Teorie w obszarze europejskiej pracy socjalnej

1. Teorie w obszarze europejskiejpracy socjalnej

2. 1. Współczesne paradygmaty pracy socjalnej 2.Założenia: - Epistemologiczne - Ontologiczne, - Prakseologiczne 3. Geneza i klasyfikacje teorii pracy socjalnej 4. Eklektyzm w teorii i praktyce pracy socjalnej

3. „Teoretyzowanie" w obszarze pracy socjalnej może być rozumiane jako proces rozwoju wiedzy o pracy socjalnej jako instytucji i jako dziedzinie działania społecznego. Teorie winny więc interpretować pracę socjalną ze szczególnego punktu widzenia, odwołując się do jej roli, funkcji i zadań oraz oceny jej statusu profesjonalnego. Winny też badać relacje pracy socjalnej z innymi dyscyplinami oraz konstruować nową wiedzę i wartości . Ten ostatni aspekt roli teorii pracy socjalnej odwołuje się do epistemologiczno-normatywnych założeń i kształtowania tożsamości naukowej pracy socjalnej.

4. Założenia: • Epistemologiczne, • Ontologiczne, • Prakseologiczne,

5. Filozofia jest „nauką” dostarczającą całokształtu elementów wiedzy, pozostających ze sobą w fundamentalnym związku. Stawia pytanie o archê. Archē (z gr. – początek) – dla presokratyków to myśl, idea lub to co tkwi u źródeł istnienia wszystkiego. To prazasada bytu. Filozofia to wiedza uniwersalna. Skupia się na ostatecznych przyczynach i celach wszelkiego możliwego doświadczenia. Chodzi w niej o uniwersalność. Filozofia jest wiedzą rozumową. Stawia pytania nie tylko po to, żeby później argumentować lecz jest również zainteresowana samym rozumowaniem. Filozofia europejska jest filozofią rozumu. Filozofia to wiedza krytyczna. Filozofia to krytyczna wiedza rozumowa o warunkach możliwości poznania rzeczywistości doświadczalnej jako całości.

6. W normalnych warunkach proces poznania następuje w pewien partykularny sposób. W filozofii odbywa się on w zasadzie tak samo z tym, że chodzi tu o poznanie całościowe. podmiot ↔ poznawanie ↔ przedmiot „Jak w ogóle możemy poznawać skoro przedmioty są przestrzenne podczas gdy moje myśli nie? Musi istnieć coś co je łączy. Tym czymś jest rozum.

7. Teoria poznania – Gnoseologia Epistemologia – dział gnoseologii zajmujący się poznaniem naukowym Teoria poznania, gnoseologia, epistemologia, teoria filozoficzna usiłująca sformułować odpowiedź na pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania. Prawie każdy filozof przedstawia własną teorię dotyczącą tych kwestii.

8. Teoria poznania zajmuje się ukazywaniem rożnych twórczych wizji ludzkich i poglądów na ten sam temat. Bada istotę i strukturę ludzkiego poznania. Docieka jakie są jego źródła i wyodrębnia różne rodzaje poznania. Ocenia wartość poznania. Zajmuje się granicami poznawalności świata. Bada uwarunkowania działalności poznawczej, a także szuka naukowych metod uzasadniania wiedzy i kryteriów prawdziwości poznania. Analizując charakter i przebieg procesu poznawczego gnoseologia wyróżnia: - poznający podmiot - przedmiot poznania - treść poznania

9. Ontologia – teoria bytu Ontologia a metafizyka Rozumienie terminów "ontologia" i "metafizyka" różni się w zależności od tradycji filozoficznej. W uproszczeniu "ontologia" to termin popularny w tradycji niemieckojęzycznej, a metafizyka - w anglosaskiej . W uproszczeniu, o filozofii tradycji polskiej w metafizyce mówią ci filozofowie, którzy pozostają w związku z tradycją katolicką (por.neotomizm) i odwołują się do Arystotelesa. Terminu ontologia używają natomiast ci, którzy związani są z filozofią analityczną i równocześnie chcą zajmować się tradycyjnymi problemami filozofii, ale nie chcą, by kojarzyć ich z rozważaniami na temat nieśmiertelności duszy. Jej podstawowym przedmiotem i punktem wyjścia rozważań może być:byt jako byt.

