FAİZSİZ BANKACILIK İLKELERİ ve KATILIM BANKACILIĞI Eğitmen : Mehmet ODABAŞI

1. FAİZSİZ BANKACILIK İLKELERİ ve KATILIM BANKACILIĞIEğitmen :Mehmet ODABAŞI 19 – 20 Ocak 2013 Baltürk Hotel ADAPAZARI Eğitim No : 2012 / 2013 –15www.tkbb.org.tr

2. FAİZSİZ BANKACILIK İLKELERİ VE KATILIM BANKACILIĞI • TÜRKİYE KATILIM BANKALARI BİRLİĞİ • BURSA (19-20 Ocak 2013) • MEHMET ODABAŞI • (Kuveyt – Türk Katılım Bankası A.Ş. – Danışma Kurulu)

3. EĞİTİMİN AMACI • Faizsiz Bankacılığı tanımak • Faizsiz Bankacılığın Diğer Bankalardan Farklı Yönlerini Öğrenmek • İşlemlerimizde Bilgiyle ve Bilinçle Hareket Etmek • Çevremizi Doğru Bilgilendirmek

4. PROGRAM AKIŞI • BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER • İslam İktisadı • Finansman İhtiyacı • İnsan ve İktisat İlişkisi • İslam’ın Mala Verdiği Değer • İslam’da Mal Edinme Yöntemleri • Ticarette Temel İlkeler • İslam’da Faiz Yasağı • Faiz ve Ticaret Farkı • İKİNCİ BÖLÜM BANKACILIK SİSTEMLERİ • Faizli Bankacılık Sistemi: Ortaya Çıkışı ve Temel Felsefesi • Faizsiz Bankacılık Sistemi: Ortaya Çıkışı ve Temel İlkeleri • ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: FİNANSMAN YÖNTEMLERİ • İslam Dini’nin Reddettiği Finansman Yöntemleri • İslam Dini’nin Kabul Ettiği Finansman Yöntemleri • DÖRDÜNCÜ BÖLÜM FAİZSİZ BANKACILIK UYGULAMALARI • FAİZSİZ BANKACILIKTA FON TOPLAMA VE FON KULLANDIRMA YÖNTEMLERİ • Belli Başlı Faizsiz Bankacılık İşlemleri ve Fıkhi Temelleri • DEĞERLENDİRME & SORU-CEVAP

5. BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLERI. İslam İktisadıII. Finansman İhtiyacıIII. İnsan ve İktisat İlişkisiIV. İslam’ın Mala Verdiği DeğerV. İslam’da Mal Mübadele YöntemleriVI. Ticarette Temel İlkelerVII. İslam’da Faiz Yasağı

6. I. İSLAM İKTİSADININ BAZI İLKELERİ İslam’ın İktisadî Hükümleri Dinin Bütününden Ayrı Düşünülemez Faizcilik Yasak, Ticaret Serbesttir Aldatmak Yasaktır Muhtaç Olana Yardım Esastır İsraf Yasaktır Fiyatlara Müdahale Etmemek Esastır / Fiyatları Belirleyen Allah’tır Aşırı Bilinmezlik Yasaktır Zorunluluk Halinde Meşrû Çıkış Yolu Aranabilir MuâmelâttaAslolan Mubahlıktır İslam Dininin Mal Kabul Etmediği Haram Ürünlerin Ticareti Yasaktır

7. II. Finansman İhtiyacı • İhtiyaçları karşılamak üzere alım satım yapabilmek için mutlaka belli miktarda bir paraya sahip olmak gerekmektedir. • İhtiyaçları karşılamak zorunlu olduğuna göre finansman sağlamak da zorunlu bir ihtiyaç olacaktır. Zaten Allah Teâlâ da insanların borçlanma ihtiyaçlarını doğal karşılamış ve Kur’ân’da borçlanıldığında neler yapılması gerektiği anlatılmıştır. (Bakara, 2/282). • Önemli olan bu finansman ihtiyacını meşru ölçüler ve yöntemlerle karşılamaktır.

