Executive summary

Executive summary Doelstelling van het project: Ontwerpen van een disruptieve dienstverlening om sociaal isolement bij senioren te voorkomen, te detecteren en te remediëren Nieuw kader: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat senioren blijvend of opnieuw een doel vinden in hun leven, en op die manier zinvolle contacten beleven ?

2 Match met beleid 3 ‘betekenislagen’ • Tussen individuen: we betekenen iets voor elkaar • Binnen de dienstencentra: we zijn mee verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de dienstencentra. • Binnen de maatschappij: we zetten onze talenten in om de buurt beter te maken Life 2.0: we betekenen iets voor elkaar Care 2.0: we betekenen iets voor het zorgcentrum FYSIEKE EN MENTALE MOGELIJKHEDEN IMPACT OP BELEIDSKADER Community 2.0: we betekenen iets voor de maatschappij

3 Match met beleid De doelgroep • Beleid is inclusief, voor iedereen. Hoofddoelgroep blijven de ouderen maar ook andere generaties moeten betrokken kunnen worden. • Het cliënteel zou een spiegel moeten zijn van de maatschappij. • De noden/verwachtingen van de volgende generatie ouderen ‘Babyboomers’ zijn verschillend van de huidige ouderen.

4 Volgende stappen Co-design workshops • Co-design workshop met gebruikers (mix babyboomers en ouderen van vandaag) > Wat kan dit concept voor hen betekenen, hoe zien zij de uitwerking? > Hoe gelijklopend of verschillend zijn de verwachtingen van de huidige generatie en de babyboomers? • co-design workshop met medewerkers en lokale partners > Op welke manier zou de huidige werking moeten worden aangepast om dit concept mogelijk te maken?

"Sociale inclusie van ouderen op stedelijk wijkniveau”Co-thinking workshop 01/03/2013 Project voor Zorgbedrijf Antwerpen i.s.m. Design Vlaanderen

InleidingResultaat analysefaseVoorstel design uitdagingMatch met visie en doelstellingen

Inleiding: wie zijn wij? Namahn en Yellow Window zijn twee ontwerpbureaus • We hebben een strategische samenwerking voor service design projecten • Samen voerden we ondertussen een tiental service design projecten uit, o.a. in de sector voor senioren

Inleiding: wat is service design? Service design is een werkwijze om diensten te innoveren via principes en technieken uit de design praktijk • We werken ‘user-centered’: de echte noden en wensen van de gebruikers (senioren en zorgverleners) zijn ons uitgangspunt. • Co-creatie is fundamenteel: om zo goed mogelijk aan te sluiten op de behoeften van toekomstige gebruikers worden de concepten samen met de gebruikers bedacht. • Onze benadering is holistisch: we bekijken het volledige traject van de dienstverlening, over alle ‘contactpunten’ heen. • We werken visueel en iteratief: we maken zo snel mogelijk de ideeën concreet via tekeningen en prototypes zodat deze kunnen worden besproken, getest en verbeterd.

Inleiding: doelstelling van dit project Ontwerpen van een disruptieve dienstverlening om sociaal isolement bij senioren te voorkomen, te detecteren en te remediëren • Sleutelwoorden zijn promotie van actief burgerschap, actief ouder worden en solidariteit. • We moeten rekening houden met de veranderende noden en verwachtingen van de aankomende ‘babyboom’ generatie. • De oplossing moet de rol van de dienstencentra van het Zorgbedrijf versterken. • De oplossing mag geen bijkomend personeel vergen.

Inleiding: doelstelling van deze workshop We willen graag van jullie horen • Wat jullie visie is op ons voorstel voor de designuitdaging • Wat het kader is waarbinnen we de oplossing kunnen uitwerken

Wat hebben we tot nu toe gedaan? • Benchmark • Goede voorbeelden uit binnen en buitenland • Literatuurstudie • Oorzaken en aanpak van eenzaamheid bij senioren • Veranderende wensen en noden van de babyboomers • Veldstudie • ‘Cultural probe’: We hebben 7 senioren een aantal oefeningen gegeven om inzicht te krijgen in hun situatie vandaag, hun achtergrond en hun noden met betrekking tot sociale inclusie.

Besluiten benchmark De meeste projecten focussen op het versterken van de sociale contacten via: • Individuele benadering • Uitbouwen van wijknetwerking • De buitenwereld naar binnen brengen via technologie • Aanbieden van informele zorg (klusjesdienst, boodschappen…) • Groepsbenadering • Organiseren van groepsactiviteiten • Opzetten buurtnetwerken om cohesie te versterken • Organiseren van activiteiten om elkaar te leren kennen • Verschillende generaties met elkaar in contact brengen • Logistiek • Voorzieningen in de buurt: winkels, plekken voorzien om samen te zijn, … • Aanbieden van mobiliteitsoplossingen

Besluiten literatuurstudie: eenzaamheid • Er is een verschil tussen sociale eenzaamheid en emotionele eenzaamheid • Sociaal eenzaam: minder sociale contacten dan gewenst • Emotioneel eenzaam: voldoende contacten maar geen aansluiting vinden • Uit onderzoek komt naar voren dat emotionele eenzaamheid als ernstiger beleefd wordt dan sociale eenzaamheid. Mensen die zowel sociaal als emotioneel eenzaam zijn, ervaren de ernstigste vorm van eenzaamheid. • De meeste eenzaamheid interventieprojecten focussen op het tegengaan van sociale eenzaamheid via sociale participatie. Deze zijn echter niet altijd effectief. “Helaas worden er weinig interventies goed onderzocht en waar ze wel goed worden onderzocht blijkt dat ze lang niet altijd effectief zijn. Een van de redenen die hiervoor aangedragen wordt, in een groot Nederlands onderzoek van Fokkema en Van Tilburg uit 2005, is dat er vaak gekozen wordt voor een standaardoplossing, zoals sociale participatie (waaronder het deelnemen aan activiteiten valt). Vaak wordt gedacht dat het deelnemen aan activiteiten dé oplossing is. Bij lang niet alle mensen en bij lang niet alle typen eenzaamheid is dit echter een adequate oplossing.”