10. Prakseologia • Słowo prakseologia pochodzi z języka greckiego: práksis, prákseos ‘praktyka, czynność’ + lógos ‘nauka’. Według encyklopedii Wydawnictwa Naukowego PWN, prakseologia to nauka o sprawności działań. Prakseologia jest więc nauką o działaniu. Właściwym dla prakseologii przedmiotem zainteresowań jest działanie ludzkie. Genezy teoretycznej i metodologicznej refleksji nad ludzkim działaniem należy szukać w końcu ubiegłego stulecia. • Początkowo prakseologia była pojmowana w sposób wąski i zredukowany, jako program badawczy w wybranych dziedzinach ludzkiej działalności. Można wymienić prakseologię jako: • refleksję nad działalnością techniczną, • refleksję filozoficzną nad ludzkimi umiejętnościami, • analizę ludzkich działań na tle teorii systemów, • teorię uzasadniania ludzkich działań, • teorię decydowania.

11. „7 nawyków skutecznego działania” - Stephena R. Covey’a. Do tych nawyków zaliczmy:1. Bycie proaktywnym2. Zaczynanie wszystkiego z wizją końca3. Robienie w pierwszej kolejności tego, co najważniejsze4. Myślenie w kategoriach wygrana – wygrana5. Najpierw staranie się zrozumieć a dopiero potem być zrozumianym6. Synergia (całość jest czymś więcej niż sumą poszczególnych części)7. Sposoby – zasady wszechstronnej ciągłej samoodnowy. Aby skutecznie i sprawnie działać należy również zdać sobie sprawę, że całe nasze życie składa się ze spraw: - ważnych i pilnych - pilnych choć nieważnych - ani pilnych ani ważnych - ważnych choć niepilnych

12. Współcześnie klasyfikacji prakseologii można dokonać na wiele sposobów. • Biorąc pod uwagę wymiary ludzkiego działania można wyróżnić m. in. : • prakseologię jako naukę zajmującą się ontologicznym wymiarem ludzkiego działania, czyli orientacją sprawcy na dokonywanie zmian w rzeczywistości; • prakseologię jako naukę zajmującą się teologicznym wymiarem ludzkiego działania, czyli orientację sprawcy na założony cel; • prakseologię jako naukę zajmującą się normatywnym wymiarem ludzkiego działania, czyli naukę ułatwiającą podejmowanie decyzji w warunkach obowiązującego systemu norm i wartości; • prakseologię jako naukę zajmującą się podmiotowo – przedmiotowym wymiarem ludzkiego działania, czyli relacją pomiędzy podmiotem i przedmiotem działającym;

13. 5. prakseologię jako naukę zajmującą się podmiotowo – operacyjnywymiarem ludzkiego działania, czyli relacją między podmiotem działającym apodejmowanymi przez podmiot działaniami operacyjnymi; 6. prakseologię jako naukę zajmującą się technicznymi i instrumentalnymiwymiarami ludzkiego działania; 7. prakseologię jako naukę zajmującą się poznawczo – informacyjnym wymiarem ludzkiego działania; 8. prakseologię jako naukę zajmującą się organizacyjnym wymiarem ludzkiego działania; 9. prakseologię jako naukę zajmującą się sprawnością działań ludzkich w kilku różnych wymiarach; 10. prakseologię jako naukę dyrektywalną, zajmującą się formułowaniem uogólnionych dyrektyw sprawnego działania.

14. I. Na gruncie założeń ontologicznych w kontekście pracy socjalnej można przyjąć, że: 1.       Postęp jest nieodłącznym czynnikiem rozwoju społecznego, a artykułowane w sposób bezpośredni bądź pośredni idee mają siłę sprawczą. A zatem edukując i wychowując człowieka, dostarczając mu wzorce moralne, można kreować zmiany społeczne. 2.       Człowiek jest aktywnym podmiotem w strukturze życia społecznego, mającym wpływ na swoje losy i otoczenia oraz wrodzoną potrzebę aktywności, która przybiera różną postać w toku rozwoju filogenetycznego. A zatem, jeśli jej nie przejawia, należy dążyć do rozbudzenia jego aktywności, kształtowania poczucia wpływu i odpowiedzialności za swój los, kształtowania poczucia obowiązku działania w życiu społecznym, z równoczesnym poszanowaniem jego praw. 3.    Jednostka przez całe życie jest podatna na określone wpływy środowiska społecznego, w którym żyje. Jednak dzięki swej podmiotowości i zdolności do zachowań bardzo indywidualnych, niepowtarzalnych, twórczych — nie musi poddawać się tym wpływom w sposób mechaniczny, bowiem ma prawo dokonywania własnych wyborów.

