Inleiding

1. Werkhervatting na Borstkankereen kwalitatieve studie naar de ervaringen van werknemers, werkgevers en andere betrokken partijenCorine Tiedtke Peter Donceel Angelique de RijkMarie-Rose ChristiaensBernadette Dierckx de CasterléAfdeling Arbeids-, Milieu- en VerzekeringsgeneeskundeKU Leuven Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

2. Inleiding Waarom dit onderzoek: Begrijpen hoe vrouwelijke borstkanker patiënten hun arbeidsongeschiktheid en terugkeer naar werk beleven Begrijpen hoe deze beleving wordt beïnvloed door de medische, werk- en privé omgeving Begrijpen hoe werkgevers de re-integratie ervaren en hoe zij hun rol zien, in samenwerking met de bedrijfsarts In kaart brengen van de huidige situatie in België aan de hand van de ervaringen van de betrokken actoren Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

3. Methode Diepte interviews met 22 vrouwelijke werknemers / behandeld wegens borstkanker in 2006, leeftijd 41-55 jaar (gemiddeld 46), laag (2) / middel (14) / hoog (6) opgeleid, mastectomy (10) / lumpectomy (12), chemo / bestraling, 50% werk hervat Diepte interviews met 17 werkgevers (HRM managers, afdelingshoofden, bedrijfsleiders) Groepsinterviews met behandelend artsen (4) / adviserend geneesheren (3) / arbeidsgeneesheren (4) / werkgevers (6) / patiënten (5) en vertegenwoordigers van patiëntgroepen (4) Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

4. Resultaten werknemers (n=22, leeftijd 41-55) Terugkeer naar werk: proces • Ervaring van arbeidsongeschiktheid • Drie typen: ontwrichting; episode; betekenisvolle periode • Voorbereiding op werk • Mentale overwegingen / interactie met de omgeving • Daadwerkelijke hervatting • Adequate / niet adequate hervatting: sterk bepaald door reacties werkomgeving • Interactie tussen persoonlijkheid, medische situatie, sociale omgeving Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

5. Arbeidsongeschiktheid werknemers • Ontwrichting • Verlies en wanhoop, alles is afgenomen • Aan de zijlijn staan en geen toekomst zien • Episode • Tijdelijke en ongemakkelijke periode • Leven gaat weer verder • Vertrouwen in de toekomst • Betekenisvolle periode • Veel reflectie: uiteindelijk zinvolle periode • Nieuwe prioriteiten stellen • Acceptatie van wat is doorgemaakt Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

6. Arbeidsongeschiktheid citaten Ontwrichting “...ik wil mijn leven terug, mijn schoonste geschenk dat zou zijn eens terug een week mijn leven van vóór die tijd...” Episode “...bij mij was gewoon: oké, dat is mij overkomen, ik wil gewoon genezen en ik wil voor mijn reconstructie gaan en dan is dat wel een stuk voorbij hè...” Betekenisvol “...misschien mag ik dat zo niet zeggen, maar ik had het gevoel van ja, ik had moeten ziek worden, om kunnen in te zien, dat ik nu met iets anders moest beginnen... ” Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

7. Voorbereiding op werk werknemers • Mentale overwegingen (met emoties) • Weg uit de ziekenrol, terug naar de werkrol • Zorg om baan, zorg om herstel, herval • Functioneren, twijfel over acceptatie werkomgeving • Interactie met de omgeving (met emoties) • Druk van de verzekeringsomgeving? • Bescherming door de arts • Advies van de thuisomgeving • Aangemoedigd, belemmerd door de werkgever Angst - Onzekerheid - Frustratie → Kwetsbaarheid Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

8. Voorbereiding op werk citaten Overwegingen “…sommige dagen dan zeg ik: ja, ik kan het aan en ik wil iets gaan doen, maar de andere dag voel ik mij weer heel…en gaat het niet...” Interactie omgeving “…ik wou die rust houden (…) ik heb echt drie maanden tegen mijn man zitten zeuren, zou ik terug, zou ik niet terug, zou het gaan zonder mijn loon hè enzo...” “...nee, nee, de periode dat ik kom, al doe ik het maar half half, dus 15 uren of 20 uren, staat hij [werkgever] erop dat die periode dat ik kom, dat die ook 100% op mij kan rekenen...” Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

9. Daadwerkelijk hervatten werknemers • Hersteld en gemotiveerd maar toch kwetsbaar • Uitingen: op velerlei gebied (fysiek, cognitief, existentieel...) • Achtergrond: gevolg van ziekte en behandeling / extra werk op persoonlijk en privé vlak • Kwetsbaar: niet (per sé) onbekwaam • Sociale steun op het werk • Passende steun essentieel • Individuele, concrete situatie bepaalt soort steun • Praktisch / emotioneel / ... • Adequate steun: Erkenning ‘kunde en kwetsbaarheid’ Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

