Zorgzaam omgaan met ingrijpende gebeurtenissen en collectieve urgenties

1. Zorgzaam omgaan met ingrijpende gebeurtenissen en collectieve urgenties Erik De Soir Centrum voor Trauma & Meditatie Leopoldsburg www.erikdesoir.be

2. Inleidendebeschouwingen over ingrijpendegebeurtenissen en collectieveurgenties Calamiteiten en rampen

3. Type slachtoffers Professionele band Sociaal weefsel Slachtoffer Gebeurtenis Traumatogeen Voorkomen Depressogeen Aanpakken Uitputting Opvolging Type gebeurtenis Type preventie Crash model

4. Natuurlijke rampen

5. Jaarlijkse gebeurtenissen in MexicoColima, Mexico Modderstromen na massale regenval, aardbevingen en orkanen (Cat 5)

6. Aardbevingen en overstromingen Italië

7. Aardbevingen en overstromingen Turkije

8. Technologische rampen Technologisch falen als collectieve urgentie

9. Black-out in Rome 28 september 2003

10. Switelbrand Antwerpen 31 december 1994 (1995)

11. Gasontploffing van Ghislenghien 30 juli 2004

12. Verkeerscalamiteiten en -rampen

13. Verkeersongevallen • Autobotsingen (kettingbotsingen) • Nazareth (1996), Rekkem (1998) • Busongevallen • Enkele per jaar … Sierre (13 maart 2012) • Treinrampen • Pécrot (2001), Halle Buizingen (2010) • Vliegtuigcrashes • Tarom (1996) • Scheepsrampen • Zeebrugge (1987)

14. Treinramp van Pécrot 23 maart 2001

15. Luxair Crash

16. Urban violence

17. Gijzelingssituaties Wasserbillig, Luxemburg 31 mei – 01 juni 2000

18. Terrorisme Gijzelingsactie in Beslan 2001

19. Begin gijzeling Beslan 1 september: feestelijke opening schooljaar Plots en onverwacht: groene vrachtwagen op het schoolplein van school Uit de wagen springen dertig gemaskerde, zwaar bewapende mannen en twee sjachidka's Iedereen gedwongen naar gymzaal Ontsnapping van enkele oudere leerlingen

20. Begin gijzeling Beslan 1300 mensen nog aanwezig Executie deel mannen Ophangen explosieven Installatie tv: (verkondiging leugens) Voedsel en water Geen 350 gijzelaars 1300 gijzelaars 17 terroristen 32 terroristen Geen eisen Tsjetsjenië Omsingeling school met veiligheidstroepen

21. Eindbalans 170 kinderen laten het leven 164 volwassen laten het leven 700 raakten gewond 21 terroristen gedood 1 overgave terrorist, anderen ontsnappen Persmededeling: internationale terroristen, maar zwarten = in realiteit verkoolde lichamen Opeising door Tsjetsjeense rebellenleider Basajev

22. Humanitaire rampen

23. CRITICAL INCIDENTS Wat hebben deze gebeurtenissen gemeen en wat maakt ze verschillend?

24. Uitgangsvragen Welke hulp? Voor welke slachtoffers? Wat? Waarom? Hoelang? Welke objectieven bereiken? Welke criteria bepalen of die objectieven bereikt zijn? Welke zijn de actoren? Wanneer stopt de psychosociale hulpverlening?

25. STRUCTURELE ANALYSEvan de psychosociale gevolgen van collectieve urgenties UITGANGSVRAAG m.b.t. de uitbouw van de PSYCHOSOCIALE HULP Wat gebeurt er met groepen mensen die getroffen worden door collectieve urgenties?

