PODSTAWY WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE ZAGADNIENIA SEKSUOLOGICZNE

1. PODSTAWY WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIEZAGADNIENIA SEKSUOLOGICZNE Opracowała: Monika Haligowska

2. NATURA LUDZKIEJ SEKSUALNOŚCI

3. BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA POPĘDU SEKSUALNEGO

4. ZDROWIE SEKSUALNE to wg WHO integracja biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego konieczna do pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości. (Z. Lew – Starowicz, 1999, s. 303).

5. ZDROWIE SEKSUALNE WW. rozumienie zdrowia seksualnego przedstawia ludzką seksualność jako wartość związaną z całąstrukturą osobowości, zsystemem wartości ipotrzeb, obrazem własnego JA, relacjami międzyludzkimi, rolami partnerskimi, rodzicielskimi ispołecznymi. (A. Dolczewska – Samela, 2006, s. 199).

6. ZDROWIE SEKSUALNE będzie pełne jedynie wówczas, gdy człowiek w swojej aktywności seksualnej jest sprawny na poziomie stosownym do wieku, szczęśliwy z powodu możliwości zaspokojenia swojej potrzeby seksualnej zgodnie z upodobaniami, a jednocześnie w sposób, który nie łamie norm społecznych oraz daje satysfakcję drugiej osobie. (L. Gapik 2001, s. 13).

7. ZDROWIE SEKSUALNE „to nie tylko reprodukcja, problemy seksualne, choroby przenoszone drogą płciową, ale także jedna z determinant jakości życia i poczucia szczęścia w relacji z partnerem. Można przyjąć, iż czynnikiem kształtującym zachowania zdrowotne w sferze seksualności będzie subiektywnie odczuwana jakość życia seksualnego oraz dążenie do jej podnoszenia lub brak tego dążenia”. (A. Dolczewska – Samela, 2008, s. 73

8. POPĘDY pierwotne mechanizmy regulacyjne, które mają zapewniać zaspokojenie potrzeb organizmu (potrzeb biologicznych) poprzez uruchomienie i podtrzymanie odpowiednich czynności niezbędnych do osiągnięcia warunków, dzięki którym potrzeby zostaną zaspokojone (I. Obuchowska, A. Jaczewski, 1982) Człowiek tworzy popędy poprzez doświadczenia, które determinują ich powstanie.

9. POPĘD SEKSUALNY jest bardzo złożony. Opiera się zarówno na pobudzeniach pochodzących z narządów wewnętrznych organizmu, jak i na stymulacji zewnętrznej, z otoczenia.

10. POPĘD SEKSUALNY jest czymś imperatywnym, domaga się realizacji i pozostawia człowiekowi niewielki margines wyborów. Jest zjawiskiem uwarunkowanym biologicznie, ale jego konsekwencje wynikające z realizacji popędu są znacznie szersze, tj. mają wymiar społeczny.

11. POPĘD SEKSUALNY w ujęciu neurofizjologicznym - ośrodkowy proces nerwowy wywołany przez określoną potrzebę organizmu, zawiadujący reakcjami organizmu zmierzającymi do zaspokojenia tej potrzeby

12. POTRZEBA PŁCIOWA (LIBIDO) POŻĄDANIE (NA OBIEKT) POBUDZENIE SEKSUALNE PODNIECENIE CENTRALNE KOGNITYWNE / POZNAWCZE OBWODOWE PODNIECENIE NIEGENITALNE POBUDZENIE GENITALNE

13. POPĘD SEKSUALNY W pobudzeniu wewnętrznym istotną rolę odgrywa ośrodkowy układ nerwowy, gdyż dzięki niemu możliwy jest proces uczenia się. Jest to istotne ze względu na to, że pewne bodźce zewnętrzne mogą stać się bodźcami seksualnymi poprzez skojarzenie ich z uprzednim podnieceniem seksualnym. Obok ośrodkowego układu nerwowego w pobudzeniu wewnętrznym bardzo istotną rolę odgrywają mechanizmy mózgowe i hormonalne, między którymi istnieje ścisłe powiązanie morfologiczne i czynnościowe.