8. III. İNSAN VE İKTİSAT • İnsanın iktisatla ilişkisi ilk olarak Hz. Adem’le başlar; • وَلَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ • Biz siz yeryüzüne yerleştirdik ve orada size geçim vasıtaları yarattık. (Araf, 7, 10) • Adem ve Havva yasaklanan ağaç dışında Cennet’te diledikleri şeyi yiyebiliyorlardı; • وَقُلْنَا يَٓا اٰدَمُ اسْكُنْ اَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَاۖ وَلَا تَقْرَبَا هٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِم۪ينَ • Dedik ki: “Ey Âdem! Sen ve eşin cennete yerleşin. Orada dilediğiniz gibi bol bol yiyin, ama şu ağaca yaklaşmayın, yoksa zalimlerden olursunuz.” (Bakara, 35)

9. III. İNSAN VE İKTİSAT • İnsan Dünya’ya belli süre yerleşmek ve ondan faydalanmak üzere gönderilmiştir: • فَاَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَاَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا ف۪يهِۖ وَقُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّۚ وَلَكُمْ فِي الْاَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ اِلٰى ح۪ينٍ • Derken, şeytan ayaklarını oradan kaydırdı. Onları içinde bulundukları konumdan çıkardı. Bunun üzerine biz de, “Birbirinize düşman olarak inin. Sizin için yeryüzünde belli bir süre barınak ve faydalanma vardır” dedik. (Bakara, 36) • قَالَ ف۪يهَا تَحْيَوْنَ وَف۪يهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ۟ • Allah, dedi ki: “Orada yaşayacaksınız, orada öleceksiniz ve oradan (mahşere) çıkarılacaksınız.” (Araf, 25)

10. IV. İSLAM’IN MALA VERDİĞİ DEĞER • Mal Nedir? • Mecelle’nin mal tarifi: • “Mal, tab’ıinsânî mail olup da vakti hâcet için iddihar olunabilen şeydir ki menkule ve gayri menkule şamil olur.” (Mad. 126) • Bu madde şöyle ifade edilir: • “Mal, insan doğasının/tabiatının arzuladığı, ihtiyaç için biriktirilebilen şeyler olup, menkul ve gayri menkulleri kapsar”. • İslam Dini’nin haram kıldığı nesneler mal kabul edilemez. • Malın Günümüzdeki Tarifi:“İnsan ihtiyaçlarını karşılayan ve iktisadi değeri olan şeye mal denir”.

11. İSLAM’IN TEMEL HEDEFLERİ İÇİNDE MALIN KONUMU(Makasıd-i Şeria ve Mal)

12. İSLAM’DA MAL ÖNEMLİDİR • وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللّهُ لَكُمْ قِيَاماً وَارْزُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَّعْرُوفًا • Allah’ın, sizin için ayakta durma/geçim kaynağı kıldığı mallarınızı aklı ermezlere vermeyin. O mallarla onları besleyin, giydirin ve onlara güzel söz söyleyin. (Nisa, 4/5)

13. İSLAM’DA MAL HAYR OLARAK NİTELENİR • كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ ( (Bakara, 2/180 • “İçinizden birine ölüm gelir de geriye mal (Hayır) bırakmış olursa (o malı) ana-baba ve en yakınlarına belirli oranda paylaştırmak üzerinize farz kılınmıştır. Bu, Allahtan takva sahiplerine yüklenmiş bir görevdir”.

14. V. İSLAM’DA MAL EDİNME YÖNTEMLERİ • MAL MÜBADELESİNDE TEMEL İLKE: MALLAR BATIL YOLLARLAEL DEĞİŞTİRMEMELİDİR • يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَكُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنكُمْ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا • Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle olursa başka. Kendinizi helâk etmeyin. Şüphesiz Allah, size karşı çok merhametlidir. (Nisa, 4/29)

15. MEŞRU MAL EDİNME YOLLARI • İhraz, • Miras, • Vasiyet • Hibe, • İnfak / Sadaka (Zekat), • Ticaret • a) Alım Satım • b) Ortaklık

16. BATIL MAL EDİNME YOLLARI • Rüşvet, (Bakara, 2/188) • Hırsızlık, (Maide, 5/38-39) • Gasp (Maide, 5/38-39) • Dini Kullanmak,(Tevbe, 9/34) • Ölçü ve Tartıda Hile, (Mutaffifin, 83/1-5) • Kumar (Maide, 5/90-91) • Faizcilik