15. II. Na gruncie założeń epistemologicznych w kontekście pracy socjalnej podkreśla się, że: 1.Podstawą działania w pracy socjalnej jest poznanie jednostkii jej środowiska w kontekście złożoności potrzeb i problemów społecznych. 2.    Poznawanie i doświadczanie ma umożliwiać gromodzenie, porządkowanie ianalizowanie danych empirycznych stanowiących podstawę diagnozy społecznej, sprzyjających tworzeniu nowej wiedzy(o jednostce, środowisku) oraz propozycji rozwiązań i prognoz rozwojowych. 3.   Dzięki poznaniu możliwe jest także tworzenie norm i wzorców sytuacji społecznych, które służą określaniu celów pracy socjalnej orazocenie jej rezultatów.

16. III.Założenia praktyczne w kontekście pracy socjalnej - dotyczą w istocie przebiegu procesu pracy socjalnej: 1.        Przedmiotem oddziaływania socjalnego nie jest tylko jednostka(grupa), lecz także warunki, jakie kształtują jej sytuację oraz środowisko społeczne, w którym żyje. 2.        Z uznania podmiotowej roli jednostki w procesie pomocowym i postrzegania jej w kontekście środowiska należy wydobywać i uruchamiać „siły społeczne", tzn. wartości i możliwości tkwiące w jednostce i jej otoczeniu, wzmacniać naturalny system wsparcia, a dopiero po wyczerpaniu „zasobów" stosować zewnętrzne środki pomocy. 3.         Dobro jednostki musi być zespolone z dobrem wspólnym, a realizując pracę socjalną, należy mieć na uwadze, by pomagając jednostce nie szkodzić innym. 4.         Diagnoza w pracy socjalnej już jest elementem terapii, ma sprzyjać nie tylko poznaniu podopiecznego / klienta, jego sytuacji środowiska, ale także pozyskaniu jego zaufania, i nawiązaniu partnerskich relacji oraz pomaganiu mu w uświadomieniu sobie problemów i zrozumieniu ich istoty. 5.         Praca socjalna uznaje, że problemy społeczne — zarówno jednostkowe, jak i grupowe oraz zachowania ludzkie — w znacznym stopniu są zdeterminowane przez funkcjonowanie instytucji i zastane struktury życia społeczno-ekonomicznego. Problemy społeczne można złagodzić lub rozwiązywać albo przez pracę z poszczególnymi osobami(grupami), albo przez zmianę instytucji społecznych.

17. Koncentruje się zwłaszcza na: • - wzmacnianiu w ludziach zdolności do rozwiązywania problemów, radzenia sobie w trudnych sytuacjach i rozwoju osobowego; • doskonaleniu zdolności ludzi do prawidłowych stosunków i interakcji z innymi; • skutecznym interweniowaniu na rzecz jednostek i grup najsłabszych,dyskryminowanych lub zmarginalizowanych z powodu niedostosowania,niepełnosprawności, choroby, ubóstwa etc; • sprzyjaniu efektywnemu, sprawiedliwemu i humanitarnemu działaniu służbzapewniających jednostkom, grupom lub zbiorowościom środki, świadczenia imożliwości pomocy; • tworzeniu nowych lub ulepszaniu istniejących systemów wsparcia, zapewniających pomoc i trafniej zaspokajających oczekiwania podopiecznych i klientów.

18. Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r. określiła zadania pracownika socjalnego, które wskazują na realizację następujących celów pracy socjalnej: 1)    ratowniczy - zapewnienie podstawowych warunków do życiatym, którzy są ich pozbawieni; 2)kompensacyjny - zaspokajanie potrzeb indywidualnych, których jednostki nie mogą zaspokoić we własnym zakresie; 3)ochronny — minimalizowanie negatywnego wpływu czynników,które nie mogą ulec zmianie; 4)promocyjny — wspomaganie w rozwiązywaniu problemówi trudności w celu pomocy jednostkom i grupom w osiągnięciu bardziejsatysfakcjonującego poziomu życia.

19. Cele pracy socjalnej w formie zadaniowej sprowadzają się do: •pomagania jednostkom i grupom we wskazywaniu, rozwiązywaniu i minimalizowaniu problemów wynikających z braku równowagi między nimi a ich otoczeniem społecznym; •wskazywania potencjalnych obszarów braku równowagi międzyjednostkami (grupami) a ich otoczeniem społecznym, w celu zapobiegania powstawaniu zaburzeń; •   oprócz działań prewencyjnych i terapeutycznych, wyszukiwanie,wskazywanie i wzmacnianie potencjału jednostek, grup i społeczności. Generalizując różne ujęcia i interpretacje pojęcia „praca socjalna", można stwierdzić, że celem pracy socjalnej jest usprawnienie społecznego funkcjonowania niezależnie od tego, czy potrzeba takiego ulepszenia jest dostrzegana przez jednostkę, czy też przez ogół społeczeństwa.