14. POPĘD A POTRZEBY POPĘD jest jednym z podstawowych elementów zapewniających zaspokojenie potrzeb. POTRZEBY obejmują właściwości organizmu, dla których utrzymania i rozwoju muszą być spełnione określone warunki. Spełnienie ich powoduje, że potrzeba ma formę potencjalną, natomiast gdy brak jest ich spełnienia, potrzeba aktualizuje się poprzez wywołanie stanu wewnętrznego napięcia, który musi być rozpoznany, aby człowiek mógł tę potrzebę zaspokoić i zredukować powstałe napięcie za pomocą określonego zachowania.

15. POTRZEBA SEKSUALNA właściwość ludzkiego organizmu polegająca na okresowym powstawaniu specyficznego napięcia psychofizycznego możliwego do zredukowania tylko poprzez podjęcie czynności dających satysfakcję seksualną; indywidualnie ukształtowana, zależna od splotu uwarunkowań biologicznych, osobowościowych oraz społecznych, właściwość konkretnej osoby; jest zintegrowana z innymi potrzebami, głównie z potrzebą kontaktu emocjonalnego – potrzebą więzi uczuciowej; związek tych dwóch potrzeb jest dynamiczny w przebiegu całego życia człowieka;

16. POTRZEBA SEKSUALNA W rozwoju potrzeby seksualnej ważne są trzy procesy: 1) proces mentalizacji, czyli uświadomienia sobie istnienia własnej potrzeby seksualnej, a także sposobów jej zaspakajania; 2) proces konkretyzacji, czyli ograniczania zachowań nieefektywnych na rzecz takich zachowań, które pozwalają na uzyskanie wyższego poziomu satysfakcji seksualnej, czyli – ukształtowanie indywidualnych preferencji seksualnych; 3) proces socjalizacji, czyli podporządkowanie sposobów zaspakajania potrzeby seksualnej wymaganiom obyczajowym i prawnym stawianym przez społeczeństwo (L. Gapik, 2006).

17. BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA POPĘDU SEKSUALNEGO REALIZOWANEGO POPRZEZ RÓŻNE ZACHOWANIA SEKSUALNE CZYNNIKI odgrywające istotną rolę w ww. zachowaniach: genetyczne, morfologiczne, fizjologiczne.

18. CZYNNIKI GENETYCZNE w rozwoju seksualnym od nich zależy m.in.: płeć, konstytucja, funkcjonowanie układu neurohormonalnego; stanowią o predyspozycjach, które jednak podlegają wpływom środowiska i w zależności od tych oddziaływań rozwijają się bądź też ulegają zahamowaniu czy też zniekształceniu;

19. MORFOLOGIA - budowa ciała będąca zaktualizowaniem się programu genetycznego; istotną rolę odgrywa tu rozwój struktur nerwowych i gruczołów wewnątrzwydzielniczych, ponieważ wszelkie ich uszkodzenia mają negatywny wpływ na rozwój seksualny, a co za tym idzie – na funkcjonowanie seksualne.

20. CZYNNIKI FIZJOLOGICZNE związane są z funkcjonowaniem kory mózgowej, ośrodków podkory, gruczołów wewnątrzwydzielniczych i narządów płciowych; kora mózgowa spełnia funkcję regulującą i kontrolującą, a więc „rozpoznaje” charakter bodźców wewnętrznych, „przerabia” je na specyficzne dla człowieka odczuwanie emocjonalne oraz „scala” emocje z reakcjami seksualnymi; w stosunku do bodźców zewnętrznych kora mózgu decyduje o powstaniu pod ich wpływem reakcji seksualnych, o przebiegu tych reakcji lub ich wygaszeniu; bodźce środowiskowe mogą zapoczątkować lub wygaszać reakcje seksualne tylko za pośrednictwem kory mózgowej.