17. VI. TİCARETTE TEMEL İLKELER • 1. Ticaret Karşılıklı Rızaya Dayalı Olmalıdır: • يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَكُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنكُمْ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا • وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ عُدْوَانًا وَظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِيهِ نَارًا وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللّهِ يَسِيرًا • Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile yapılan ticaretle olursa başka. Kendinizi helâk etmeyin. Şüphesiz Allah, size karşı çok merhametlidir.   • Kim haddi aşarak ve zulmederek bunu yaparsa, onu cehennem ateşine atacağız. Bu, Allah’a pek kolaydır. (Nisa, 4/29, 30)

18. VI. TİCARETTE TEMEL İLKELER • 2. Kumar Haramdır. • يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ • إ ِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ • Ey iman edenler! (Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler), kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytan işi birer pisliktir. Onlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. (Maide, 5/91) • Şeytan, içki ve kumarla, ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık vazgeçiyor musunuz? (Maide, 5/91) • Bu yüzden aldatmak yasaktır.

19. VI. TİCARETTE TEMEL İLKELER • 3. Ölçü, Tartı ve Hesaplamada Hile Haramdır: • وَاَوْفُوا الْكَيْلَ اِذَا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَق۪يمِۜ ذٰلِكَ خَيْرٌ وَاَحْسَنُ تَأْو۪يلًا • Ölçtüğünüzde ölçmeyi tam yapın, doğru terazi ile tartın. Bu daha hayırlı, sonuç bakımından daha güzeldir. (İsra, 35) • وَيْلٌ لِلْمُطَفِّف۪ينَۙ ﴿1﴾ اَلَّذ۪ينَ اِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَۘ ﴿2﴾ وَاِذَا كَالُوهُمْ اَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَۜ ﴿3﴾ اَلَا يَظُنُّ اُو۬لٰٓئِكَ اَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَۙ ﴿4﴾ لِيَوْمٍ عَظ۪يمٍۙ ﴿5﴾ • Ölçüde ve tartıda hile yapanların vay hâline! (Mutaffifin,1), Onlar insanlardan (bir şey) ölçüp aldıkları zaman, tam ölçerler. (Mutaffifin,2), Fakat kendileri onlara bir şey ölçüp, yahut tartıp verdikleri zaman eksik ölçüp tartarlar. (Mutaffifin,3). Onlar, büyük bir gün; (insanların, âlemlerin Rabbinin huzurunda duracakları gün) için diriltileceklerini sanmıyorlar mı? (Mutaffifin,4,5)

20. VI. TİCARETTE TEMEL İLKELER • 4. Ticarette/ Üründe Kalite Temel İlkedir. • وَعَدَ اللّٰهُ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْاَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْۖ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ د۪ينَهُمُ الَّذِي ارْتَضٰى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ اَمْنًاۜ يَعْبُدُونَن۪ي لَا يُشْرِكُونَ ب۪ي شَيْـًٔاۜ وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذٰلِكَ فَاُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ • Allah, içinizden, iman edip de salih ameller işleyenlere, kendilerinden önce geçenleri egemen kıldığı gibi onları da yeryüzünde mutlaka egemen kılacağına, onlar için hoşnut ve razı olduğu dinlerini iyice yerleştireceğine, yaşadıkları korkularının ardından kendilerini mutlaka emniyete kavuşturacağına dair vaadde bulunmuştur. Onlar bana kulluk eder ve bana hiçbir şeyi ortak koşmazlar. Artık bundan sonra kimler inkâr ederse, işte onlar fasıkların ta kendileridir. (Nur, 24/55) • Yapılan akitlerde akit konusu mal veya hizmetin sağlam, hasarsız ve kullanılabilir (selamette) olması temel kuraldır.

21. VI. TİCARETTE TEMEL İLKELER • 5. Faiz Kesinlikle Yasaktır • 6. İslam Dini’nin Haram Kıldığı Nesnelerin Satışı Yasaktır • 7. İslam Dini’nin Koyduğu Ölçülere Aykırı Ticaret Şekilleri Yasaktır • 8. Karaborsacılık Yasaktır • 9. İsraf Yasaktır • 10. Parayı (altın ve gümüş) hiç harcamaksızın yığıp biriktirmek yasaktır.

22. VII. İSLAM’DA FAİZ YASAĞI • FAİZİN TANIMI Faizin fıkıhtaki tanımı: هوالفضل الخالي عن العوض المشروط في المعاملة Faiz; ticari işlemde karşılığı olmaksızın şart koşulan fazlalıktır. Faizin günümüzdeki tanımı: • Faiz; borçtan (krediden) sağlanan gelire denir. • Faizli işlem; gelir amaçlı borç işlemidir.

