Beskidy Zachodnie

Beskidy Zachodnie

Podział Karpat 1.1 Zewnętrzne Karpaty Zachodnie 1.2 Centralne Karpaty Zachodnie

Powstanie Karpat • Ocean Tetydy (ok. 200 mln lat temu) • ruchy górotwórcze na obszarze części Karpat. Na obszarze dzisiejszych Karpat Zewnętrznych utworzyło się płytkie morze dając początek tworzeniu się skał fliszowych (ok. 100 mln. lat temu) • ruchy górotwórcze Karpat Fliszowych - zostały one ściśnięte przez sztywny blok napierający z południa, pofałdowane i nasunięte na północ. (ok 25 mln. lat temu) • zalanie przez morze kotlin: Sądeckiej i Nowotarskiej i pozostawienie tam swoich osadów (kilkanaście mln. lat temu) • proces niszczenia przez deszcz, słońce, wiatr i zmiany temperatury, który doprowadził góry do dzisiejszego wyglądu.

Budowa Karpat • Zewnętrzne Karpaty Zachodnie zbudowane są z Fliszu Karpackiego – naprzemianległych warstw piaskowców i łupków, rzadziej zlepieńców, iłowców i margli • Pieniński Pas Skałkowy – należy do Centralnych Karpat Zachodnich, zbudowany jest z wapieni

Beskid Śląski Beskid Żywiecki Beskid Wyspowy Beskid Makowski Beskid Mały Gorce Pieniny Beskid Sądecki z Górami Leluchowskimi Pogórze Wielickie Pogórze Wiśnickie Pogórze Ciężkowickie Podhale Spisz Orawa Kotlina Żywiecka Kotlina Nowotarska Kotlina Sądecka Położenie i granice BZ W skład Beskidów Zachodnich na terenie Polski wchodzą:

Położenie i granice BZ Granica uprawnień państwowych • Granica zachodnia: Brama Morawska • Granica wschodnia: Przełęcz Tylicka, Muszynka, Mochnaczka, Kamienica Nawojowska, Dunajec

Beskid Śląski • najlepiej zagospodarowany turystycznie (schroniska, wyciągi, kurorty narciarskie) • Położony w pobliżu dużego ośrodka miejskiego (Bielsko-Biała) • Podzielony na dwa równoległe pasma: pasmo Baraniej Góry i pasmo Wielkiej Czantorii • Najważniejsze szczyty: Barania Góra, Skrzyczne (1257), Wielka Czantoria, Wielki Stożek, Szyndzielnia

Beskid Śląski Najważniejsze obiekty i muzea Muzea • Muzeum Lalek Teatru „Banialuka” – Bielsko Biała, • Ośrodek Koronkarstwa – Koniaków, • Muzeum im. Gustawa Morcinka – Skoczów,

Beskid Śląski - ciekawostki • W Beskidzie Śląskim występuje największa w BZ liczba jaskiń • Przy szlaku z Bystrej na Magurę znajdują się ruiny...basenu • Z Bielska Białej na Szyndzielnie prowadzi kolej Gondolowa (jedna z dwóch w BZ) • Na pograniczu Beskidu Śląskiego znajduje się wieś Milówka, z której pochodzą bracia Golec. W sercu Beskidu Śląskiego leży Wisła, w której mieszka Adam Małysz

Beskid Żywiecki • Najwyższa i największa pod względem obszaru grupa górska na terenie uprawnień • Całkiem nieźle zagospodarowana • Szlak o charakterze wysokogórskim prowadzi z Markowych Szczawin na Babią Górę

Beskid Żywiecki Beskid Żywiecki dzieli się na sześć części: • Grupa Wielkiej Raczy • Grupa Pilska • Pasmo Babiogórskie • Pasmo Jałowieckie • Pasmo Policy • Pasmo Podhalańskie (Beskid Orawsko-Podhalański) Najważniejsze szczyty: Babia Góra (1725), Pilsko, Polica, Wielka Racza, Wielka Rycerzowa, Jałowiec, Romanka

Beskid Żywiecki Najważniejsze obiekty i muzea Muzea: • Ośrodek Kultury Turystyki Górskiej – Markowe Szczawiny, • Muzeum Przyrodnicze BPN – Zawoja, • Skansen Budownictwa Babiogórskiego – Zawoja, • Orawski Park Etnograficzny (skansen) – Zubrzyca Górna, • Muzeum Ziemi Żywieckiej – Żywiec Architektura: • kościoły drewniane: Orawka, Spytkowice, Zawoja, • kościoły murowane: Żywiec, • karczmy: Sucha Beskidzka „Rzym”, Jeleśnia, Zawoja,