10. Daadwerkelijk hervatten citaten Erkenning “…mijn werkgever heeft echt alles eraan gedaan om mij het zo gemakkelijk mogelijk te maken, zodat ik het aankan eigenlijk…” Geen erkenning “...zo gaat het niet, ik loop hier gewoon hartstikke over mijn toeren rond, ik ben daar nog veel zieker van dan toen ik dat [diagnose BK] te horen kreeg…” Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

11. Model werknemers Proces van Evenwicht zoeken Gerelateerd aan Rol en Identiteit (werknemer, partner, vrouw, moeder) Ervaring van Arbeids- Ongeschiktheid Breuk / Episode / Betekenisvolle periode Medische factoren Behandeling Fysiek / Mentaal Conditie Persoonlijke factoren Houding naar Werk / Ziekte Eerdere gebeurtenissen Ervaring van Voorbereiding op /Terugkeer naar Werk Interactie tussen Kwetsbaarheid en Sociale Steun Omgevingsfactoren Steun & Interactie: Privé, Werk, Medische Omgeving Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

12. Resultaten werkgevers (n=17) • Re-integratie na borstkanker: complex • Geraaktheid • Onzekerheid • Dilemma’s • Beïnvloedende factoren • Attitude werknemer / functie • Visie / ervaring werkgever • Cultuur bedrijf / beleid Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

13. Werkgevers citaten Dilemma diverse rollen “…dat je altijd die druk hebt rond u, dat je altijd moet nadenken van: oei, ik moet dat hier als mens ook aanpakken, dat was voor mij altijd het aandachtspunt omdat je zo vlug geleid wordt door de werkdruk…” Beïnvloedende factoren “…ge hebt die baas, ge hebt haar ingesteldheid, ge hebt haar gezin die haar support was, ge hebt de faciliteit die we dan toch hebben om 50% te werken; in zo’n geval: dat waren geen moeilijke beslissingen…” Onzekerheid behoefte aan klankbord “…ja, sta je volledig alleen voor, ja, dan moet je zelf de beslissing nemen (...) je wist: voordien kon ze het wel aan...” Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

14. Resultaten betrokken actoren 3 focusgroepen • Grote variëteit in perspectieven : • Werknemer gericht op diagnose en herstel • Behandelend arts gericht op herstel en bescherming • Werkgever balanceert tussen belang van werknemer en bedrijf • Adviserend geneesheer (verzekeringsarts) beoordeelt, adviseert en faciliteert • Arbeidsgeneesheer (bedrijfsarts) te laat betrokken • Niet bekend met elkaars verantwoordelijkheden • Gebrek aan communicatie • Begrip en behoefte tot samenwerking Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

15. Resultaten betrokken actoren (2) • RTW proces ongestructureerd, complex en traag • Gebrek aan RTW rechten en regelgeving • Geen bescherming werknemersstatuut • Nadruk op patiëntstatuut • Inkomensbescherming ipv activering • Werkgever beslist • Werkhervatting: creatief onderhandelingsproces • Positieve invloed van gemotiveerde actoren Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

16. Samengevat Werknemers: Geen gelijkmatig verhaal, maar langdurig proces van zorgen en verwerking, overleg en herbezinning op werk Afhankelijk van steun uit de (werk)omgeving en interactie tussen alle betrokken partijen SLEUTEL: erkenning kwetsbaarheid / bekwaamheid Werkgevers: Betrokken, maar evenwichtsoefening tussen verschillende belangen Betrokken partijen: Gevarieerde perspectieven, begrip en creativiteit Lacunes in de wetgeving? Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

17. Belang voor de praktijk / knelpunten Verschillende manieren van omgaan met AO en RTW: • Individuele beleving werknemers: sterk en kwetsbaar • Initiatief tot RTW wordt bij werknemer gelegd • Antwoord op kwetsbaarheid? • Individuele behandeling nodig • Diversiteit in ervaringen werkgever: geraaktheid, onzekerheid, dilemma’s en weinig ondersteuning • Weinig tot geen beleid in organisaties • Weinig ondersteuning, behoefte aan klankbord, stappenplan • Gevarieerde perspectieven actoren: begripvol, gemotiveerd en creatief naar regelgeving toe • Gebrek aan RTW rechten en regelgeving Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt

18. Dank voor uw aandacht Lut de Block beeld www.lemmert.be foto Dank aan de VLK Werkhervatting na Borstkanker, 7 dec 2012, Hasselt