Prawne aspekty działalności bibliotek – wybrane zagadnienia

1. Prawne aspekty działalności bibliotek – wybrane zagadnienia Konstancin, 29 maja 2009 rokuJoanna Hetman-Krajewskaadwokat, radca prawny

2. O czym będę mówić: 1. PRAWO AUTORSKIE: obecny stan ustawy problem dzieł osieroconych public lending right 2. Windykacja książek i opłat regulaminowych od niesumiennych czytelników

3. Co mamy obecnie?

4. Zmiany 2007 1. nowelizacja z 9.05.2007 – implementacja dyrektywy „Enforcement”, w życie 20.06.2007 2. 6.06.2007 – wskutek wyroku TK z 24.05.2006 traci moc art. 70 ust. 2 PrAut 3. nowelizacja z 7.09.2007 – nowe brzmienie art. 70 – art. 70 ust. 2(1) obowiązuje od 6.06.2007

5. Co miało być, ale nie wyszło… Poprzednia kadencja Sejmu – prace nad trzema innymi nowelizacjami PrAut • art. 108 ust. 3 PrAut – zatwierdzanie tabel wynagrodzeń • Fundusz Promocji Twórczości • art. 24 PrAut – ustawa „fryzjerska”

6. Ale… • zasada dyskontynuacji prac Sejmu

7. Czyli… • wszystko trzeba było zacząć od nowa…

8. Co nowego planuje ustawodawca? • projekt ustawy nowelizacyjnej – trwają prace

9. Najbardziej palący problem • załatać dziurę po wyeliminowaniu z porządku prawnego art. 108 ust. 3 (zatwierdzanie tabel wynagrodzeń)

10. Problem z tabelami • Wyrok TK z 24.01.2006 – art. 108 ust. 3 uznany za niezgodny z Konstytucją, stracił moc 1.09.2006

11. Czy tabele obowiązują? • Tak. • Za niezgodną z Konstytucją uznano procedurę zatwierdzania tabel, a nie same tabele. • Przesądza to ustawa nowelizacyjna – dotychczasowe tabele stosuje się do czasu prawomocnego zatwierdzenia odpowiednich tabel na podstawie nowych przepisów, jednak nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej • Choć de lege lata – odmienne poglądy…

12. Ale… • nadal nie ma prawidłowej, zgodnej z konstytucją procedury zatwierdzania tabel.

13. Projekt nowelizacji ustawy • projekt ustawy nowelizacyjnej po konsultacjach społecznych i międzyresortowych • 6 stycznia 2009 roku – przyjęty przez Radę Ministrów • skierowany do Sejmu • właściwa komisja – Komisja Kultury

14. Założenie nowelizacji • Wyrok TK tylko wycinkowo wskazał nieprawidłowości w zatwierdzaniu tabel wynagrodzeń (brak należytej reprezentatywności użytkowników) • Należy szerzej spojrzeć na mechanizm zatwierdzania tabel wynagrodzeń i dokonać zasadniczych zmian

15. Kontrola tabel • Filozofia zmian – utrzymanie systemu kontroli tabel wynagrodzeń ustalanych przez organizacje zbiorowego zarządzania

16. Tabele wynagrodzeń • Dotychczas: utwory + artystyczne wykonania • Nowela: utwory + przedmioty praw pokrewnych

17. Stałe stawki • jak na razie: stawki minimalne • projekt: stałe (sztywne) stawki – kwotowe lub procentowe • na tym samym polu eksploatacji (odtwarzanie za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza; nadawanie w programach radiowych lub telewizyjnych) dla takiej samej kategorii utworów lub przedmiotów praw pokrewnych – tabele różnych ozz zatwierdzane w jednym postępowaniu (cel: zapewnić ich spójny charakter); efekt: określenie generalnego obciążenia użytkowników + udziału poszczególnych kategorii uprawnionych w tej kwocie • także we wszelkich innych przypadkach – zespół orzekający KPA weźmie pod uwagę kwotę ogólnego obciążenia podmiotów korzystających

18. Obowiązek przedstawienia niższych stawek • Dla instytucji kultury i oświatowych • O ile korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych: • - w zakresie działalności statutowej • - nie łączy się z osiąganiem korzyści majątkowych

19. Nowe obowiązki ozz • 1. obowiązek złożenia tabel wynagrodzeń do zatwierdzenia – w przypadkach obligatoryjnego pośrednictwa ozz lub wymuszonego charakterem eksploatacji • Jeśli nie – minister może cofnąć zezwolenie • 2. obowiązek sporządzania rocznego sprawozdania merytorycznego z działalności • 3. obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdania finansowego (badane przez biegłego rewidenta) • 4. rozszerzenie obowiązku kontraktowania – obowiązek udzielenia zgody na korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych w granicach wykonywanego zarządu – możliwość odmowy tylko z ważnych powodów (nowe brzmienie art. 106 ust. 2)

