Model czasopisma elektronicznego

1. Model czasopisma elektronicznego Aneta Drabek Podlaskie Forum Bibliotekarzy, 13 grudnia 2012 r.

2. Struktura wystąpienia, czyli o czym będę mówić • Czasopismo elektroniczne – definicja. • Zalety i wady czasopism elektronicznych. • Konsorcja czasopism elektronicznych. • Elementy promocji czasopism. • Modele czasopism open access. • Serwisy czasopism open access. • Polskie czasopisma elektroniczne OA z zakresu bibliotekoznawstwa. • Strony WWW czasopism elektronicznych. • Struktura strony WWW czasopisma. • Open Journal Systems.

3. Czasopismo elektroniczne - definicje Czasopismo elektroniczne, zwane „czasopismem online”, „czasopismem internetowym”, „e-czasopismem”, „elektroniczną publikacją” czy „elektronicznym periodykiem” to wydawnictwo ciągłe opublikowane w postaci elektronicznej i możliwe do odczytu za pomocą komputera. Wg „Podręcznego słownika bibliotekarza”: czasopismo zapisane w postaci cyfrowej i dostępne poprzez medium elektroniczne (s. 57).

4. Zalety czasopism elektronicznych – dla czytelników • Publikacje są dostępne „od ręki”, • z tego samego dokumentu może korzystać w tym samym czasie wielu użytkowników, • możliwość korzystania z dodatkowych materiałów, • łatwe przeszukiwanie, • interaktywność tekstu i bibliografii, • łatwe „dzielenie się” treścią, • możliwość komentowania, społecznej receznzji tekstu, • możliwość stworzenia opisu bibliograficznego lub przeniesienia danych do menadżera bibliografii.

5. Zalety czasopism elektronicznych – dla wydawców • Możliwość opublikowania tekstu jeszcze na etapie prac redakcyjnych (in press, early bird) wpływa na wyższą cytowalność i wysokość wskaźników oceniających. • Nie gra roli rozmiar tekstu. • Możliwość dołączenia bez większych kosztów dodatkowych materiałów. • Odpowiednie programy automatyzujące proces komunikacji na linii: autor-wydawca-recenzent skracają czas przygotowania tekstu. • Możliwość opublikowania poprawionej wersji tekstu.

6. Zalety czasopism elektronicznych – dla bibliotekarzy • Dostęp do wielu tytułów. • Oszczędność miejsca na półkach. • Nie ma konieczności kupowania kilku egzemplarzy. • Więcej dostępnej informacji oznacza mniej pieniędzy wydanych na wypożyczenia międzybiblioteczne. • Dostępność statystyk wykorzystania pozwala optymalizować model gromadzenia czasopism elektronicznych.

7. Czasopisma elektroniczne - wady • Konieczność wyposażenia w odpowiednią liczbę komputerów oraz odpowiednie oprogramowanie, które musi być stale aktualizowane. • Brak możliwości otrzymania na własność archiwum po zakończeniu subskrypcji. • Ograniczenia umów licencyjnych (możliwość korzystania w określonej lokalizacji, brak możliwości wypożyczeń międzybibliotecznych). • Konieczność przygotowania informacji (serwisu), który umożliwia czytelnikowi dotarcie do odpowiednich treści (często kupno właściwego narzędzia). • Trudność w aktualizacji danych (częsta w Internecie zmiana adresów). • Trudność w weryfikacji wiarygodności danych.

8. Czasopisma elektroniczne - konsorcja • Konsorcja są w ostatnich latach najczęstszą formą udostępniania czasopism elektronicznych. Wynika to z kilku względów: • bibliotekom zrzeszonym łatwiej negocjować ceny oraz warunki dostępu do czasopism; • konsorcjum może wystąpić o współfinansowanie przedsięwzięcia; • dzięki współpracy łatwiejsze jest przygotowanie i wypełnianie dokumentów.

9. Czasopisma elektroniczne – krajowa licencja akademicka • Najważniejsze konsorcja czasopism elektronicznych od niedawna dostępne są we wszystkich instytucjach naukowych w Polsce: • EBSCOhost, • ScienceDirect (Elsevier) – ok. 2 tys. tytułów, • SpringerLink – ok. 2 tys. tytułów, • Science i Nature, • Wiley-Blackwell – ok. 1400 tytułów.

10. Czasopisma elektroniczne – konsorcja w Polsce • ACS - czasopisma American Chemical Society • AIP/APS - czasopisma American Institute of Physics (AIP) oraz American Physical Society (APS) • Bazy ekonomiczne (m. in.: OECD iLibrary, Emerging Markets Information Service) • CUP - czasopisma Cambridge University Press • Emerald • IEEE - zasoby Institute of Electrical and Electronics Engineers • IOP - czasopisma Institute of Physics • LWW - czasopisma Lippincott Williams and Wilkins • OUP - czasopisma Oxford University Press • Ovid Biomedical Collections - czasopisma biomedyczne • ProQuest

11. Elementy promocji czasopism elektronicznych w bibliotece • umieszczenie specjalnej pozycji w menu na bibliotecznej stronie WWW, • utworzenie listy obejmującej dostęp do wszystkich tytułów (lub skorzystanie z listy przygotowanej przez wyspecjalizowane firmy), • informacje rozsyłane do użytkowników biblioteki, • drukowane ulotki i instrukcje obsługi, • szkolenia w korzystaniu z nowych źródeł informacji.

12. Czasopisma open access • Pojęcie „open access” oznacza otwarty (bezpłatny) dostęp do publikacji dla wszystkich użytkowników globalnej sieci. • Celem ruchu open access (OA) jest przełamanie monopolu wielkich komercyjnych wydawców, którzy narzucają coraz wyższe ceny swym odbiorcom. • Ruch open access jest także reakcją na niekorzystne zjawiska w samym procesie publikowania naukowego, takie jak: • długie oczekiwanie na recenzje, • limity przyjmowanych do publikacji prac • monopolistyczne praktyki ich wydawców i dystrybutorów.