21. RECEPTORY ZMYSŁOWE (dotyk, wzrok, węch) to kolejny istotny element odgrywający ważną rolę w reakcjach seksualnych; bodźce odbierane za pośrednictwem receptorów pobudzają układ wegetatywny współczulny (regulacja ukrwienia, tętno, ciśnienie, itp.) oraz wydzielanie wewnętrzne; bodźce te wywołują skojarzenia, generują wyobrażenia i wspomnienia poprzez dotarcie do ośrodków wyższych funkcji psychicznych;

22. RECEPTORY ZMYSŁOWE (dotyk, wzrok, węch) ośrodki podkorowe biorące udział w mechanizmie przebiegu reakcji seksualnej znajdują się w układzie limbicznym oraz w międzymózgowiu; kierują one reakcjami seksualnymi oraz scalają bodźce nerwowe z hormonalnymi; bodźce z receptorów dochodzą najpierw do ośrodków podkorowych, gdzie otrzymują „ładunek emocjonalny” i razem z nim są przekazywane do kory, która albo „zezwala” albo „nie” na pojawienie się określonych stanów emocjonalnych i zachowań seksualnych;

23. RECEPTORY ZMYSŁOWE (dotyk, wzrok, węch) w międzymózgowiu znajdują się również ośrodki wegetatywne regulujące natężenie emocji; impulsy z tych ośrodków przekazywane są do nadnerczy, które wydzielają adrenalinę działającą na mięśnie gładkie, co w efekcie prowadzi do wegetatywnych przemian, jakie towarzyszą stanom emocjonalnym (blednięcie, czerwienienie się, przyspieszone bicie serca itp.); podwzgórze spełnia również rolę wewnątrzwydzielniczą produkując substancję pobudzającą czynność wewnątrzwydzielniczą przysadki mózgowej;

24. DZIAŁANIE HORMONÓW kolejny bardzo ważny element rozwoju seksualnego oraz seksualnego funkcjonowania człowieka; istnieje ścisły związek między hormonami, a popędem seksualnym; zarówno u kobiet jak i u mężczyzn występują androgeny i estrogeny jednak w różnych proporcjach u każdej z płci; androgeny warunkują popęd seksualny u obu płci; ich wyższy poziom występuje u mężczyzn;

25. DZIAŁANIE HORMONÓW androgeny wzmacniają siłę popędu seksualnego prawdopodobnie poprzez uwrażliwienie ośrodków seksualnych w układzie limbicznym i podwzgórzu, przez uwrażliwienie zewnętrznych narządów płciowych oraz przez podwyższenie ogólnej aktywności i witalności organizmu wskutek wpływu androgenów na stymulację przemiany materii; (Imieliński, 1990)

26. DZIAŁANIE HORMONÓW między poziomem androgenów w organizmie, a siłą popędu seksualnego nie występuje związek liniowy, w którym istnieje zależność typu: im więcej androgenów w organizmie tym większy popęd seksualny; pewien poziom jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania seksualnego, ale po jego osiągnięciu dalsze zwiększanie poziomu androgenów nie ma wpływu na zwiększenie możliwości seksualnych człowieka;

27. DZIAŁANIE HORMONÓW estrogeny zostały znacznie słabiej poznane, ale wiadomo, że uczestniczą w procesie dojrzewania dziewcząt oraz mają wpływ na rozwój układu rozrodczego kobiety i regulują jej cykl płciowy; na żeńskie zachowania seksualne mają wpływ również androgeny;

28. PSYCHOFIZJOLOGICZNE PODŁOŻE SEKSUALNOŚCI KORA MÓZGOWA PODWZGÓRZE PRZYSADKA MÓZGOWA KORA NADNERCZY GRUCZOŁY PŁCIOWE ANDROGENY ANDROGENY ESTROGENY

29. PSYCHOSPOŁECZNE I KULTUROWE UWARUNKOWANIA PRZEJAWÓW SEKSUALNOŚCI CZŁOWIEKA

30. Większość przejawów seksualności człowieka kształtuje się pod dominującym wpływem oddziaływań zewnętrznych, choć mechanizmy reakcji fizjologicznych są wrodzone.