20. Jedna wyznaczona ozz • ZASADA ONE-STOP-SHOP? • do poboru wynagrodzenia na podstawie zatwierdzonych tabel i udzielania licencji na korzystanie z utworów i przedmiotów pr. pokr. • na polu eksploatacji: publiczne odtwarzanie utworów i przedmiotów praw pokrewnych za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza oraz nadawanych w programach radiowych lub telewizyjnych • wysokość wynagrodzenia oraz udział poszczególnych uprawnionych w tej kwocie: określona w orzeczeniu zespołu orzekającego KPA (generalne obciążenie użytkowników)

21. Jedna wyznaczona ozz (2) Minister Kultury (rozporządzenie, po zasięgnięciu opinii organizacji zbiorowego zarządzania) wskazuje: jedną ozz uprawnioną do poboru wynagrodzeń i udzielania licencji Pozostałe ozz – udzielają pełnomocnictwa wyznaczonej ozz

22. Uchylono art. 109! • Obecnie: postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel – nieważne, a w ich miejsce – odpowiednie postanowienia tabel • Rozbieżne poglądy co do zakresu zastosowania art. 109 (1. do umów ozz –korzystający, 2. do umów korzystający – twórca zrzeszony w ozz, 3. do umów korzystający – każdy twórca; ad 2 – wyrok SN z 3 lutego 2006, I CK 334/05, w sprawie Hachette Livre Polska)

23. Zakres stosowania stawek • Art. 11015 • Stawki określone w zatwierdzonych tabelach stosuje się w umowach, których stroną jest organizacja zbiorowego zrządzania • Postanowienia umowne określające stawkę w innej wysokości niż zatwierdzona w tabeli – nieważne, w ich miejsce – stawki z tabeli • ALE! – możliwość zastosowania stawki innej niż wynika z zatwierdzonej tabeli – w umowie zbiorowej pomiędzy ozz a organizacją zrzeszającą użytkowników albo użytkownikiem o zasięgu ogólnopolskim

24. Ale, by nie powstała luka… • art. 5 ust. 7 zd. drugie ustawy nowelizacyjnej • Postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel wynagrodzeń zatwierdzonych na podstawie dotychczasowych przepisów, są nieważne, a ich miejsce zajmują odpowiednie postanowienia tych tabel.

25. Co z obecnymi tabelami? • Pójdą do śmietnika po upływie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej, chyba że wcześniej zostaną zatwierdzone odpowiadające im tabele na nowych zasadach (art. 5 ust. 7 ustawy nowelizującej). • OZZ – obowiązek złożenia wniosków o zatwierdzenie obligatoryjnych tabel w terminie 6 miesięcy od dnia powołania Komisji Prawa Autorskiego na nowych zasadach (art. 5 ust. 5 ustawy nowelizującej)

26. Komisja Prawa Autorskiego • zmiana kluczowa – zasady i tryb działania KPA w ustawie, a nie w rozporządzeniu (jak do tej pory) • realizacja wyroku TK – zespoły orzekające wybierane w sposób gwarantujący reprezentację interesów twórców i użytkowników • pozostanie, ale jako organ quasi-sądowy (skład „odchudzony” – 30, a nie 40 arbitrów) • obecny skład arbitrów – do dnia powołania KPA zgodnie z nowelą • nowy skład – minister kultury powoła w terminie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie noweli

27. Kompetencje KPA • 1. rozpatrywanie spraw o zatwierdzanie i zmianę zatwierdzonych tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych • 2. rozstrzyganie sporów dotyczących stosowania tabel • 3. rozstrzyganie sporów związanych z zawarciem umowy o reemisję w sieciach kablowych • 4. wskazywanie organizacji właściwej • 5. rozpatrywanie spraw o odtworzenie akt, uzupełnienie, sprostowanie lub wykładnię orzeczenia KPA

28. Zmiany w zakresie procedowania KPA • powoływanie zespołów orzekających – skład nieparzysty, złożony z arbitrów wskazanych przez obie kategorie organizacji (zapewnienie reprezentatywności zespołów orzekających) • niezrealizowany projekt: przewodniczącym składu – sędzia sądu powszechnego (ALE! Opór resortu sprawiedliwości) • inna procedura – postępowanie cywilne nieprocesowe (realizacja postulatu równouprawnienia stron postępowania); w sprawach spornych – przepisy KPC o postępowaniu przed sądem polubownym

29. Zmiany w zakresie procedowania KPA (2) • Strony postępowania w sprawach o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń oraz o wskazanie organizacji właściwej: • 1. wnioskodawca • 2. inne ozz, działające na polu eksploatacji, którego wniosek dotyczy • 3. organizacje zrzeszające podmioty korzystające z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych • 4. podmioty korzystające z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych prowadzące działalność o • charakterze ogólnopolskim