23. FAİZİN TANIMI 1) 100 kg asıl borcun karşılığı 2) 10 kg karşılığı olmayan fazlalık (FAİZ)

24. FAİZİN TANIMI 1) 6000 TL asıl borcun karşılığı 2) 2000TL karşılığı olmayan fazlalık (FAİZ) Faiz: Aynı niteliklere sahip iki malı farklı miktarlarda değiştirmektir.

25. TİCARETİN TANIMI 1) Müşteri para verdi 2) Satıcı paradan başka bir malı (muz) verdi Bey: Bir malı başka bir mal ile değiştirmektir.

26. TEVRAT’TA FAİZ YASAĞI • Tevrat’ın Faize Bakışı: • Tevrat’a göre faiz haramdır: • Tevrat, Çıkış 22/ 25; Levililer 25/ 35,36,37; Tesniye 15/1-8; Tesniye 23/19-20; Yeremya 15/10. • Yahudiler diğer din mensuplarına faizle borç vermeyi caiz görmüşlerdir: (Tesniye, 23/ 20). • Kur'ân bu durumu onların helak sebebi olarak göstermiştir (Nisâ, 4/ 161). Yani onların bu anlayışı aslında Tevrat’ta yer alan faizin her halde haram olduğuna dair hükmü tahrif ettikleri anlamına gelmektedir.

27. İNCİL’DE FAİZ YASAĞI • İncil’in Faize Bakışı: • İncil’de faizle ilgili olarak şöyle denir: “Birilerine ondan bir karşılık ummak için ödünç verirseniz, bunun için hangi teşekkür beklenir? Günahkârlar da bir şey almak için birbirlerine ödünç verirler”(Luka,6/34). • Hıristiyanlıkta faiz kilise tarafından XVI. Yüzyıla kadar haram kabul edilip yasaklanmıştı. • İlk defa, Calvin’in(Ö.1564) yoğun gayretleriyle Cenevre’de 1574 yılında faize resmen izin verildi.

28. KUR’AN’DA FAİZ YASAĞI • Faizi Haram Kılan Ayetler: • 1- وما آتيتم من ربا ليربو في أموال الناس فلا يربو عند الله وما آتيتم من زكاة تريدون وجه الله فأولئك هم المضعفون (الروم؛ 39) • (1) “İnsanların malları içinde artsın diye faize verdiğiniz şey Allah katında artmaz. Allah’ın rızasını gözeterek verdiğiniz zekâta gelince işte onlar (mallarını ve sevaplarını) kat kat artıranlardır” Rum, 30/ 39. • 2-يا أيها الذين آمنوا لا تأكلوا الربا أضعافا مضاعفة واتقوا الله لعلكم تفلحون (130 آل امران) • (2) “Ey îman edenler! Ribayı kat kat arttırılmış olarak yemeyin. Allah’tan sakının ki kurtuluşa eresiniz” Al-i İmrân 3/ 130. • 3-وأخذهم الربا وقد نهوا عنه وأكلهم أموال الناس بالباطل واعتدنا للكافرين منهم عذابا أليما (النساء؛ 161) • (3) “..ve men edildikleri halde faizi almaları ve haksız yollarla insanların mallarını yemeleri yüzünden, onların (Yahudilerin) küfre sapanlarına korkunç bir azap hazırladık” (Nisa 4/ 161).

29. KUR’AN’DA FAİZ YASAĞI • 4-الذين يأكلون الربا لا يقومون إلا كما يقوم الذي يتخبطه الشيطان من المس، ذلك بأنهم قالوا إنما البيع مثل الربا وأحل الله البيع وحرم الربا، فمن جاءه موعظة من ربه فانتهى فله ما سلف، وأمره إلى الله، ومن عاد فأولئك أصحاب النار هم فيها خالدون (275) • (4) “Faiz yiyenler, şeytanın peşine takılıp aklını çeldiği kimsenin davranışından farklı bir davranış göstermezler. Bu onların ‘alım-satım tıpkı faizli işlem gibidir’ demeleri sebebiyledir. Allah, alım-satımı helâl faizli işlemi haram kılmıştır. Kime, Rabbinden bir uyarı gelir de faize son verirse, geçmişte olan kendinindir. Onun işi Allah’a aittir. Kim faizciliğe dönerse işte onlar cehennemliktir. Onlar orada temelli kalacaklardır” (Bakara, 2/ 275). • 5- يمحق الله الربا ويربي الصدقات، والله لا يحب كل كفار أثيم (276) • (5)“Allah faizi eksiltir, sadakaları bereketlendirir. Allah küfürde ve günahta ısrar eden hiç kimseyi sevmez”(Bakara, 2/ 276) • 6 - يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله وذروا ما بقي من الربا إن كنتم مؤمنين (278) • (6) “Ey iman edenler! Allah’tan korkun, faizden kalan alacaklarınızı terk edin. Eğer inanmış kişilerseniz (böyle yaparsınız)” (Bakara, 2/ 278).