31. Wg teorii neofreudystów popęd seksualny składa się z dwóch komponentów: potrzeby rozładowania napięcia seksualnego i 2) potrzeby więzi emocjonalnej. Pierwszym środowiskiem, w którym dziecko zaspokaja potrzebę więzi i uczy się różnych form jej budowania, jest środowisko rodzinne.

32. Badacze opisujący seksualność z perspektywy socjokulturowej, koncentrują się na: CELACH, SPOSOBACH EKSPRESJI I znaczeniu pojęcia „SEKSUALNOŚĆ”. Wychodzą z założenia, że ludzie uczą się swojej seksualności od wczesnego dzieciństwa. Rodzą się więc otwarci i zdolni do przyjmowania różnorodnych wzorców zachowań seksualnych.

33. Seksualne wzorce, których człowiek uczy się od dzieciństwa, krystalizują się w okresie dojrzewania w ramach ROLI PŁCIOWEJ i SOCJALIZACJI. Mężczyzn uczy się np. sprawiania wrażenia płci aktywnej, skoncentrowanej na przyjemności seksualnej, ukierunkowanej na cel. Kobiety są zachęcane do orientacji na cały proces, koncentracji na emocjach i reaktywności seksualnej.

34. ROLA SPOŁECZNA ma duże znaczenie w kształtowaniu wewnętrznej, psychicznej organizacji seksualności człowieka. ROZWÓJ TOŻSAMOŚCI (ROLI) PŁCIOWEJ obejmuje kształtowanie poczucia własnej płci zgodnie z płcią daną biologicznie, stanowi podstawę do przyjmowania określonych wzorców kulturowych związanych z płcią i uczenia się zachowań służących jej ekspresji.

35. PEŁNA IDENTYFIKACJA PŁCIOWA to poczucie akceptacji i przynależności do własnej płci, ukształtowane w wyniku procesu przyswajania poglądów, wartości, manier, statusu i władzy przedstawicieli własnej płci. Jest jednym z najważniejszych zadań dojrzewania psychoseksualnego. Proces ten zaczyna się w chwili urodzenia, a osiąga szczyt w fazie dojrzewania, choć może przedłużyć się jeszcze do okresu dorosłości.

36. PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ – ETAPY: etap krytyczny po porodzie dla późniejszego przebiegu rozwoju psychoseksualnego; Płeć dziecka wpływa na charakter / jakość więzi uczuciowej pomiędzy dzieckiem a rodzicami. Już w okresie noworodkowym rodzice odmienne się zachowują i interpretują zachowania chłopca i dziewczynki, mają konkretne wymagania i oczekiwania uzależnione od płci (typ nawiązywania kontaktu, okazywanie uczuć, itp.).

37. PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ – ETAPY: 2) do 2 r.ż. Dziecko zaczyna identyfikować się z własną płcią wraz z uświadomieniem sobie posiadania określonych narządów płciowych. Od tego momentu dziecko wchodzi w długi i złożony proces naśladowania i identyfikowania się z zachowaniami męskich i żeńskich członków rodziny.

38. PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ – ETAPY: 3) do 7 r.ż. trwa formowanie obrazu płci, a następnie zachodzi stopniowa integracja osobowości i pojawia się świadomość: jestem kobietą / mężczyzną;

39. PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ – ETAPY: 4) okres dojrzewania płciowego Moment szczególnego nasilenia popędu seksualnego – nastolatek uczy się wyrażania własnej seksualności zgodnej z płcią biologiczną. (Długołęcka, Lew – Starowicz, 2010)

40. KULTUROWE UWARUNKOWANIA SEKSUALNOŚCI „Potrzeby i zachowania seksualne człowieka w dużej mierze uwarunkowane są systemem kulturowym. Wpływa on na wychowanie w rodzinie począwszy od narodzenia, oddziaływanie środowiska rówieśniczego, oświatowego, zawodowego, pozycję społeczną, normy i zasady religijne, obyczajowość i normy życia małżeńskiego, rodzinnego, system prawny”.