26. Hoe reageert een gemeenschap op een collectieve urgentie? Bron:Australian Emergency Manual on Disaster Recovery • Een collectieve urgentie heeft een grote impact op de structuur en de identiteit van een gemeenschap • Op de bestaande sociale netwerken en steunsystemen • Op het vlak van de (clusters van) relaties tussen mensen • De relaties tussen de subsystemen van een gemeenschap zijn afhankelijk van : • 1) de bestaande communicatie tussen de samenstellende systemen; • 2) de richtingen van de invloed van het ene systeem op het ander; • 3) de geschiedenis en achtergrond van de gemeenschap; • 4) de tradities (subculturen); en, 5) de sociale nabijheid van de subsystemen en de sterkte van de gehechtheidsrelaties

27. Structuur van de gemeenschap voorafgaand de ramp

28. Alarmering voorafgaand aan de collectieve urgentie ? Indien er voorafgaand alarmering mogelijk is, wordt beroep gedaan op pre-incident networking en de bestaande banden en communicatiekanalen aangesproken. Voorbereide en vertrouwde copingmechanismen komen op gang alsook de voorziene procedures op basis van de kennis vanwege lokale experten, expertisecentra en overheden

29. Impact van de ramp : onthechting De structuur van de gemeenschap is gehavend, ‘geschorst’ omdat de leden van de gemeenschap terugvallen op eigen overlevingsmechanismen – overlevingsgedrag Dit zorgt voor ‘onthechting’ = uiteenvallen van bestaande relaties tussen subsystemen – ruptuur bestaande structuur van de gemeenschap Door het overlevingsgedrag ontstaan nieuwe relaties en communicatievormen: lokaal, tijdelijk en opportunistisch -> beïnvloedt de bestaande samenlevingsvormen en de dagelijkse processen in de gemeenschap -> zorgt voor verwarring en deregulatie in de gemeenschap Area Disaster Event Disaster

32. In het stadium onmiddellijk na de impact ontstaan er nieuwe hechtingspatronen REBONDING & FUSION • Onthechting (debonding) wordt tegengegaan door ontstaan van nieuwe netwerken (subsystemen) = her-hechting (rebonding) • Zorgt voor een honeymoon context tussen getroffenen, kameraadschap, altruïsme en samenwerking • Nadruk op de basisbehoeften (basic survival needs) • De afstand tussen de voorafbestaande clusters en subgroepen is (op zijn minst tijdelijk) verloren • Nieuwe subsystemen ontstaan op ‘kunstmatige’ basis met één enkele reden: overleven, herstellen van de ramp, samen eruitkomen • De getroffen groep of de gemeenschap verkeert tijdelijk in een fusionaire staat, als een ongedifferentieerde eenheid

35. Her-hechting (rebonding) en fusie (fusion): heraanpassing (readjustment) van de gemeenschap • (Bepaalde groepen) getroffenen delen dezelfde ervaring op basis van wat ze meemaakten • Onderling emotioneel sterk gehecht door de bedreiging (gemeenschappelijk) die uitgaat (uitging) van de ramp • Samengesmolten gemeenschap (fused community) = altruïsme, cohesie, unanimiteit, medeleven/-voelen, etc. • Behoeften van de gemeenschap/getroffen groep zijn (op zijn minste tijdelijk) > individuele noden

36. Her-hechting en fusie: heraanpassing (readjustment) van de gemeenschap • Verlies aan interpersoonlijke afstand, verlies van privacy, tussen de verschillende subsystelen • De initiële verwachtingen m.b.t. het herstel val alle sub-systemen zijn onmogelijk te bereiken – sommige verliezen zullen blijvend zijn • Spanningen en conflicten (prioriteiten) zullen stilaan ontstaan tussen de subsystemen • Diegenen die er ‘niet waren’ worden verworpen en uitgesloten (media, overheden, reddingswerkers, familieleden, vreemdelingen of buitenstaanders, etc.) • Spanningen tussen de getroffenen die op verschillende niveaus getroffen zijn (direct getroffenen versus indirect getroffenen) • Overschatting van eigen capaciteiten

37. Breakdown van de toestand van de post-impact FUSIE van de gemeenschap • Spanningen zullen, na verloop van tijd, ontstaan tussen: • enerzijds het instinct op zelfbehoud van de gemeenschap (fusie, overleving - fusion, survival) en anderzijds de goed gestructureerde, georganiseerde lange termijn structuren aanwezig in de gemeenschap • de behoeften van de gemeenschap en de behoeften van de individuen