20. W tej swojej funkcji praca socjalna odznacza się co najmniej czterema cechami ogólnymi: 1)      jest zorientowana na identyfikowanie i rozwiązywanie ludzkich problemów; 2)      ma i rozwija swoje konstytutywne wartości oraz związane z nimi normy, w tym także zasady dotyczące ludzkiej samorealizacji i współdziałania; 3)      by temu sprostać, rozwija specyficzne procedury postępowania(metody, techniki, narzędzia, formy działań, projekty); 4)      jej wymogiem jest zdobywanie odpowiedniej wiedzy, kreowaneji gromadzonej poprzez samą pracę socjalną..

21. Istnieje wiele teorii pracy socjalnej, które - choć wywiedzione z koncepcji socjologicznych, psychologicznych, politycznych czy pedagogicznych - pozwalają na rozumienie badania i działania w obszarze praktyki pracy socjalnej oraz współtworzenie nowej wiedzy dotyczącej: • kontekstów społecznych jej genezy, istoty i uwarunkowań; • form, metod i technik działania socjalnego; • społecznych aspektów i przyczyn wykluczania; • relacji między klientami a pracownikami socjalnymi; • organizacji pomocy społecznej i efektywności pracy socjalnej.

22. Niemcy Na gruncie niemieckim teoria pracy socjalnej jest formalnie traktowana jako dyscyplina wymagająca kompetencji, wyraża się to m.in. w odrębnym systemie kształcenia w zakresie pracy socjalnej. Stany Zjednoczone Ameryki Teoria pracy socjalnej w Stanach Zjednoczonych wiąże się przede wszystkim z doskonaleniem metod interwencji socjalnej. Kraje Europejskie W krajach europejskich, zwłaszcza tradycji anglosaskiej, choć podkreśla się pragmatyczny charakter teorii pracy socjalnej, jej fenomen jest wpisany w dyskursy teoretyczne na gruncie nauk społecznych.

23. Zgodnie z restrykcyjną koncepcją teorii według Piotra Sztompki, teoria musi zawierać: - prawomocne, czyli dedukcyjne powiązania z tym, co wyjaśnia;potencjalnie sprawdzalne empirycznie twierdzenia; - twierdzenia potwierdzone jako prawdziwe;wyjaśnienia kompletnie pragmatyczne w danym kontekście, dostarczające odpowiedzi ostatecznej, która nie może być dalej przedmiotem pytania „dlaczego?"; - twierdzenia spójne semantycznie, stosujące jednolitą aparaturę pojęciową; - twierdzenia (wyjaśnienia) zunifikowane z innymi wyjaśnieniami w ramach szerszego systemu teoretycznego (Sztompka 2003).

24. Teoria jest także definiowana jako ogólna koncepcja oparta na poznaniu i zrozumieniu istotnych czynników kształtujących pewną sferę rzeczywistości (np. w zakresie praw przyrody, procesów społecznych). Jest ona kojarzona również z konstrukcją myślową, tworzącą z elementów pewną swoistą całość (Szymczak 1989, s. 494). Teoria jest rodzajem procesu myślowego zmierzającego do wyjaśnienia zdarzeń, próbuje odpowiedzieć na pytanie „dlaczego?", aczkolwiek często opiera się na myśleniu spekulatywnym. Na teorię składają się pojęcia, zmienne, twierdzenia i formy teoretyczne (Turner 1986, s. 2).

25. Interesującą definicję teorii pracy socjalnej przedstawia Jerzy Szmagalski: „Teoria pracy socjalnej jest synonimem pojęcia nauki o pracy socjalnej", należy do społecznych nauk praktycznych, które gromadzą i porządkują wiedzę w celu praktycznego zastosowania poznanych praw nauki i opracowywania racjonalnych planów przekształcania rzeczywistości. „Jest ona interdyscyplinarną dziedziną wiedzy, gdyż wykorzystuje dorobek teoretyczny, metodologicznyi diagnostyczny innych nauk. Teoria pracy socjalnej zawiera: definicje (oryginalne i zapożyczone z innych dyscyplin naukowych), twierdzenia o różnym poziomie ogólności (w tym także teorie powstałe na gruncie innych nauk), zdania opisowe i sądy o charakterze aksjologicznym (wartości, wzorce, normy itp.) oraz wskazania praktyczne (do nich zaliczają się ustalenia metodyki pracy socjalnej)" (Szmagalski 1996, s. 30). „Teoria pracy socjalnej jest ucieleśnieniem myśli (idei), która dostarcza uporządkowany opis i wyjaśnienie celów i istoty pracy socjalnej, z jednej strony jako fenomenu społecznego, z drugiej jako określonego działania" (Payne 2003, s. 332).