30. KUR’AN’DA FAİZ YASAĞI • 7- فإن لم تفعلوا فأذنوا بحرب من الله ورسوله وإن تبتم فلكم رءوس أموالكم لا تظلمون ولا تظلمون (279) • “Böyle yapmazsanız bilin ki; Allah ve Elçisi tarafından bir savaşla yüz yüze gelirsiniz. Eğer tevbe ederseniz ana mallarınız sizindir. Böylece ne haksızlık edersiniz ne de haksızlığa uğrarsınız”(Bakara, 2/ 279). • 8- وإن كان ذو عسرة فنظرة إلى ميسرة وأن تصدقوا خير لكم إن كنتم تعلمون (البقرة280) • “Borçlu darlık içinde ise, rahata ulaşıncaya kadar beklenir. (Borcu) sadaka saymanız sizin için hayırlıdır. Bunu bir bilseniz!” (Bakara, 2/ 280).

31. Kur’an’da Faizin İlişkilendirildiği Diğer Mal Transfer Yöntemleri • 1- Riba ve Zekat Karşılaştırması • - وما آتيتم من ربا ليربو في أموال الناس فلا يربو عند الله وما آتيتم من زكاة تريدون وجه الله فأولئك هم المضعفون (الروم؛ 39) • 2- Riba ve Sadaka Karşılaştırması • يمحق الله الربا ويربي الصدقات، والله لا يحب كل كفار أثيم (276) • 3- Riba ve Ticaret / Alım-Satım Karşılaştırması • الذين يأكلون الربا لا يقومون إلا كما يقوم الذي يتخبطه الشيطان من المس، ذلك بأنهم قالوا إنما البيع مثل الربا وأحل الله البيع وحرم الربا، فمن جاءه موعظة من ربه فانتهى فله ما سلف، وأمره إلى الله، ومن عاد فأولئك أصحاب النار هم فيها خالدون (275) • 4- Riba ve Borç İlişkisi • فإن لم تفعلوا فأذنوا بحرب من الله ورسوله وإن تبتم فلكم رءوس أموالكم لا تظلمون ولا تظلمون (279) • وإن كان ذو عسرة فنظرة إلى ميسرة وأن تصدقوا خير لكم إن كنتم تعلمون (البقرة280)

32. SÜNNET’TE FAİZ YASAĞI • Hz. Peygamber’in Faizi Yasaklayan Hadisleri • 1) “Cahiliye faizi kaldırılmıştır.” (Müslim, “Hâc”, 19; EbûDâvûd, “Büyu‘”, 50; İbnMâce, Süne, “Menâsik”, 76; Mâlik, Muvatta, “Büyu‘”, 83). • 2) “Faiz; -şirk, sihir, haksız yere adam öldürme, yetim malı yeme, savaştan kaçma ve namuslu kadına iftira etme gibi- mahvedici yedi büyük günahtan biridir.” (Buhârî, “Vasâya”,2). • 3) “Faizi yiyene, yedirene, bu işlem için şâhitlik ve kâtiplik edene lanet olsun.” (Müslim, “Müsâkât”, 105, 106). • 4) Faizcilikle zenginleşenlerin sonu mutlaka fakirliktir.” (İbnMâce, “Ticâret”, • 5) “Dikkat ediniz! Cahiliye devrinden kalma faizin hepsi kaldırılmıştır. Sadece ana parayı alacaksınız. Böylece ne zulmetmiş ne de zulme uğramış olursunuz.”(EbûDâvûd, “Büyu‘”, 5).

