przez Komisję Bengemanna raport: „ Europa a globalne społeczeństwo informacyjne. Zalecenia dla Komisji Europejskiej.” W raporcie tym można było przeczytać: „ Kraje, które wejdą w erę społeczeństwa informacji zbiorą największe żniwo. To one wyznaczą drogę dla innych. Natomiast te kraje, które będą zwlekać, lub podejmą działania połowiczne, mogą w czasie krótszym od dziesięciolecia stanąć w obliczu załamania się inwestycji i kryzysu na rynku pracy”. Słowa te nie straciły na aktualności. Wchodzenie w erę społeczeństwa informacji, to skomplikowany proces społeczny, który wyraźnie można zaobserwować również w Polsce. Edukacja jest wszędzie postrzegana jako niezbędny katalizator, bez którego procesy budowy społeczeństwa informacji nie mogą przebiegać prawidłowo. Edukacja rozumiana szeroko, nie tylko jako edukacja szkolna i uniwersytecka, lecz także edukacja ustawiczna. Musi to być również edukacja nowoczesna. Szkoła musi wyposażyć wszystkich uczniów w podstawowe umiejętności wyszukiwania, przetwarzania i korzystania z informacji, w oparciu o nowoczesne podstawy nauczania.

10. Struktura i uwarunkowania bibliotek pedagogicznych Bez tego nie powstanie społeczeństwo informacji,powstaną tylko wydzielone enklawy, grupy uprzywilejowane, które będą korzystać z informacji tak jak obecnie korzystają z dóbr materialnych. Rolą uczelni jest kształcenie specjalistów wszystkich dziedzin, a w szczególności nauczycieli wszystkich przedmiotów i informatyków przygotowanych zgodnie ze zmieniającymi się potrzebami społeczeństwa informacyjnego. Uczelnie muszą również wspierać powstające społeczeństwo informacyjne badaniami podstawowymi oraz pracami badawczo-rozwojowymi sprzężonymi z polityką i programami Unii Europejskiej w tym zakresie. W grudniu 1999 r. Komisja Europejska ogłosiła Inicjatywę e-Europe, której celem było przyśpieszenie procesów przechodzenia do społeczeństwa informacyjnego. Inicjatywa ta została wsparta przez przywódców 15 krajów członkowskich Unii Europejskiej podczas szczytu w Lizbonie. Zwracając uwagę na powiększający się dystans pomiędzy gospodarką Stanów Zjednoczonych i Europy uznano, że szansą na zmniejszenie tej różnicy jest rozwój technologii informacyjnych, inwestowanie w ludzi, badania naukowe i wynalazczość.

11. Struktura i uwarunkowania bibliotek pedagogicznych Postawiono dwa podstawowe cele strategiczne: 1. Przekształcenie gospodarki europejskiej w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną, opartą na podstawach naukowych gospodarką świata, 2. Stworzenie warunków pełnego zatrudnienia i wzmocnienie społecznej spójności. Z tych ogólnych celów wynikają następujące, szczegółowe cele operacyjne dotyczące edukacji: - do końca 2001 roku: podłączenie do Internetu i multimedia w każdej europejskiej szkole, stworzenie ogólnoeuropejskiej, szybkiej sieci wymiany informacji naukowej - do końca 2002 roku: wyszkolenie kadry nauczycielskiej w dziedzinie Internetu i technologii informacyjnych, - do końca 2010 roku: zmniejszenie o połowę liczby osób w wieku 18-24 lat, które mają wykształcenie średnie niższe,

12. Struktura i uwarunkowania bibliotek pedagogicznych Wzorem państw Unii Europejskiej podjęte zostały przez Rząd Rzeczypospolitej działania, których celem było przygotowanie i przedłożenie do 31 maja 2001r.- „ Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001 –2006 – ePolska”, zawierającej plan działań i oszacowanie skutków finansowych. Ważną częścią tej strategii będzie edukacja. Przewiduje się, że zawarte w niej będą następujące zadania, które będą służyć realizacji wyzwań edukacyjnych stojących przed naszym społeczeństwem: 1. Powszechna dostępność szkół do szybkiego Internetu i edukacyjnych zasobów multimedialnych. 2. Przygotowanie wszystkich nauczycieli do posługiwania się technologiami informacyjnymi i telekomunikacyjnymi we własnej pracy i w nauczaniu oraz wyposażenie ich w odpowiedni sprzęt, oprogramowanie i zasoby edukacyjne. 3. Umożliwienie dorosłym zdobywającym umiejętności posługiwania się technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi poprzez edukację ustawiczną, wykorzystaniem metod nauczania na odległość.