26. Geneza i klasyfikacje teorii pracy socjalnej I. Pierwsze teorie pracy socjalnej pojawiły się w końcu XIX w. w związku z organizacją pomocy charytatywnej i rozwojem ochrony praw klasy robotniczej. Koncentrowały się na celach pomocy i moralnej odpowiedzialności określonych osób i grup za jej organizację. II. Teorie pracy socjalnej okresu międzywojennego i początku lat sześćdziesiątych były zdominowane przez psychodynamiczne koncepcje Zygmunta Freuda i jego następców. Problemy socjalne rozpatrywano w kontekście trudności w zachowaniu jednostek, a celem pracy socjalnej stało się dostosowanie usług do zachowań społecznych klienta, jego możliwości i oczekiwań. III. Druga połowa XX w. była z kolei okresem ekonomicznej ekspansji i politycznej jednomyślności na płaszczyźnie zabezpieczeń społecznych. Praca socjalna została zintegrowana z tymi celami i stała się instrumentem społecznych ulepszeń, integrując te cele z praktyką indywidualistyczną.

27. Klasyfikując teorie w oparciu o ich rozwój i metodologię działania pomocowego na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu lat, można mówić np. o: • psychodynamicznych i funkcjonalnych teoriach pracy socjalnej; • psychospołecznych teoriach pracy socjalnej; • ekologicznych (ekosystemowych) teoriach pracy socjalnej; • radykalnych (antyopresyjnych) teoriach pracy socjalnej; • kognitywno-behawioralnych teoriach pracy socjalnej.

28. Teorie zorientowane praktycznie oraz teorie ogólne mogą byćsklasyfikowane ze względu na ich funkcje: - weryfikacyjne - określające potrzebę pracy socjalnej w społeczeństwie; - konstrukcyjne - poszukujące wyjaśnień, czym jest praca socjalna w społeczeństwie; -praktyczne - sugerujące, w jaki sposób pracownicy socjalni winni efektywnie realizować swoje profesjonalne zadania; - referencyjne - opisujące relacje z innymi dyscyplinami, które zostały zaadaptowane przez pracę socjalną i wykorzystywane w praktyce pracy socjalnej(Erath, Hamalainen 2001, s. 17).

29. Teorie te mają wyjaśniać trudne sytuacje w kontekście: • obiektywnych uwarunkowań (zwykle tkwiących w sytuacji socjalno-materialnej); • subiektywnych przyczyn (indywidualnych deficytów, możliwości, kompetencji); • strukturalnych i instytucjonalnych determinantów (form marginalizacji,dyskryminacji, wykluczenia w aspekcie danego systemu pomocy).

30. Różne teorie w obszarze pracy socjalnej są konstruowane dla różnych jej celów: - teorie o pracy socjalnej - przybliżają genezę i rozwój pracy socjalnej przezpryzmat różnych jej paradygmatów, wyjaśniają jej naturę i rolę we współczesnych społeczeństwach; - teorie pracy socjalnej - opisują, które działania konstytuują pracę socjalną,klasyfikują różne kategorie aktywności podejmowanej w obszarze pracysocjalnej w kontekście jej celów, zadań i metod; - teorie w obszarze pracy socjalnej - wykorzystują socjologiczne, psychologicznei pedagogiczne koncepcje wyjaśniające m.in. zasady i mechanizmy funkcjonowania struktur społecznych, ludzkich zachowań, możliwości rozwoju, wsparcia, uczestnictwa i integracji, wzmacniając i uzupełniając samą teorię pracy socjalnej (por. Payne 1993, s. 52).

31. Analizując tę klasyfikację teorii w obszarze pracy socjalnej, można zauważyć, że: • teorie o pracy socjalnej i jej genezie pozwalają wyjaśniać naturę i rolę pracy socjalnej w społeczeństwie; • teorie pracy socjalnej pokazują, którerodzaje działań konstytuują pracę socjalną, określają jej cele i wyjaśniają te formy aktywności, które są istotne i efektywne w procesie realizacji celów i zadań; • teorie o charakterze interdyscyplinarnym (socjologiczne, psychologiczne lub/i pedagogiczne) wyjaśniają potencjał społeczny oraz możliwości adaptacyjne i partycypacyjne jednostek, grup i społeczności w procesach zmian, stanowią tym samym wsparcie dla tworzenia własnych teorii pracy socjalnej; • teorie pracy socjalnej odnoszą się przede wszystkim do praktyki i metod, opisując w detalach, jak kolejne etapy diagnozy, interwencji lub wsparcia mogą być stosowane w bezpośrednich relacjach między pracownikiem socjalnym a klientem.