30. Wyspecjalizowane sądy • Sądy Własności Intelektualnej • Na razie – pierwszy krok: Minister Sprawiedliwości wyznaczy w drodze rozporządzenia jeden sąd okręgowy do rozpoznawania spraw zainicjowanych w wyniku odwołania od orzeczeń KPA

31. System odwoławczy • Orzeczenie KPA • Zaskarżenie do sądu okręgowego wyznaczonego przez Ministra Sprawiedliwości (Sądu Własności Intelektualnej – ?) • Apelacja • Skarga kasacyjna

32. Czy to nie będzie oznaczało przewlekłości postępowania o zatwierdzanie tabel?

33. Kiedy możemy spodziewać się zmian? • Planowano: 1 stycznia 2009 • Obecnie: 30 dni od dnia ogłoszenia • Za wyjątkiem art. 1104 ust. 2 oraz art. 1108 ust. 2 – od 1 stycznia 2010 roku

34. Akty podustawowe • 1. projekt rozporządzenia MK zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów • 2. projekt rozporządzenia MK zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych

35. Kategorie urządzeń i nośników • Cele zmian: • 1. konieczność aktualizacji rodzajów urządzeń oraz nośników objętych obowiązkiem opłaty • 2. weryfikacja wysokości opłat

36. Urządzenia reprograficzne • Cel zmian: konieczność weryfikacji wysokości opłat reprograficznych

37. Prawo autorskie w Polsce a dyrektywy UE • 8 dyrektyw UE w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych • Wszystkie implementowane do prawa krajowego • ALE! – nie zawsze prawidłowo; nie zawsze w całości…

38. Dzieła „osierocone” • orphan works • objęte ochroną prawa autorskiego, ale brak kontaktu z uprawnionym/-ymi

39. Kierunki dalszych zmian • Problem dzieł osieroconych (orphan works) – zalecenie Komisji z dnia 24 sierpnia 2006 r. w sprawie digitalizacji i udostępnienia w Internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych; Komisja wezwała państwa członkowskie do utworzenia mechanizmu ułatwiającego wykorzystanie dzieł osieroconych.

40. Kierunki dalszych zmian (2) • Komunikat Komisji z 3.01.2008 w sprawie kreatywnych treści online na jednolitym rynku (Creative Content Online) – zarządzanie cyfrowymi prawami autorskimi; aktualizacja/wyjaśnienie ewentualnych przepisów prawnych, które bezpodstawnie ograniczają rozpowszechnianie kreatywnych treści online w UE, przy jednoczesnym uznaniu znaczenia praw autorskich dla tworzenia treści; cztery główne horyzontalne wyzwania wymagające podjęcia działań na szczeblu UE: • 1. dostępność kreatywnych treści (w tym problem dzieł osieroconych); • 2. wieloterytorialne zezwolenia dla kreatywnych treści; • 3. interoperacyjność i przejrzystość zarządzania cyfrowymi prawami autorskimi; • 4. oferty prawne i piractwo

41. Kierunki dalszych zmian (3) • Zielona księga z 16.07.2008 w sprawie praw autorskich w gospodarce opartej na wiedzy – cel: zachęcenie do publicznej debaty nad najlepszymi sposobami rozpowszechniania w środowisku online wiedzy związanej z badaniami, nauką i edukacją; potrzeba promowania swobodnego przepływu wiedzy i innowacji jako „piątej swobody” na jednolitym rynku

42. Problem z archiwami • Nowe pola eksploatacji, nieznane w chwili zawarcia umowy, np. digitalizacja (cyfryzacja) • Sytuacja patowa

43. Public lending right • Przywilej biblioteczny a dyrektywa o prawie najmu i użyczania

44. Windykacja książek i opłat regulaminowych od niesumiennych czytelników

45. Skala zjawiska • Cierpliwość bibliotekarzy się wyczerpuje? • Kalisz • Chełm • Płock • Wrocław …

46. Podstawa prawna • ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny • ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego

47. Problem przedawnienia • ZASADA – roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu • TERMINY – • 10 lat • 3 lata – dla roszczeń o świadczenia okresowe, dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej • 2 lata – sprzedaż towarów i usług w ramach przedsiębiorstwa

48. Jaki termin przedawnienia dla roszczeń bibliotek?

49. Czy można dochodzić przedawnionych roszczeń? • TAK! • Zarzut przedawnienia sąd bierze pod uwagę na zarzut pozwanego, a nie z urzędu

50. Procedura windykacji 1 • wezwanie do zapłaty należnych opłat regulaminowych wraz z odsetkami ustawowymi oraz do zwrotu książki/książek w terminie 14 dni od otrzymania wezwania doręczenie – list polecony za zwrotnym potwierdzeniem odbioru