33. İKİNCİ BÖLÜM BANKACILIK SİSTEMLERİ I. Faizli Bankacılık Sistemi: Ortaya Çıkışı ve Temel Felsefesi II. Faizsiz Bankacılık Sistemi: Ortaya Çıkışı ve Temel İlkeleri

34. I. Faizli Bankacılık Sistemi: Ortaya Çıkışı ve Temel Felsefesi • İlk Faizli Bankalar: • Banka Ma‘bedler (Eski Yunan ve Mısır’da) • Çağdaş Faizli Bankalar: • - Venedik (İtalya)1157. • - Cenova (İtalya) 1170. • - Barcelona (Ispanya) 1401. • - Venedik (İtalya) 1578; adı BancoDellaPizzadiRialto. • - Amsterdam (Hollanda) Amsterdam Bankası 1609. • -İngiltere Bankası, 1694, • - Fransa Bankası 1800, • -Rayşbank (Almanya) 1875,

35. Faizli Bankacılığın Finansal Sistemdeki Rolü Sermaye Toplama Yöntemleri 1) Cari/Vadesiz Hesap (Borç) 2) Vadeli Hesap (Borç) Borçlu-Alacaklı İlişkisi Borçlu-Alacaklı İlişkisi Sermayeyi Değerlendirme Yöntemleri • 1) Kredi kullandırma (Borç) 1000 TL %10 Faizle 1000 TL % 20 Faizle 1100 TL Geri Ödeme 1200 TL Geri Ödeme

36. II. Faizsiz Bankacılık Sistemi Ortaya Çıkışı ve Temel Felsefesi • DÜNYADA • Modern anlamda faizsiz bankacılığın olup olamayacağı tartışması 1940 ve 50’li yıllarda başlamıştır. • Çağdaş anlamda ortaklığa dayalı ilk faizsiz banka 1963 yılında Mısır’ın Mit-Ghamr kasabasında Ahmed en- Naccar tarafından kurulmuştur. • 1971 yılında Mısır devletinin de desteğiyle Nasr Sosyal Bankası, faizsiz olarak çalışan bir ticari banka olarak kurulmuştur. Nasr Sosyal Bankası’nın kurulmasıyla faizsiz bankacılık teoriden pratiğe dökülmüştür. • 1974 yılında ise İslam Kalkınma Bankası (IslamıcDevelopment Bank – IDB) kurulmuştur. • Faizsiz bankacılık sektörünün en belirgin kurumları; 1975’te kurulan Dubai İslam Bankası, 1977’de kurulan Kuveyt Finans Evi (KuwaitFinanceHouse), 1977’de kurulan Mısır ve Sudan Faisal İslam Bankası, 1981’de kurulan Dar al-Maal al-Islami ve 1982’de kurulan Al Baraka grubudur.

37. TÜRKİYE’DE • Türkiye'de 16.12.1983 gün ve 83/7506 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile Özel Finans Kurumları'nın kurulmasına imkan sağlanmıştır. • Türkiye’de ilk katılım bankaları, Faisal Finans (hisseleri sonradan devralınarak ismi Family Finans olarak değiştirilmiştir.) ile Al Baraka Türk (1985) olmuştur. • Onu “Kuveyt Türk Evkaf Finans Kurumu AŞ.” (1989) izlemiş, • 1991’de “Anadolu Finans Kurumu AŞ.”, • 1995’te de “Asya Finans” ile yaşanan ekonomik krizde tasfiyeye uğrayan “İhlas Finans” kurulmuştur. • 2005 Aralık ayında Family Finans ile Anadolu Finans, “Türkiye Finans Katılım Bankası AŞ.” adıyla birleşmişlerdir. • Asya Finans ünvanı yanında Bank Asya ismini de kullanmaktadır. • Özel Finans Kurumları, 2005 yılında yapılan kanun değişikliğiyle Katılım Bankası’na dönüştürülmüş ve gelişimleri yolunda önemli bir adım atılmıştır.

38. FAİZSİZ BANKACILIĞIN TEMEL İLKELERİ • 1. Faizsizlik ilkesi (Kredi sisteminin terki), • 2. Katılımcılık ilkesi(Ortaklık sisteminin uygulanması), • 2. Tümharamlardan kaçınma ilkesi • 3. Finansalürünlerin meşruluğu ilkesi • 4. Sosyo-ekonomik kalkınmayı gözetleme ilkesi • 5. İnanç ve Ahlakilik İlkesi