32. Tak więc teorie pracy socjalnej dostarczają systematycznego jej opisu i wyjaśniają cele oraz konteksty pracy socjalnej jako fenomenu społecznego i społecznej działalności. Malcolm Payne wyróżnia trzy typy teorii wykorzystywanych w pracy socjalnej: • 1.  Teorie natury pracy socjalnej - są to koncepcje funkcji społecznych, celówi wartości pracy socjalnej wywiedzione z ogólnych filozofii społecznych i politycznych. Koncentrują się na istocie i zasadach organizacji pracy socjalnej orazjej celach: • dostarczaniu usług socjalnych i regulacji prawnych w imieniuzorganizowanego społeczeństwa, reprezentowanego głównie przez państwo; • zapewnieniu satysfakcjonującego rozwoju indywidualnego, gwarantującegospołeczną stabilność; • sprzyjaniu zmianom i doskonaleniu społeczeństwa(Payne 1997, s. 332-334; Payne 2003, s. 332).

33. 2.      Teorie praktyki pracy socjalnej - są to względnie wyodrębnione, kompletnei wewnętrznie spójne koncepcje, wyznaczające sposoby interwencji pracowników socjalnych w określonych sytuacjach. Odnoszą się do socjologicznychipsychologicznych wyjaśnień ludzkich zachowań i służą zracjonalizowanymdziałaniom i akcjom podejmowanym przez pracowników socjalnych. Teoriepraktyki są zwykle formułowane jako odrębne, relatywnie kompletne i spójnestrategie działań socjalnych. Pomimo to, często dominuje w nich podejścieeklektyczne (Payne 2003, s. 332). 3.Teorie świata klientów w obszarze pracy socjalnej - są to koncepcjedotyczące zachowań ludzkich i życia społecznego, wywodzące się z teoriii badań w zakresie filozofii, antropologii, psychologii, polityki społeczneji socjologii. Teorie te opisują i wyjaśniają, dlaczego ludzie zachowują się w takia nie inny sposób w określonych sytuacjach i dlaczego dane kwestie społecznesię pojawiają. Teorie świata klientów bezpośrednio korespondują z teoriami praktyki.

34. KONKLUDUJĄC: 1 Analizując dzieje pomocy społecznej, można przyjąć tezę, że praca socjalna stała się historycznie utrwaloną działalnością społeczną, obecną na całym świecie, a kształtującą się w różnych warunkach społecznych i kulturowych, opartych na różnych tradycjach i ideologiach oraz założeniach ontologicznych, epistemologicznych oraz prakseologicznych. 2 Teorie pracy socjalnej dostarczają systematycznego jej opisu i wyjaśniają cele oraz konteksty pracy socjalnej jako fenomenu społecznego i społecznej działalności.

35. 3 • Teoria pracy socjalnej jest kreowana wspólnie z pracą socjalną w obszarze praktyki, która uruchamia interakcje w szerszym kontekście społecznym z udziałem także tych, którzy: • kreują i kontrolują społeczne role i zadania pracowników socjalnych jako profesjonalistów; • kreują „klientelę" pomocy społecznej; • kreują socjalny kontekst, w którym praca socjalna jest realizowana. • 4 • Praca socjalna, będąc określana jako dyscyplina i aktywność profesjonalna, jest uogólnioną praktyką i spożytkowuje teorie dyscyplin społecznych i humanistycznych do analizy wieloaspektowych jej kontekstów, ale także do budowania własnych teoretycznych koncepcji badania i działania.

36. Eklektyzm w teorii i praktyce pracy socjalnej • W teoretycznych dyskursach nad trudnościami w stosowaniu teorii w praktyce w obszarze pracy socjalnej pojawiają się co najmniej trzy argumenty związane z możliwościami aplikacyjnymi lub trudnościami wykorzystania teorii nauk humanistyczno-społecznych w pracy socjalnej, tj. • argument pragmatyczny, • pozytywistyczny, • eklektyczny.

37. Tabela 1. Argumenty za i przeciw eklektyzmowi w pracy socjalnej

39. Źródło: E. Kantowicz, Praca socjalna w Europie(2005),s86.: M. Payne, Modem social work theory (1993), s51.

