Josse Ortega y Gasset

1. Josse Ortega y Gasset By: SilvanaHaruni • Kontekstihistoriko-kulturor. • NdikimetmbiOrtege-n. • JetadheVepra. • Objektivizmi. • Perspektivizmi. • Raciovitalizmi. • Kritika per realizmindheidealizmin.

2. Kontekstihistoriko-kulturor Jeta e Josse y Ortega Gassetkalonneperketovite1883-1955 1885 1902 1923 1931 1936 Alfonso XIII. Dictatura e Primo de Riviera. Mbeshtetja e Alfonso XIII. Kryengritja e Franko-s dheDikataturapasuese. Regencia de Ma Cristina,eema e Alfonso XIII. 1911-1926 Shkaterrimet e ’98 ngaLuftaSpanjolle-Kuban-Amerikane.Humbja e kolonivespanjolle. Lufta e 1921 ishtenjeproduktshkaterrues . 1933 Ardhja ne pushtet e Hitlerit. 1914-1918 Lufta e Pare Boterore 1917 RevolucioniRus

3. Kontekstihistoriko-kulturor Picasso Sorrolla Romeo de Torres Azorin Ramiro de Maeztu PioBaroja Valle Inclan Antonio dhe Manuel Machado Ganivet Benavente Blasko Ibanez Clarin Perez Galdos Piktura Arkitektura Gaudi Literatura Albeniz Flla Granados Muzika Eugenio D’ors Perez de Ayala Unamuno Ortega Shkenca Mendime Ramon dheCajal

4. Ndikimet ne mendimet e Orteges nvbxhgvfvdghsygrfgfgfgfg Cohen dhendikimetNartop. Etapa e pare e rendesishme e Orteges “Objektivizmi”. E braktisishumeshpejtkete model drejtmekatit idealist. Idealizmi do teshihetngaautorettanisinjeshkakikrizes se modernitetit (“ Ceshtja e kohessone” ). Neokantizmi Konfigurimikyc ne propozimet e Orteges per tejkalimin e idealizmit. Nietschesupozonkonceptimin e tijtësëvërtetëssinjëperspektivë e mbrojtjesdhevleravevitaledherefuzoniracionalizëmtij. Vitalizmii Nietzsche Ndikimiitijishte instrumental nëkonceptin e arsyesdhehistorike me rëndësijetike: ne nukmundtëkuptojmënjeriun e jetësdhehistorisë se tij. Kyshpjegimnukmundtëbëhetngametodologjia e shkencavenatyrore , kërkonhermeneutikues. Historia e Dilthey

5. Pëlqentëpretendojë se filozofiambështetetmbinjëthemeltëfortë , gjeturngareflecionautonom. Nërastin e Husserl eshtetëjetëindërgjegjshëmdhesipas Ortega-s jetasirealitetthemelor. Fenomenologjia e Husserl Ekzistencializmii Heidegger dhe Sartre Tëdyjajanëpërshtaturnga Ortega nëbrezin e 14-të, vendosur ne konteksitin e afertfilozofik. Klasifikimi I kategorivetejetes se Orteges , eshteshume e ngjashme me analizenHeideggerianeteekzistencesnjerezore. Si Sartre , Ortega pohoi , se njeriutimungonnatyralizmi, eshtenje “detyre” . Por Ortega ndanankthin e jetes me ekzistencializmin.

6. JetadheVepra Lindur ne Madrid, studioi ne shkollenfillorejezuitaseteMiraflores Bat (Malaga). Shkoi ne Universitetin e Deusto-s dhe ne UniversitetitQendrorteMadridit. 1883 Eshtelicensuar ne filozofi, me tezDoktorature “Njemijetmerret. Kritika e njeLegjende”. 1902 EtapaObjektiviste UdhetoidrejtGjermanise per studimetemetejshmenenndkimin Cohen dheNartop. Gjithashtupranoidhendikimin e Nietzsche, Dilthey , Husserl dheScherl. 1902-07 1910 Fitonpostin e Metafizikes ne UniversitetinQendrorteMadridit. EtapaPerspektiviste UdhetondrejtArgjentines . Mori pjese ne themelimin e gazetesDielli. Botoi “La espana Invertebrate” , “Revolta e turmave” dhe “Ceshtja e kohessone”. 1915-24 MbuloiRevistenperendimore , permeshyrjes se idevespanjollefilozofiko-shkencore e figuravetetillasi : Russell, Brentano, Husserl, etc. Ortega mendon se krizaspanjolleishtezgjidhurngahapja e kufijve me Europen.