39. Faizsiz Bankacılığın Finansal Sistemdeki Rolü Sermaye Toplama Yöntemleri 1) Cari Hesap (Karz) 2) Katılma Hesabı (Mudarabe) Karz ve Emek-Sermaye Ortaklığı (Mudaraba) Otaklık ve Ticaret İlişkisi Sermayeyi Değerlendirme Yöntemleri • Mudarabe • Muşareke • Murabaha • Kiralama (Leasing) • Borsa İşlemleri (Hisse senedi, Sukuk) • Diğer Yatırım İşlemleri • Selem • İstisna • Müzaraa • Müsakaat

40. ÜÇÜNCÜBÖLÜMFİNANSMAN YÖNTEMLERİ

41. I. İslam’ın Reddettiği Finansman Yöntemi; Faizli Borç İlişkisi • İslam’ın reddettiği temel finansman yöntemi faizli borç ilişkisi ile finansman sağlanmasıdır. Bu yöntemde, sermayeyi ya da malı elinde tutan kişi ya da kuruluş, karşılıksız kazanç sağlamak maksadıyla sermayesini ya da malını, finansman açığı yaşayanlara ya da mala muhtaç olanlara faiz şartıyla borç olarak vermekte ve vade dolduğunda da anapara (ya da anamal) ve faizini tahsil etmektedir. • Faiz ilk çağlardan beri ödünç verme muameleleriyle birlikte gelişmiş ve ortaya çıktığı andan itibaren en başta din adamlarının, sonra filozofların, devamında da maliyeci, hukukçu ve iktisatçıların inceleme konusu olmuştur. İlkçağlarda Eflatun (m.ö. 427-347) ve Aristo (m.ö. 384-322) paradan para kazanmayı doğru ve ahlâkî bulmamıştır. • Dinler de faiz konusunu ele almıştır. Tevrat‘ta faiz yasaklanmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de faiz kesin ve tehdit edici ifadelerle yasaklanmıştır.

42. II. İslam Dini’nin Kabul Ettiği Finansman Yöntemleri A. Karşılıksız Finansman Yöntemleri Karşılıksız finansman denilen yöntemde aslında finansman açığı yaşayan ya da bir mala gereksinim duyan kimseye iyilik söz konusu olmaktadır. (Zekât, sadaka, adak, vakıf, hibe, vasiyet ve hatta bazı keffaretler bu kısma girebilir.)

43. B. Herhangi Bir Getirisi Olmadan Geri Ödemesi Yapılan Finansman Yöntemleri 1. Karz-ı Hasen (Faizsiz Para veya Mislî Mal Borcu) • Bir kimseye standart bir malı ya da parayı borç olarak verip bir müddet sonra fazlalık şartı koşmaksızın sadece verilen miktarı geri almaktır. • Karz ilişkisinde borç veren lehine bir menfaat şart koşulmamalıdır. Çünkü şartlı bir şekilde menfaat sağlanan borçlar faiz olarak değerlendirilmiştir. • Karz alan kişi işlem başlangıcında şart koşulmadığı takdirde karz verene daha fazla ödeme yapabilir, ona bir takım avantajlar sağlayabilir. Ancak bunun kesinlikle başlangıçta şart koşulmaması gerekir. • Karz ilişkisinde para veya mislî malı ödünç alan taraf ödünç aldığı şeyin bizatihi kendisini değil mislini geri ödemektedir.

44. 2. Âriyet • İhtiyaç duyulan kıyemî malı (standart olmayan mal) herhangi bir ücret talep etmeksizin ödünç vermektir. Âriyette eşyanın mülkiyetinin değil, menfaatinin bir başkasına temliki söz konusudur. • Âriyet ilişkisinde malı kullanmak üzere ödünç alan kişi malın mislini değil bizatihi kendisini geri iade etmektedir.

45. C. Getirisi Olan / Olabilen Meşru Finansman Yöntemleri 1. Ortaklık (Şirket) • - Şirket (ortaklık) bir terim olarak şöyle tanımlanır: “Bir şey üzerindeki hakkın iki ya da daha fazla kimseye ait olmasıdır.” • Ortaklık en basit ayırımla iki çeşittir: • Mülk Ortaklığı: Şirket akdi olmaksızın iki ya da daha fazla kişinin bir mal üzerinde satın alma, hibe, vasiyet ve miras gibi yollarla ortak olmalarıdır (Mecelle, md: 1060). • Akit Şirketi: İki ya da daha fazla kişinin, kazanç sağlamak amacıyla, sermayelerini veya emeklerini birleştirmek ya da sermaye koymadan birlikte veresiye mal ya da borç alarak ticaret yapmak suretiyle ortaklık kurmalarıdır (Mecelle, md: 1329). 2. Vadeli Satış - İslam hukukçularının çoğunluğu vadeli bedel karşılığında mal satışını onaylamışlardır. Hatta İbnBattâl el-Kurtubî (ö. 449/1057) veresiye satışın caiz olduğu konusunda görüş birliği (icmâ) bulunduğunu söylemiştir.