Beskid Żywiecki - ciekawostki • 2 kwietnia 1969 roku na zboczach Policy rozbił się samolot rejsowy LOTu, zginęły 53 osoby, w tym Zenon Klemensiewicz, wybitny językoznawca • Na szczycie Babiej Góry znajdują się kamienne tablice z napisami upamiętniającymi stacjonowanie w Zawoji Legionów Piłsudskiego, ponadto pomnik ku czci Jana Pawła II, oraz obelisk Habsburgów. Kiedyś był jeszcze obelisk upamiętniający wejście na szczyt Lenina. • Na zboczach Babiej Góry odkryto napis pozostawiony kilkaset lat temu przez poszukiwaczy skarbów • Na Markowych Szczawinach pod Babią Górą stoi pierwsze polskie schronisko w Beskidach

Beskid Mały • Swą nazwę zawdzięcza niewielkiemu obszarowi, a nie wysokościom bezwzględnym swoich szczytów • Podzielony przełomem Soły na dwie części: pasmo Magurki Wilkowickiej oraz pasmo Łamanej Skały i Leskowca • Najważniejsze szczyty: Czupel (933), Magurka Wilkowicka, Łamana Skała, Leskowiec

Beskid Mały Najważniejsze obiekty i muzea Muzea: • Muzeum Przemysłu Tkackiego – Andrychów, • Dom Papieża Jana Pawła II – Wadowice, Architektura: • pałace: Andrychów, Inwałd, Jaszczurowa, • kościoły drewniane: Gilkowice, Łodygowice,

Beskid Mały - ciekawostki • Ze szczytu Leskowca rozciąga się panorama na 360 stopni • Na szczycie góry Żar zbudowano zbiornik wodny zasilający elektrownię szczytowo pompową. Wewnątrz góry woda spada z wysokości 440 metrów

Beskid Makowski • Jest najniższą grupą górską w Beskidach Zachodnich • Rzeki Skawa i Raba dzielą go na 3 części: pasmo Lasku i Solniska, grupę Koskowej Góry, Pasmo Lubomira i Łysiny • Najważniejsze szczyty: Lubomir (904), Łysina, Koskowa Góra, Kotoń

Beskid Makowski Najważniejsze obiekty i muzea Muzea: • Muzeum Regionalne PTTK – Dobczyce, • Muzeum Regionalne „Dom Grecki” – Myślenice, Architektura: • dwory: Barwałd, Rychwałd, Stryszów, Zembrzyce, • kościoły drewniane: Barwałd, Lachowice, Łętownia, Rychwałd, • młyn wodny (drewniany): Lachowice, • założenie klasztorne: Kalwaria Zebrzydowska (Bernardyni).

Beskid Makowski - ciekawostki • Na terenie Beskidu Makowskiego występują jeziorka osuwiskowe. Dwa z nich (Morskie Oko i Ploso) powstały na stokach Lasku, w dolinie Koszarawy. • Na szczycie Lubomira przed II wojną funkcjonowało obserwatorium astronomiczne. Obecnie trwa budowa nowego • W Lachowicach w 2001 roku osuwisko zniszczyło 15 domów

Beskid Wyspowy • Jego budowa różni się od pozostałych grup, nie ma wielu pasm, są natomiast pojedyncze szczyty • Najważniejsze szczyty: Mogielica (1170), Luboń Wielki, Śnieżnica, Ćwilin, Jasień

Beskid Wyspowy Najważniejsze obiekty i muzea Muzea: • Muzeum Ziemi Limanowskiej – Limanowa, Architektura: • dwory: Laskowa, Limanowa, Raciechowice (Pogórze Wiśnickie), Świdnik, • kościoły drewniane: Dobra, Jurków, Kasina Wielka, Krzeczów, Lipnica Murowana, Skrzydlna,Wiśniowa, • założenia klasztorne: Szczyrzyc (Cystersi)

Beskid Wyspowy - ciekawostki • Na zboczach Szczebla znajduje się jaskinia Zimna Dziura, w której do wczesnego/późnego lata utrzymuje się śnieg • Stacja Kasinka Wielka na linii Kolei Transwersalnej jest częstym „aktorem” w filmach wojennych. „Grała” między innymi w liście Schindlera • Na szczycie Lubonia Wielkiego na potrzeby transmisji zawodów narciarskich w 1962 roku postawiono maszt, będący obecnie znakiem rozpoznawczym tego szczytu.

Gorce • Budowa Gorców jest charakterystyczna, bowiem Gorce mają kształt rozrogu górskiego, w którego centrum znajduje się Turbacz. W osobnym paśmie leży Lubań • Najważniejsze szczyty: Turbacz (1310), Gorc, Jaworzyna Kamienicka, Kudłoń, Lubań

Gorce Najważniejsze obiekty i muzea Muzea: • Muzeum Kultury Szlacheckiej „Dworek Tetmajerów” – Łopuszna, • Muzeum Władysława Orkana „Orkanówka” – Rabka, • Tischnerówka - Łopuszna Architektura: • kościoły drewniane: Grywałd, Dębno, Lubomierz, Łopuszna, Niedźwiedź, Ochotnica Dln., Olszówka, Rabka,Szczawa, Tylmanowa,