13. Struktura i uwarunkowania bibliotek pedagogicznych • Multimedialne Centrum Informacji Reforma systemu edukacji przewiduje cały szereg nowych form pracy uczniów i studentów: nauczanie zintegrowane, pracę grupową czy zajęcia prowadzone metodą projektową. Tego rodzaju metody pracy wymagają odpowiedniego wsparcia technicznego. Burzliwy rozwój technologii informacyjnych sprawił, że nauczyciele i uczniowie mają coraz łatwiejszy dostęp do nowych narzędzi takich jak multimedia i Internet. Najczęściej jest to dostęp w pracowni komputerowej, w czasie zajęć z informatyki. Rzadziej są to lekcje innych przedmiotów z wykorzystaniem metod i narzędzi informatyki. Jeszcze dosyc rzadko uczeń może skorzystać w szkole z komputera i mieć dostęp do sieci poza lekcjami, w pracy własnej. Wprawdzie uczniowie mają również komputery w domu, jednak dotyczy to tylko części bogatszych rodzin. Wypróbowaną w bardziej zaawansowanych państwach metodą działania jest umieszczenie komputerów w bibliotece, a właściwie w czytelni i przekształcenie jej w Multimedialne Centrum Informacji. Czytelnia jest dobrym miejscem do ulokowania centrum.

14. Struktura i uwarunkowania bibliotek pedagogicznych Jest tam szereg tradycyjnych źródeł informacji: książki, czasopisma,encyklopedie, jest miejsce, gdzie można pracować. Centrum można by wyposażyć w cztery multimedialne komputery z przykładowymi programami multimedialnymi, połączone w sieć lokalną, z szybkim dostępem do Internetu i drukarką. Byłby to zalążek przyszłego Centrum Informacji. Bibliotekarz odgrywałby rolę przewodnika zarówno dla uczniów, studentów jak i dla nauczycieli po zasobach bibliotecznych. Konieczne więc staje się intensywne i ustawiczne kształcenie i doskonalenie nauczycieli bibliotekarzy. Środki finansowe na pokrycie kosztów tego typu szkoleń są przewidywane w wieloletnich planach rozwoju zawodowego RODNiIP w Rybniku.

15. Struktura i uwarunkowania bibliotek pedagogicznych • Biblioteka jako gromadzenie, porządkowanie, udostępnianie informacji powinna być samym centrum tych działań. • Wszystkie biblioteki, które nie nadążą za takimi przemianami, skazane są na śmierć społeczną i ekonomiczną, co może doprowadzić je do likwidacji. • Inwestowanie w e-biblioteki powinno dostarczyć wielu korzyści m.in. • - prestiż postępowego społeczeństwa, • - kapitał polityczny, • - możliwość pozyskania korzystnych partnerów w Europie i Świecie, • - możliwość uzyskania środków pomocowych. • W społeczeństwie, której częścią jest sieć biblioteczna będąca źródłem uporządkowanej i dostępnej informacji – zbiegają się interesy wszystkich podmiotów: • Państwa • Europy

16. Struktura i uwarunkowania bibliotek pedagogicznych • Jednostki • Gminy • Powiatu • Małej ojczyzny – regionu

17. Struktura i uwarunkowania bibliotek pedagogicznych Biblioteki są elementem systemu doskonalenia nauczycieli. Chcemy spowodować, aby nastąpiło indywidualne samokształcenie. Należy zatem stworzyć warunki do prowadzenia własnego rozwoju użytkownika biblioteki, do łatwego dostępu do książki, do informacji. Sieć biblioteczna winna być spójna z potrzebami i oczekiwaniami terenu. Należy wypracować standardy na zakupy księgozbioru, celem optymalizacji w wydawaniu środków ( centralny zakup książek – opracowanie komputerowe kartotek ).

18. Uwarunkowania– struktura bibliotek pedagogicznych Wojewódzka Biblioteka Pedagogiczna w Katowicach Pedagogiczna BibliotekaWojewódzka w Bielsku Białej Publiczna BibliotekaWojewódzka w Częstochowie Pedagogiczna BibliotekaWojewódzka w Rybniku Filia Będzin Filia Ruda Śląska Filia Cieszyn Filia Kłobuck Filia Wodzisław Śl. Filia Bytom Filia Sosnowiec Filia Milówka Filia Lelów Filia Racibórz Filia Chorzów Filia Świętochłowice Filia Skoczów Filia Lubliniec Filia Żory Filia Czeladź Filia Tarnowskie G. Filia Żywiec Filia Myszków Filia Jastrzębie Filia Dąbrowa Górn. Filia Tychy Filia Gliwice Filia Zabrze Filia Czerwionka – Leszczyny Filia Jaworzno Filia Zawiercie Filia Mysłowice Filia Piekary Śląskie Filie planowane do uruchomienia Filia Pszczyna Biblioteka składowa Dąbrówka W.