46. 3. Selem • Bir kişinin peşin bedel karşılığında ileride teslim etmek üzere bir miktar misli mal satmasıdır. • Selem de faizsiz yoldan finansman açığını kapatmak için kullanılan bir yöntemdir. • Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur: “Kim bir şeyde selem akdi yaparsa; belirli ölçüde, belirli tartıda ve belirli zamana kadar yapsın.” 4. İstısnâ (Eser Sözleşmesi) - İstısna akdi peşin ya da vadeli bir bedel mukabilinde bir malın yapılıp / imal edilip teslim edilmesi işlemidir. 5. İcare (Kira / İş – Hizmet Sözleşmesi) - Belirli bir menfaatin, belirli bir süre için belirli bir fiyat karşılığında satılmasıdır.

47. III. Meşruiyeti Konusunda İslam Bilginlerinin Görüş Ayrılığına Düştükleri Finansman Yöntemleri A. Bey’ bi’l-Vefa (Vefâ Satışı, Geri Alma Şartlı Satış) • Bu satışta satılan malın bedeli anlaşılan müddet sonunda alıcıya aynen iade edildiği takdirde satılan malın geri alınması söz konusudur. Burada taraflar daha en baştan mal için ödenen bedelin alıcıya geri ödenmesi durumunda malın geri satılması konusunda da anlaşırlar. Çoğunluğa göre bu satış türü caiz değildir. • Vefa Satışının Rehin Kabul Edilmesi • Vefa satışını caiz gören bazı alimler bu satışa rehin hükümlerini uygulamışlardır. • Vefa satışına konu mal ne alıcı ne de satıcı tarafından başkasına satılamaz (Mecelle, md: 397). • Mal telef olursa değeri borçtan mahsup edilir. (Mecelle, md: 399). • Malın telef olmasında müşterinin (borç verip malı elinde rehin tutanın) bir kusuru varsa bu müşteri zarardan sorumludur. (Mecelle, md: 401).

48. Vefa Satışının Sahih Satış Kabul Edilmesi • Vefa satışını caiz kabul eden bazı âlimler bu satışın sahih bir satış akdi olduğu görüşündedirler. Dolayısıyla • Vefaen satılan mal, müşteri tarafından kullanılabilir, kiralanabilir, menfaatinden istifade edilebilir. • Vergisi ve tamiri alıcıya ait olur. • Mal telef olursa hiç kimse diğerinden hak iddia edemez. • Bununla birlikte vefa satışı sahih satışın bütün sonuçlarını doğurmaz. Örneğin alıcı vefaen satın aldığı malı bir başkasına satamaz.

49. B. Bey’ bi’l-İstiğlal (Geri Kiralama ve Alma Şartlı Satış) Vefa yoluyla alınan bir malı, alıcı ya bizzat kullanır ya da kiraya verir. Bizzat kullanmayan alıcılar genelde bu malı satıcısına kiraya verirler. İşte böylesi bir sözleşmeye “istiğlâl satışı” denir. C. Teverruk Bir malın taksitle alınıp, satıcısından başka birisine peşin satılmasıdır (bey’u’t-teverruk). D. İyne Satışı Taksitle alınan mal, tekrar satıcısına peşin satılırsa bey’u’l-îyne adını alır. - Şâfiîler taksitle alınan malın, kabzedildikten sonra tekrar satıcısına daha az ya da daha çok bedelle satılmasında bir sakınca görmezler. İbnHazm ez-Zâhirî (ö. 456/1063) de iyne satışını caiz görür. - İyne satışı konusunda Hanefî ve Hanbelî mezheplerinde hakim kanaat menfî yöndedir. Yani böyle bir alım satım haramdır (ya da mekruhtur) ve caiz değildir.

50. DÖRDÜNCÜ BÖLÜMFAİZSİZ BANKACILIKTA FON TOPLAMA VE FON KULLANDIRMA YÖNTEMLERİ