40. Współczesne paradygmaty pracy socjalnej Współczesne fenomeny pracy socjalnej można odnieść do jej różnych paradygmatów, które w kontekście klasyfikacji teorii pracy socjalnej wpisywałyby się w grupę teorii o naturze pracy socjalnej. Paradygmat pracy socjalnej jako historycznie ukształtowanej działalności społecznej Analizując dzieje pomocy społecznej, można przyjąć tezę, że praca socjalna stała się historycznie utrwaloną działalnością społeczną, obecną na całym świecie, a kształtującą się w różnych warunkach społecznych i kulturowych, opartych na różnych tradycjach i ideologiach.

41. Paradygmat pracy socjalnej jako autonomicznej profesji „Praca socjalna" jako pojęcie w oficjalnym obiegu znalazło się w 1911 r. wraz z przekształceniem nazwy Amerykańskiego Stowarzyszenia Organizacji Charytatywnych (National Charity Organization Societies - COS) w Amery­kańskie Stowarzyszenie dla Organizowania Pracy Socjalnej na rzecz Rodziny (National Alliance for Organizing Family Social Work). W 1917 r. powstała też pierwsza organizacja pracowników socjalnych (American Association of Social Workers - AASW) (Barker 1999, s. 11-12). Na rozwój metodyki profesjonalnej pracy socjalnej, nie tylko w USA, miały wpływ prace Marry E. Richmond: Diagnoza socjalna (Social Diagnosis, 1917), Co to jest praca z indywidualnym przypadkiem (What is social case work? An introductory description, 1922). Ważnym symbolicznym etapem w rozwoju pracy socjalnej było powołanie do życia pierwszej szkoły dla pracowników socjalnych - Nowojorskiej Szkoły Filantropii w 1898 r., istniejącej do dzisiaj jako Wydział Pracy Socjalnej Uniwersytetu Kolumbia. Kolejną innowacją w kształceniu było uruchomienie studiów uniwersyteckich w Chicago w 1920 r. w dziedzinie pracy socjalnej (Szatur-Jaworska 1995, s. 106-107).

42. Istotne kierunki myślenia o profesjonalizmie w obszarze europejskiej pracy socjalnej rozwinęły różne środowiska i kraje, w tym również Polska. Godnym podkreślenia w tym miejscu wzorem jest wkład Heleny Radlińskiej, która wdrażając koncepcję połączenia po części ochotniczego, po części zawodowegozaangażowania społecznego i opieki społecznej, promowała zarówno nowe metody diagnozy i pracy społecznej, jak i konieczność wielostronnego przygotowania służb społecznych (utworzenie w 1925 r. w Warszawie przy Wolnej Wszechnicy Polskiej akademickiej formy kształcenia zawodowego - Studium Pracy Społeczno-Oświatowej). Tak więc, praca socjalna jako specjalizacja zawodowa w obszarze pomocy społecznej zaczęła się rozwijać w XX w. wraz ze wzrostem potrzeb społecznych w zakresie pomocy i wsparcia, demokratyzacją stosunków społecznych oraz rozwojem teorii i metod pracy z jednostkami, grupami i społecznościami. Definicję pracy socjalnej jako działalności zawodowej wprowadził Komitet Rady Europejskiej w 1967 r. Według tej propozycji „praca socjalna jest specyficzną działalnością zawodową, mającą na celu lepszą adaptację osób, rodzin, grup i środowiska społecznego, w jakim żyją oraz rozwijanie poczucia godności osobistej i odpowiedzialności jednostek na drodze odwoływania się do potencjalnych możliwości poszczególnych osób, do powiązań międzyprofesjonalnych, a także sił i środków społecznych" (Szatur-Jaworska 1995, s. 108).

43. Nowa międzynarodowa definicja pracy socjalnej przyjęta została przezZgromadzenie Ogólne Międzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnychw Montrealu w Kanadzie w lipcu 2000 r., „Praca socjalna jest to zawód, który promuje społeczne zmiany, rozwiązywanie problemów we wzajemnych ludzkich relacjach oraz wzmocnienie i wyzwolenie ludzi dla osiągnięcia przez nich dobro-stanu. Korzystając z teorii ludzkich zachowań i systemów społecznych, praca socjalna ingeruje dokładnie tam, gdzie dochodzi do wzajemnego oddziaływania ludzi z ich środowiskiem, a zasady praw człowieka i społecznej sprawiedliwości sąfundamentalne dla pracy socjalnej" (http://ptps.ops.pl, 04.03.2005, s. 1).