41. KULTURA UWARUNKOWUJE: samoocenę w roli męskiej i kobiecej, styl kontaktów płci, komunikację werbalną i pozawerbalną, rytuał zalotów, postawy wobec ciała, współżycia seksualnego, kreuje normy i granice między „normalne" i „nienormalne", „przyzwoite" i „nieprzyzwoite”, wpływa na koncepcje miłości i formy wyrażania jej. (Lew – Starowicz, 1991)

42. ROLA I FUNKCJE SEKSUALNOŚCI W ŻYCIU CZŁOWIEKA: BUDOWANIE WIĘZI I PROKREACJA

43. Seksualność jest istotnym elementem jakości życia z uwagi na to, że pełni ważną rolę w życiu człowieka, w rozwoju jego osobowości, w związkach emocjonalnych, w więzach kształtujących kontakty z innymi ludźmi. Jest źródłem najściślejszych i najbardziej intymnych związków i przeżyć, podstawą prokreacji i rodzicielstwa.

44. Seksualność w życiu człowieka pełni wiele funkcji: wyznacza gatunkową odmienność kobiety i mężczyzny i różną ich rolę społeczną; decyduje o cechach wyglądu, różnicach anatomii i fizjologii; ma związek z temperamentem i ukierunkowaniem aktywności; jest źródłem energii witalnej człowieka; stanowi podstawę płodności, a wcześniej zachowań seksualnych ukierunkowanych na zdobycie partnera; jest naturalnym podłożem instynktu opieki nad potomstwem. (Kościelska, 2004)

45. SEKSUALNOŚĆ W ROZWOJU ONTOGENETYCZNYM SEKSUALNOŚĆ W KOLEJNYCH ETAPACH ŻYCIA DOJRZEWANIE PSYCHOSEKSUALNE DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW

46. Współcześnie rozwój seksualny człowieka jest najbardziej wszechstronnie opisany przez teorię relacji z obiektem przedstawioną przez Otto Kernberga(1998). Kernberg podkreśla, że choć rozwój seksualny jest uwarunkowany czynnikami biologicznymi, to jednak zależy przede wszystkim od przebiegu relacji z obiektem – ważną osobą (najczęściej z matką) we wczesnym dzieciństwie, tj. do 6, 7 roku życia. Rozwój seksualny przebiega różnie w zależności od płci dziecka.

47. W pierwszych 3 latach życia matka w sposób bezpośredni kształtuje seksualność dziecka, pozostając z nim w bliskim kontakcie fizycznym i emocjonalnym. Od samego początku buduje podstawy dla seksualności dziecka, zaś inne osoby oddziałują na nie pośrednio z uwagi na to, że nie pozostają z dzieckiem w tak bliskiej niepowtarzalnej relacji. Matka w dużej mierze jest więc odpowiedzialna na tym etapie za przebieg rozwoju seksualnego dziecka.

48. ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA PREEDYPALNA FAZA EDYPALNA FAZA UTAJENIA

49. ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA PREEDYPALNA: do 3 roku życia do ok. 1 roku życia matka pozostaje w stałym kontakcie z synem; matka reaguje radością na widok, zapach i dotyk syna; odczuwa przyjemność z powodu dotykania jego ciała, wykonywania czynności pielęgnacyjnych i karmienia; te pozytywne stany zostają przekazane dziecku; - fizyczny kontakt z matką przyjemnie stymuluje ciało dziecka i powoduje, że zaczyna ono oczekiwać takiego pobudzenia; stan ten ma go przygotować do późniejszej, stale obecnej w życiu mężczyzny, zdolności do uzyskiwania pobudzenia seksualnego;

50. ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA PREEDYPALNA: do 3 roku życia (wg Kerneberga: okres normalnego autyzmu i normalnej symbiozy / faza różnicowania) od 6, 8 do 36 m- ca: poprzez wprowadzenie dodatkowych składników pożywienia, matka nie jest już jedynym źródłem pokarmu i zaspokojenia; może się więc oddalić fizycznie i emocjonalnie od dziecka; chłopiec nadal identyfikuje się z matką – z pobudzeniem i jego źródłem; w ten sposób identyfikuje się ze związkiem, który łączy matkę z ojcem i pośrednio z jego osobą; - następuje identyfikacja chłopca z obojgiem rodziców;