19. Uwarunkowania – zasoby bibliotek pedagogicznych Biblioteka w Katowicach (w tym 20 filii) Biblioteka w Bielsku (w tym 4 filie) Biblioteka w Częstochowie (w tym 4 filii) Biblioteka w Rybniku (w tym 2 filie) Księgozbiór: 827058 tyś wol. Księgozbiór: 147290 tyś wol. Księgozbiór: 143127 tyś wol. Księgozbiór: 103801 tyś wol. Zatrudnienie: 125,25 etat. og. Zatrudnienie: 41,32 etat. og. Zatrudnienie: 20 etat. og. Zatrudnienie:111 etat. og. Obsługa klientów: 57 tyś odwiedzin 591356 tyś wypoż. Obsługa klientów: 44 tyś odwiedzin 162268 tyś wypoż. Obsługa klientów: 44 tyś odwiedzin 92216 tyś wypoż. Obsługa klientów: …… tyś odwiedzin 28650 tyś wypoż.

20. Uwarunkowania – problemy o charakterze strukturalnym • Sieć bibliotek w Subregionie Rybnickim jest zbyt mała i niedofinansowana • Zbyt mały stan zatrudnienia (łącznie 11 etatów) • Brak jednolitych zasad działania bibliotek wojewódzkich (duża ich liczba, w wyniku reformy administracyjnej kraju) • Przeważająca część bibliotek i filii nie posiada własnej bazy lokalowej • Niska liczba woluminów będących w użyciu w ciągu 1 roku (poniżej 20% posiadanych woluminów łącznie) • Bardzo niski poziom zakupów nowych woluminów i ubytkowania woluminów niepotrzebnych • Zła struktura wydatków - wysokość wynagrodzeń i pochodnych stanowi 84,0% przyznanego budżetu

21. Uwarunkowania- jakość i poziominfrastruktury technicznej Uwarunkowania pozytywne: • Łatwy dostęp do linii telekomunikacyjnych TPSA • Możliwość uzyskania stałego połączenia z siecią Internet • Możliwość nabycia najnowocześniejszego sprzętu teleinformatycznego i wymaganego oprogramowania komputerowego (Libra 2000) • Dobre wyposażenie i duże doświadczenia w zakresie stosowania nowoczesnych narzędzi informatycznych w Bibliotece Pedagogicznej w Katowicach oraz Bielsku - Białej Uwarunkowania negatywne: • Niski średni poziom informatyzacji bibliotek w tym słabe wyposażenie w sprzęt informatyczny i słabe wykorzystanie Internetu ( Wodzisław Śląski i Rybnik).

22. Uwarunkowania- poziom infrastruktury społecznej • Wysokie wykształcenie nauczycieli • Obecność technologii informatycznej w placówkach oświatowych od kilku lat • Potrzeba doskonalenia informatycznego wynikająca z awansu zawodowego nauczyciela • Obecność informatyki na wszystkich poziomach kształcenia uczniów • Możliwość realizacji szkoleń dla wszystkich pracowników bibliotek na bazie RODNiIP w Rybniku - W.O.M. • Pozytywne doświadczenia Biblioteki Pedagogicznej w Bielsku dotyczące wykorzystania i udostępniania Internetu oraz w zakresie stosowania bibliotecznego systemu informatycznego „MAK” oraz filii PBW w Raciborzu w zakresie stosowania programu Libra.

23. Przyjęta metoda informatyzacji Informatyzacja kompleksowa - objęcieprocesem informatyzacji wszystkich zadań wykonywanych przez 2 filie Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rybniku i jej filie.

24. Metoda informatyzacji- schemat informatyzacji kompleksowej ZESPÓŁ INICJUJĄCY PROGRAM ZESPÓŁ KIERUJĄCY PROJEKT INFRASTRYKTURA FINANSOWANIE CEL

25. Procedura informatyzacji • Sformułowanie celu • Opracowanie programu • Wybór sposobu finansowania • Sporządzenie harmonogramu działań • Powołanie zespołu kierującego • Opracowanie projektu • Realizacja i wdrożenie projektu