38. Breakdown van de toestand van de post-impact FUSIE van de gemeenschap 3 krachten zullen ageren tegen de fusie 1) De verschuiving van prioriteiten, namelijk van gedrag dat gericht is op onmiddellijk overleven (en acute steun) naar activiteiten georiënteerd op het lange termijn herstel 2) De wil op de vroegere structuur en organisatie van de gemeenschap zoveel als mogelijk terug op te bouwen 3) De steeds groter wordende verschillen op het vlak van de emotionele reacties van de gemeenschap; o.a. met betrekking tot de onmiddellijke behoeften, de status als slachtoffer en de beslissingen die worden genomen

39. Breakdown van de toestand van de post-impact FUSIE van de gemeenschap Samenvattend: Na verloop van tijd zal er een steeds grotere afstand komen tussen de getroffen mensen van eenzelfde ramp: op termijn komt er tussen de subgroepen van eenzelfde gemeenschap mogelijk vijandigheid, haat, jaloezie, rivaliteit, wantrouwen, ontgoocheling en cynisme. Dit gegeven is een grote valkuil voor al wie psychosociale hulpverlening plant en uitvoert.

40. Differentiatie en breuklijnen tussen de subsystemen van de gemeenschap • Verschillen in behoeften (op de lange termijn en emotionele conflicten produceren breuklijnen) • De gewone bestaande hechtingspatronen en relaties zijn NIET FUNCTIONEEL tussen rampengetroffenen • Elke subgroep heeft zijn eigen kenmerken en die bepalen (of beperken) het contact met de andere (o.a. in termen van ervaren verlies, verkregen compensatie, localisatie, geschiedenis, achtergrond, belangen, etc.) • De breuklijnen tussen de subgroepen splitsen de getroffen gemeenschap op en conflicten verschijnen

43. Structurele conflicten in de gemeenschap • Conflict tussen oude (pre-disaster) en nieuwe structuren (post-disaster, survival oriented) • De gemeenschap zal nooit meer dezelfde zijn • Structurele spanningen tussen de getroffen en de niet-getroffen leden van de gemeenschap • Problemen met het integreren van de herstelprocessen in de gemeenschap (herdenkingsproblematiek)

44. Processen werkzaam bij collectieve urgenties of rampensituaties • Serie van impacten op mensen en structuren, waardoor zowel als onmiddellijke veranderingen optreden • Herstelprocessen zelf geraken in het slop (veel is op de korte termijn afgestemd) • Getroffenen geraken ‘overgevictimiseerd’, bijkomende secundaire stressoren, kwetsbaarheidsfactoren • Hulpeloosheid en verlatenheid van getroffenen • Verwachtingen geschapen door de herstelprocessen die worden op gang gebracht (te hoge verwachtingen)

46. Partiële Conclusie Hoe meer een gemeenschap wordt bijgestaan in het proberen behouden van de eigen integriteit en de eigen hulpbronnen (‘resources’), zodat destructieve processen (ontstaan van breuklijnen, debonding, fusion, rebonding, shear stress) en conflicten kunnen worden vermeden, hoe meer dit het herstel van de leden van de groep of gemeenschap bevordert. Daarom moet gemeenschapsgericht herstel op dezelfde basis steunen als persoonsgericht herstel.

47. RESILIENCE MODELS Een benadering vanuit zelfredzaamheid

48. Stress, Trauma en PTSS Algemeenheden

49. Wat is een traumatische gebeurtenis?CENTRALE KENMERKENErvaringsgerichte verkenning

50. Traumatogene gebeurtenissen • Acute traumatogene gebeurtenissen • Traumatische gebeurtenissen zijn in essentie een zeer ernstige en extreme confrontatie met de dood; ze zijn altijd overweldigend, gevaarlijk, bedreigend en vereisen van de getroffene(n) buitengewone coping mechanismen. • Traumatische gebeurtenissen vernietigen in één klap de basisassumpties en/of -verwachtingen die mensen over het leven koesteren: de roes van voorspelbaarheid, veiligheid, (zelf)controle en rechtvaardigheid verdwijnt op zeer bruuske wijze.