Besluiten literatuurstudie: babyboomers Opmerkelijke verschillen met huidige generatie • Meer hooggeschoolden, ook vrouwen hebben gewerkt • Vrijetijdsbesteding is belangrijk, luxe en comfort is belangrijk. • Eerste ‘personal computer’ generatie • Willen actief (blijven) meedoen in de maatschappij (cultuur, politiek,…) • Hechten belang aan solidariteit, emancipatie, duurzaamheid, het terug naar de natuur, bewust werken en een betere samenleving. • Deze generatie is sterk waardengedreven: respect, vertrouwen, betrouwbaarheid en sociale betrokkenheid staan hoog in het vaandel. • Het is een generatie die niet in het ouderen hoekje wil ‘geparkeerd’ worden. Ze willen, zoals in hun volwassen leven, contact houden met de verschillende generaties. • Willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen, zelfstandigheid en zelfbeschikking is belangrijk. • Ze willen zeker niet betutteld worden. • Ouder worden ≠ zich terugtrekken maar eindelijk de tijd hebben om te doen wat je altijd wou doen.

Veldstudie: opzet We wilden achterhalen wat de onderliggende oorzaken zijn van eenzaamheid • Is erwerkelijkeentekortaansocialecontacten? • Welkefactorendragenbij tot eenzaamheid? • Welke waarden en drijfveren zijn belangrijk? • Vandaag t.o.v. vroeger • Is er een verband tussen de verschuiving van deze waarden en drijfveren én eenzaamheid?

Veldstudie: resultaten (1/2) 7 senioren: 2 mannen, 5 vrouwen Is er werkelijk een tekort aan sociale contacten? • Sociale contacten zijn inderdaad beperkt (gemiddeld 10 op 5 dagen) • Vooral contact met familie, dienstverleners en buren/andere senioren in dienstencentra Welke factoren dragen bij tot eenzaamheid? • Het veldonderzoek bevestigt de triggers uit de literatuur: laaggeschooldheid, sterven van naaste of goede viend(in), langdurige ziekte • Opvallend is dat alle deelnemers een problematisch leven achter de rug hebben (partner met alcoholisme, als kind misbruik of verwaarlozing, scheidingen, breuk met kinderen…)

Veldstudie: resultaten (2/2) • “ik doe en laat wat ik wil” Welke waarden en drijfveren zijn belangrijk? • Zichzelf kunnen zijn en zelf kunnen beslissen is essentieel • Vrouwen geven aan dat dit nu positiever is dan vroeger. • Mannen geven aan dat ze hierin geremd worden door hun beperkingen. • De grootste verschuiving ligt in het vandaag ontbreken van een doel in het leven • Weinig betekenen voor anderen. • Gemis aan prikkels (≠ uitdagingen). • Gemis om goed te zijn in iets. • “ik ben nu zelfstandig” • “Had niets te doen vandaag. Een vervelende dag vandaag.” • “Ik denk niet dat ik iets beteken voor iemand, het is ieder voor zichzelf”

22 Voorstel design uitdaging Hoe kunnen we ervoor zorgen dat senioren blijvend of opnieuw een doel vinden in hun leven, en op die manier zinvolle contacten beleven ? • Zelforganiserend en zelfbeslissend, gefaciliteerd door Zorgbedrijf Antwerpen • Ingebed in het maatschappelijk weefsel, binnen en rond de dienstencentra • Preventief, detecterend, activerend en remediërend • Rekening houdend met mentale en fysieke beperkingen

23 Voorstel design uitdaging 3 ‘zingevings’lagen • Tussen individuen: we betekenen iets voor elkaar • Binnen de dienstencentra: we zijn mee verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de dienstencentra • Binnen de maatschappij: we zetten onze talenten in om de buurt/maatschappij beter te maken Life 2.0: we betekenen iets voor elkaar Care 2.0: we betekenen iets voor het zorgcentrum FYSIEKE EN MENTALE MOGELIJKHEDEN IMPACT OP BELEIDSKADER Community 2.0: we betekenen iets voor de maatschappij

InleidingResultaat analysefaseVoorstel design uitdagingMatch met visie en doelstellingen?

Match met visie en doelstellingen? • Uitbreiding van Zorgmakelaar naar ‘Zin’makelaar? • Voorstel t.o.v. inkomstenmodel/kernopdracht? • Doelgroep, vandaag en morgen? Verschuiving? • Mogelijkheid om medeorganisatie toe te laten? • Mogelijkheid samenwerkingen met lokale organisaties? • Mogelijkheden informatietechnologie?

Executive summary