26. Sformułowanie celu • Ułatwienie czytelnikom dostępu do zbiorów, minimalizowanie czynnika odległości • Rozszerzenie zakresu usług • Łatwiejsza i szybsza obsługa klientów w bibliotece • Usprawnienie wewnętrzne bibliotek - łatwiejsza i wydajniejsza praca pracowników 5. Nowoczesny sposób zarządzania i prowadzenia Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej w Rybniku • Praca edukacyjna bibliotek na rzecz społeczeństwa informacyjnego

27. Cele • Wypracowanie lobbingu w środowisku lokalnym i władzach lokalnych ( bardzo istotne ), • Centralny Serwer Biblioteczny – zakup + uruchomienie, • Zakup oprogramowania, • Opracowanie Projektu Komputeryzacji Bibliotek , • Uruchomienie sieci Multimedialnych Centrów Informacji, • Kaskadowy system szkoleń, • Zainstalowanie stałych łączy INTERNETOWYCH, • Zorganizowanie sieciowej, funkcjonalnej struktury organizacyjno – eksperckiej lokalnych koordynatorów ds. współpracy bibliotek, • Poszukiwanie partnerów w krajach UE

28. Program informatyzacji • Realizowane są wszystkie zadania obowiązkowe bibliotek pedagogicznych • Budżet bibliotek po wdrożeniu informatyzacji nie jest większy od dotychczasowego • Liczba klientów bibliotek wzrasta w ciągu 3 lat po wdrożeniu o 50% 4. Tworzy się wydzielone „Multimedialne Centra Informacji ” we wszystkich bibliotekach, 6.Wzrasta liczba usług w tym usług realizowanych zdalnie

29. Program informatyzacji • Każdy użytkownik korzysta z usług w bibliotece za pomocą karty chip-owej • Wszyscy użytkownicy korzystają w dowolnym miejscu ze wszystkich zasobów bibliotek • Biblioteki szkolne włączają się do systemu bibliotek pedagogicznych • Prace ewidencyjne i sprawozdawcze dotyczące usług realizowane są automatycznie • Wojewódzka placówka doskonalenia nauczycieli jest głównym współpartnerem w przeprowadzeniu zmiany infrastruktury społecznej

30. Sposób finansowania • Koszt realizacji programu informatyzacji nie przekracza 30 000 zł. • Finansowanie całości projektu realizowane jest ze środków znajdujących się w dyspozycji Samorządu Województwa:

31. Zakładana struktura kosztów

32. Ogólny harmonogram działań

33. Zespół kierujący - usytuowanie organizacyjne ZESPÓŁ INICJUJĄCY RODNiIP DYREKTOR RODNiIP PBW RODN WICEDYREKTOR D/S BIBLIOTEK ZESPÓŁ KIERUJĄCY SZEF PROJEKTU

34. Projekt informatyzacji Opracowanie projektu polega na stworzeniu praktycznej i skutecznej procedury realizacji celu. W projekcie informatyzacji programinformatyzacjizostajerozpisany rzeczowo, zadaniowo i finansowo.

35. Projekt informatyzacji Projekt zawiera kilka niezbędnych pozycji: • Listę szczegółowo określonych celów przedsięwzięcia. • Etapy realizacji z rozbiciem na poszczególne zadania. • Potrzeby finansowe i sposoby finansowania przedsięwzięcia - jego budżet. • Harmonogram rzeczowy i finansowy. • Metody weryfikacji realizacji przedsięwzięcia.

36. Realizacja i wdrożenie- zadania zespołu kierującego • Stworzenie pierwszej roboczej wersji Projektu na podstawie programu stworzonego przez Zespół Inicjujący. • Opracowanie (przygotowanie lub wyłonienie w drodze przetargu) projektu Kompleksowej Informatyzacji Bibliotek Pedagogicznych (KIBP). • Zarządzanie budżetem przedsięwzięcia. • Znajdowanie środków spoza budżetu województwa dla realizacji zadań. • Koordynowanie zadań i harmonogramów.  • Przygotowywanie wymaganej infrastruktury społecznej i technicznej. • Organizowanie przetargów na realizację poszczególnych zadań lub etapów. • Zatrudnienie szefa projektu KIBP (Kompleksowej Informatyzacji Bibliotek Pedagogicznych), merytorycznie odpowiedzialnego za kierowanie i nadzór nad realizacją całości oraz poszczególnych zadań cząstkowych. • Weryfikacja realizacji KIBP, rozpoznawanie zagrożeń i podejmowanie decyzji strategicznych.

37. II. Założenia dotyczące rozwiązań informatycznych

38. Internet stałe łącza telekomunikacyjne Systemy inter/intranetowe • Natychmiastowy dostęp do danych oddziałów, • Dwukierunkowy, równoczesny sposób wymiany informacji i przetwarzania danych, • Wysokie opłaty abonamentowe, • Drogi sprzęt i oprogramowanie zapewniające bezpieczeństwo danych w sieci.