Gorce - Ciekawostki • Na przełęczy Borek (między Kudłoniem a Jaworzyną Kamienicką) dojdzie w geologicznej przyszłości do kaptażu (przejęcia wód jednego z potoków przez inny) • Do 1947 roku w Gorcach działał partyzant Józef Kuraś ps. Ogień • Na zboczach Runka są dwa jeziorka osuwiskowe, obecnie w zaawansowanej fazie zarastania

Pieniny • Pieniny są podzielone rzeką Dunajec na trzy części: Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe oraz Małe Pieniny • Najważniejsze szczyty: Wysoka (1050), Trzy Korony, Sokolica, Żar (zwany mylnie Braniskiem) • W przeciwieństwie do reszty Beskidów Zachodnich, zbudowane są głównie z wapieni

Pieniny Najważniejsze obiekty i muzea Muzea: • Muzeum Zamkowe – Niedzica, • Muzeum historii budowy zapory - Niedzica • Muzeum Pienińskie im. Szalaya –Szczawnica, Architektura: • dworki: Frydman, Szczawnica, • cerkwie murowane: Jaworki, Szlachtowa, • kościoły murowane: Frydman, Krempachy, Krościenko, Nowa Biała,

Pieniny - Ciekawostki • W stokach Jarmuty w Małych Pieninach znajdują się stare sztolnie, w których wydobywano srebro • Obecne wsie Jaworki oraz Szlachtowa (a także nieistniejące już Biała Woda i Czarna Woda) zamieszkałe były przez tzw. Rusinów Szlachtowskich, do czasu ich wysiedlenia w ramach akcji Wisła • W Obłazowej (Pieniny Spiskie) odkryto jaskinię, w której znaleziono najstarszy bumerang na świecie

Beskid Sądecki • Beskid Sądecki przedzielony jest przełomem Popradu na dwa pasma: Pasmo Radziejowej oraz Pasmo Jaworzyny Krynickiej. Ponadto wyróżnić można Góry Leluchowskie • Najważniejsze szczyty: Radziejowa (1262), Wielki Rogacz, Przechyba, Jaworzyna Krynicka, Runek, Pusta Wielka • W Beskidzie Sądeckim jest wiele źródeł wody mineralnej

Beskid Sądecki Najważniejsze obiekty i muzea Muzea: • Muzeum Turystyki Górskiej – Jaworzyna Krynicka (schr. PTTK), • Muzeum Nikifora – Krynica, • Sądecki Park Etnograficzny (skansen) – Nowy Targ, • Muzeum regionalne – Stary Sącz, Architektura: • dwory: Muszyna, Nawojowa, • cerkwie drewniane: Andrzejówka, Jastrzębik, Krynica, Łosie, Maciejowa, Milik, Mochnaczka, Roztoka Wielka, Szczawnik, Wierchomla Wielka, Złockie, • cerkwie murowane: Łabowa, Zubrzyk, Żegiestów, • kościoły drewniane: Krynica, Łabowa, Moszczenica Niż., Nowy Sącz- Dąbrowka, • kościoły murowane: Barcice Dln., Jazowsko, Muszyna, Stary Sącz, • założenia klasztorne: Stary Sącz (Klaryski), • uzdrowiska: Krynica Zdrój, Piwniczna Zdrój, Muszyna Zdrój, Żegiestów Zdrój.

Beskid Sądecki - Ciekawostki • Na szczycie Pustej Wielkiej próbowano sztucznie wprowadzić kosodrzewinę • Na polanie Koniecznej (pasmo Radziejowej) są ruiny pomnika upamiętniającego walczące tu oddziały partyzanckie • W Beskidzie Sądeckim znajduje się wiele cerkwi

Spisz, Podhale i Orawa • To regiony etnograficzno – historyczne częściowo pokrywające się obszarem z obszarem grup górskich

Spisz Obiekty: • Kościoły drewniane: Trybsz • Kościoły murowane: Frydman, Krempachy, Nowa Biała Inne • Jurgowskie Stajnie w Dursztynie • Sypańce (gliniane spichlerze) - Kacwin • Zamek w Niedziny • Przełom Białki między Kramnicą a Obłazową

Parki Narodowe • Babiogórski Park Narodowy (w godle Okrzyn jeleni – roślina, babiogórski endemit) • Pieniński Park Narodowy (Trzy Korony) • Gorczański Park Narodowy (Salamandra Plamista)

Piętrowy układ roślinności Najłatwiej go zaobserwować wchodząc na Babią Górę tzw. Percią Akademików: • Regiel dolny (700-1150) m n.p.m.(buk, świerk, jodła) • Regiel górny (1150-1350) (świerk) • Piętro kosodrzewiny (1350-1650) (kosodrzewina, jarzębina) • Piętro alpejskie (1650-1725) – (rogownica alpejska, porosty)

Zagospodarowanie turystyczne • Dwa szlaki o podwyższonym poziomie trudnosci: Perć Akademików (Markowe Szczawiny-Babia Góra), Perć Borkowskiego (Rabka Zaryte-Luboń Wielki) • Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego (od Ustronia do Krynicy) – kolor czerwony

Beskidy Zachodnie