7. EtapaRaciovitaliste 1924 Publikoivotalismindheracionalizmin. Idete e tijliberale e cuan ne armepushim me diktaturen Primo de Rivera. 1929 Me nenshkrimin e manifestitteintelektualevengaGregori Maranon dhe Perez de Ayala, do tepromovohetshpallja e RepublikesSpanjolle II. Ortega moripostin e edeputetit me shkurtimetCastiladhe Leon , dhe ne 1934 jepdoreheqjen. 1931 1936 Migroi ne Paris , Argjentinedhe me pas jetoi ne France, GjermanidheNritanin e Madhe. 1945 U vendos ne Lisboneporkaloiperiudhetegjate ne Spanje. Mbari me Julian Marias Institutin e Shkencave Humane, kumesoikursetendryshme. 1948 Pasi u kthyengamegrimivdiq ne Madrid 18 tetor 1955. 1955

8. VepratThemelore Meditimet e Don Kishotit 1914 HulumtimetPsikologjike 1915creencias El Espectador 1916-1917-1921 Spanja e pakarakter 1921 Ceshtja e kohessone 1923 Osevitalizmioseracionalizmi 1924 DehmanizimiiArtit 1925 CeshteFilozofia? 1929 Rebelimi I Turmave 1934 Disamesimerethmetafizikes 1932-33 Historisinjesitem 1935 Idetedhebesimet 1940 Mbiarsyenhistorike 1940-1942 Burridhenjerezit 1949

9. Objektivizmi 1905-1914 Spanjagjateproblemeve Hendeku per Europenvihet ne dypozicionetendryshmeteinteligjencesspanjolle: Perbuzja e Europesdhenjekthin ne rrenjetSpanjolle . Europakerkonpikenkyc ne rogjenerimin e eSpanjes . • Mungesa e metodes se rigorozitetitshkencor ne temenduarinspanjisht. Ketueshtevendosur Ortega, porhendekuspanjolleshtevendosurnga… • Individualizmidhesubjektivizmispanjollqe e bejnepjesete se verteteslargstrehimittepapushtueshem ne endrrat me syhapur. ObjektivizmiiOrtegasbennjepermbledhjeteobjektivizmitshkencorEuropian. Objektivizmisisaktesidhemetode, eshtenjeperpjekje per tekundershtuarracionalizmingjermandheorganet e brendeshmespanjolle “ lavderimidhekontrditatnervore.” Eshtenjekerkese e objektivitetitkundrejtsubjektivitetitspanjoll. Spanjaeshteproblemi, Europaeshtezgjidhja .

10. Perspektivizmi 1915-1929 CDO JETE NJE PIKE E PARE NE UNIVERS • Cdonjeri e dibotenngaoptika, qendryshongjategjithejetes se tij . I njetiobjektnatregonanet e ndryshme, sipasasajqekemivezhguarngatedyjakendveshtrimet . • Realitetinukeshte duke u marreparasyshsi substance oselendeaposhpirt, porrealitetimerretsiprespektivedhesiitilleshihet ne aspekteteshumta. Te kthehet ne ketetemeaiqe e dingaperspektiva e tijaporrethant e autobiografise se tij. • Njohuria do jetetevertandersaperspektivat me pakteintegruara. Kurrenukmundtejetenjenjohuri e ploteapo absolute, sepseajoduhetteintegrojetegjithaperspektivatekzistuese duke marreparasyshvaracionet e tyreedhe per shkaktekohes. • Nepermjetintegrimitteperspektiveseshtearriturnjerritje ne afersinendaj se vertetes. • Faza e kritikuarindividualizmiobjektivistpushonte jet njepengesdheeshte pare sinje element I nevojshem per arritjen e objektivitetit. • Aplikimiperspektivizmit ne fushen e moralit, e cila e vetolerancen ne vleratthemelore.

11. Raciovitalizmi 1929-1955 Njeriunuk ka natyre, sic ka historia Kjo faze nukeshtenjebraktisje e perspektivizmit, eshtenjezhvillimisaj. • Raporti-vitalisemeshtenjetentim per tekapercyerkritikenirrecionalistetevitalizmitdherracionalizminantivitalist. Kjoanalizeeshtekryernga Ortega ne artikullin “Osevitalisemoserracionalizem” , 1924. • Ortega kritikonshtirjen e njohuriveirracionalistetepakufizuaratecilatshkojnepertejcdoarsyejeqemundtearrihet. Ka aspekteterealitetit per tecilenarsyejanukmundtejapllogaringapaarsyeja. Ortega nuk e refuzonarsyen, porpretendimi I irracionalizmit ne tevertetlevizsipasdiktatittesaj. • Raciovitalizmimundohettekombinohet me konceptin e arsyesjetikenepermejtelementevepozitivtevitalizmitdheracionalizmit. • Jetaeshteaspektikryesordhedytesorirealitetit. Jetaautentikeeshterealitetontologjik, realitetiradikalnuk ka asnjedyshimngasathamemesiper, poreshtenje fragment ijetes.

12. Kjojetenukeshtejetabilogjike, poreshtejetapersonalejetaqe ka aftesine pet terealizuarvetejetennjerezore. • Jetaeshte “ teqenit ne bote” , detyre, “Jetaeshte , siliria ne fatalitet per shkak se Kategorite e jetes Jetaeshtegjetur ne bote, kjonukeshtesi “natyre”, poreshte e “jetuarsi e tille” . Une ne bote “Une do tekuptojeboten , boten time qetani per tani ne jetojme” . Uneshqetesohem per tejetuar ne bote, botaeshteajo me tecilenmerremi. Jemitezene “Jetaeshtetejetojmesinjerrethane”. Kjoeshtefilozofia?

13. Fundi Avancimi Liri Rrethanat Perkohshmeri

14. Kritika per realizmitdheidealismit Filozofiasinjënevojëpërtësqaruarrealitetin,kërkonnjëkritikëtërealizmitdheidealizmit. Kritika e realizmit

15. Kritika e idealizmit