39. Systemy rozproszone i przenośne • Prostota aplikacji, • Minimalne koszty połączeń, sprzętu i oprogramowania, • Dwustronny przepływ informacji, • Możliwość adaptowania systemu do wymagań użytkownika, • Centralne administrowanie systemem. Internet

40. Struktura wymiany informacji Wodzisław Śl. Racibórz. Jastrzębie. Żory. Czerwionka - Leszczyny. Filie bibliotek woj. - świadczeniobiorcy 2 Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli i Inf. Pedag. „WOM” w Rybniku 1 Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rybniku Stałe łącze telekomunikacyjne Centrum Informatyczne

41. Kompletność i uniwersalność systemu • Możliwość współpracy z innymi bazami danych oraz z programami Microsoft Office; • Stopniowane możliwości: bibliotekarz, filia, biblioteka wojewódzka, centrum informatyczne; • Poszczególne moduły tworzą w sumie jeden program obsługi bibliotek; • Ciągła aktualizacja programów wraz ze zmianami obowiązujących przepisów.

42. Niewielkie wymagania sprzętowe • procesor klasy Pentium IV, • twardy dysk 40 GB, • 264 MB RAM, • Neostrada Minimalna konfiguracja sprzętowa stacji roboczych np. w filiach bibliotek to:

43. Minimalne koszty przesyłania danych • Łączenie się filii z biblioteką-matką lub z centralą (także inną filią) jednostki za pomocą sieci Internet za pomocą szerokopasmowych stałych łącz ( Neostrada lub inne) • Zakup urządzeń zapewniających bezpieczeństwo danych w sieci.

44. Automatyzm administracji systemem W przeważającej liczbie schematów przetwarzania danych i konfiguracji replikacji danych, system działa automatycznie bez potrzeby bezpośredniej kontroli administratora.

45. Realizacja i wdrożenie- etapy wdrażania systemu informatycznego • Przeprowadzenie cyklu szkoleń dla pracowników bibliotek. • Utworzenie stanowisk komputerowych w filiach do komunikacji z biblioteką macierzystą oraz do wprowadzania podstawowych danych. 3. Wdrożenie systemu do rejestracji księgozbioru, usług bibliotecznych, oraz tworzenia dokumentacji bibliotecznej. 4. Rozpoczęcie procesu przenoszenia katalogów do realizacji komputerowej. 5. Utworzenie wydzielonego centrum informatycznego. 6. Połączenie bibliotek oraz z centrum informatycznym za pomocą sieci lokalnej, lub poprzez system rozproszony albo system inter/intranetowy. 7. Rozpoczęcie procesu digitalizacji wybranych woluminów bibliotecznych.

46. Utrzymanie i rozwój wdrożonego systemu informatycznego • Stałe monitorowanie systemu pod kątem jego: • sprawności organizacyjnej i technicznej • efektywności działania (w tym zarządzania i wykorzystania przez klientów) • Cykliczne planowanie rozwoju systemu • Utrzymanie kadry zarządzającej systemem • Dokonywanie koniecznych zakupów sprzętu i oprogramowania • Prowadzenie ustawicznego szkolenia pracowników i klientów biblioteki

47. III. Zagrożenia związane z realizacją programu

48. Zagrożenia- potencjalne przyczyny niepowodzeń • Brak odpowiedniego wsparcia ze strony Zarządu Województwa w trakcie realizacji projektu. • Brak odpowiedniego wsparcia realizacji projektu ze strony kierownictwa placówki komputeryzowanej. • Nierealistyczne oczekiwania. • Brak planu lub zły plan działań. • Opór przeciw zmianom wewnątrz i na zewnątrz (zła infrastruktura społeczna). • Brak środków finansowych lub złe wydawanie pieniędzy. • Niewłaściwy wybór rozwiązań technicznych lub oprogramowania komputerowego. • Rezygnacja z monitorowania i dalszego rozwoju wdrożonych rozwiązań.

49. Zagrożenia- negatywne uwarunkowania informatyzacji • Niewłaściwy zespół kierujący lub niewłaściwe kompetencje Szefa Projektu. • Zbyt duże uzależnienie przedsięwzięcia od różnego rodzaju specjalistów lub firm zewnętrznych. • Zbyt duże lub zbyt małe skoncentrowanie uwagi na oszczędnościach lub na zagadnieniach technicznych. • Próba zadowolenia wszystkich. • Zbyt wiele przedsięwzięć innowacyjnych realizowanych jednocześnie. • Brak płynności finansowania.