44. Paradygmat pracy socjalnej jako dyscypliny naukowej Klasyfikacja nauk m.in. przez Jórga Rosenfelda sytuuje pracę socjalną nie jako dyscyplinę naukową i akademicką, ale jako dyscyplinę profesjonalną o charakterze praktycznym, nadając jej bardziej humanistyczny wymiar związany z celem działań zawodowych (służenie innym i społeczeństwu, pomoc w rozwiązywaniu problemów życiowych, podejmowaniu decyzji). Według tego autora „w swej historycznej drodze rozwoju praca socjalna była raczej charakteryzowana przez potrzeby i możliwości zmian sytuacji klientów i współ­tworzenia lepszej rzeczywistości w strukturze życia społecznego, a nie przez pryzmat konceptualizacji w obszarze nauk społecznych" (Kantowicz 2001, s. 30). Brytyjski badacz teorii nauk społecznych, autor Współczesnej teorii pracy socjalnej (Modern Social Work Theory, 1993) Malcolm Payne identyfikuje wieleczynników, które mają wpływ na rozwój pracy socjalnej jako dyscypliny naukowej oraz jako działalności zawodowej. Uważa, że:

45. •praktyka i teoria pracy socjalnej są pod wpływem wielu oddziaływań, którenie zawsze są związane z akademickim i praktycznym rozwojem profesjisocjalnych. Zmiana społecznych potrzeb, zmiany w zawodach socjalnych,zmiany społeczno-polityczne i legislacyjne są przykładem tych uwarunkowań; •    siły społeczne kształtujące pracę socjalną są uwarunkowane przez politycznyi publiczny odbiór społecznych i jednostkowych potrzeb oraz sposoby, w jakiete potrzeby są zabezpieczane lub w jaki usługi socjalne winny być organizowane. Tak więc, polityka społeczna i środki działania stosowanew obszarze pracy socjalnej tworzą klimat jej społecznego odbioru, któryz kolei kreuje cele pracy socjalnej i zadania dla przedstawicieli zawodu; •    organizacja usług przez różne instytucje socjalne, a także prawna i ekonomiczna wydolność tych instytucji określa możliwości samej pracy socjalnej. Jeśli praca socjalna podejmowana jest w ramach ważnej i uznanej społecznie instytucji, może stosować i rozwijać niezależnie formy pracy. Niemniej jednak, jeśli praca socjalna jest realizowana w agencjach zdominowanychprzez inne zawody (np. instytucjach ochrony zdrowia), jej profesjonalny status nie jest już tak jasno określony; •    dość często zarówno pracodawcy, jak i przedstawiciele profesji socjalnych definiują zadania i metody pracy poprzez pryzmat instytucji, które reprezentują. W rezultacie akademicki rozwój teorii, metod i technik pracy socjalnej może być więc w konflikcie z oczekiwaniami przedstawicieli innych profesji,np. opór kręgów medycznych w stosunku do uniezależniania się pracysocjalnej; •    w dobie konkurencyjności na rynku pracy i trudności ekonomicznych instytucji socjalnych pracodawcy nie zawsze chcą doceniać teoretyczne, wyższe wykształcenie swych pracowników, uważając je za niekonieczne dla praktycznych działań (Payne 1993, s. 14-15).

46. TRANSWERSALNOŚĆ PRACY SOCJALNEJ W WYMIARZE EUROPEJSKIM Tworzenie perspektywy transwersalnej (międzydyscyplinarnej) pracy socjalnej i refleksji nad jej obszarami działania i kształcenia jest z pewnością zasadne i znajduje odzwierciedlenie w niektórych publikacjach. Transwersalność dyskutowana na gruncie europejskim w naukach społecznych i praktyce „Wyraża się w próbach tworzenia metateorii działania (filozofii działania), która nie tylko zajmuje się opisem samego procesu, ale proponuje również narzędzia analizy epistemologicznej poznania (i rozumienia) danego obszaru działania społecznego. Stanowić także może odniesienia dla jego orientowania oraz poszukiwania uzasadnień podejmowania aktywności" (Marynowicz-Hetka 2003a, s. 286). Wielodyscyplinarność wynika z faktu, że praca socjalna, wyrastając z dziedzin społecznej działalności pomocowej jako dyscyplina praktyczna, musiała korzystać z dorobku innych nauk, tworząc na przestrzeni ostatnich stu lat swoiste rozwiązania, metodologie i procedury badawcze. Niemniej jednak to inne nauki, a przede wszystkim socjologia, pedagogikaspołeczna, psychologia, antropologia i polityka społeczna tworzyły u jej podstaw teoretyczne ramy działania społecznego.