13. Modele czasopism open access • Najczęstsze modele czasopism OA (wg Marka Nahotki): • pełny open access - bezpłatny dostęp do wszystkich artykułów; • opóźniony open access, • krótkoterminowy open access, • open access dla wybranych treści, • częściowy open access, • zdublowany open access, • hybrydowy open access, • wspomagający open access.

14. Serwisy czasopism open access Na świecie przybywa czasopism udostępnianych za darmo w sieci. W związku z tym przybywa również baz danych czy serwisów, które pomagają czytelnikom odnaleźć odpowiednie materiały. Oto najciekawsze inicjatywy: DOAJ – Directory of Open Access Journals http://www.doaj.org/ • baza tworzona przez Lund University Libraries, • zawiera informacje o prawie 8,5 tys. czasopism ze 121 krajów (w tym 141 z Polski), • dodatkowo baza daje możliwość przeszukania połowy z nich na poziomie artykułu.

15. Serwisy czasopism open access Elektronische Zeitschriftenbibliothek http://rzblx1.uni-regensburg.de/ezeit/ • lista stworzona przez University Library of Regensburg oraz Technische Universität München University Library w 1997 roku; • obecnie w jej tworzeniu bierze udział blisko 600 instytucji; • kolekcja obejmuje ponad 66 tys. czasopism, z czego ok. prawie połowa to czasopisma OA; • dzięki zastosowaniu bardzo prostych symboli, przypominających światła sygnalizacyjne, użytkownik uzyskuje informację czy czasopismo jest udostępnione bezpłatnie czy w ramach wykupionej przez bibliotekę licencji. • bazę przeszukiwać można poprzez słowa w tytule, słowa kluczowe, wydawcę, ISSN, można także skorzystać z gotowego wykazu dziedzin.

16. Serwisy czasopism open access Free Medical Journals http://www.freemedicaljournals.com • baza zawiera informacje o ponad 3300 tytułach z medycyny i nauk pokrewnych, • bazę można przeglądać wg dziedzin, tytułów oraz wg typu dostępu. Highwire Press Archive http://highwire.stanford.edu/ • archiwum z zakresu nauk medycznych, tworzone we współpracy Highwire Press z towarzystwami naukowymi oraz wydawcami • baza ta zawiera informacje o ponad 2 mln. bezpłatnych artykułów.

17. Serwisy czasopism open access Arianta http://www.arianta.pl • baza tworzona przez 2 osoby, • zawiera informacje o blisko 3400 polskich czasopismach naukowych i branżowych, • ponad połowa z nich to czasopisma udostępniające otwarte zasoby, • liczba ta w ciągu sześciu lat zwiększyła się ponad dziesięciokrotnie, • bazę można przeszukiwać wieloaspektowo (tytuł, ISSN, wydawca, dziedzina, baza indeksująca, obecność na liście czasopism punktowanych itp.).

18. Polskie czasopisma elektroniczne OA z zakresu bibliotekoznawstwa • Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum • Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Bibliologia • Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia • Bibliografia Bieżąca Województwa Śląskiego • Bibliografia Historii Kościoła w Polsce • Biblioteka • Biblioteka i Edukacja • Bibliotekarz • Bibliotekarz Lubelski • Bibliotekarz Lubuski • Bibliotekarz Opolski • Bibliotekarz Płocki • Bibliotekarz Podlaski • Bibliotekarz Warmińsko-Mazurski • Bibliotekarz Zachodnio-Pomorski • Bibliotheca Nostra • Biuletyn EBIB • Biuletyn Informacyjny Biblioteki Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie • Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej • Biuletyn Nauczycieli Bibliotekarzy • Biuletyn Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej • Dialogi Biblioteczne • Dolnośląski Informator Bibliotek Pedagogicznych • Exempli Gratia • Exlibris • Fibula • Folia Bibliologica. Biuletyn Biblioteki Głównej UMCS • Folia Toruniensia • Forum Bibliotek Medycznych • Infotezy • Krośnieńskie Zeszyty Biblioteczne • Książka i Czytelnik • Notes Biblioteczny • Nowa Biblioteka • Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej • Podkarpackie Studia Biblioteczne • Polish Libraries Today • Poradnik Bibliotekarza • Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej • Przegląd Biblioteczny • Przewodnik Bibliograficzny • Rocznik Bibliologiczno-Prasoznawczy • Rocznik Biblioteki Narodowej • Siglum • Studia Bibliologiczne • Studia Sieradzana • Toruńskie Studia Bibliologiczne • Tytuł Ujednolicony • Uncommon Culture • Warsztaty Bibliotekarskie • Zagadnienia Informacji Naukowej

19. Czasopisma archiwalne Rozwój bibliotek cyfrowych spowodował, że w sieci pojawia się coraz więcej pełnotekstowych czasopism archiwalnych. W polskich bibliotekach cyfrowych znaleźć można: gazety ogólnopolskie i lokalne, biuletyny, czasopisma naukowe i branżowe. Lista czasopism elektronicznych w polskich bibliotekach cyfrowych sporządzona w 2010 roku przez pracowników Biblioteki Jagiellońskiej liczyła ponad 1600 tytułów.

20. Czasopisma elektroniczne wg formy • Periodyki będące odpowiednikiem tytułów wydawanych w formie tradycyjnej. Czasem zawierają tylko podstawowe informacje, często spisy treści, abstrakty lub pełne teksty opublikowanych artykułów. • Grupę drugą stanowią czasopisma istniejące jedynie w postaci elektronicznej. • Ostatnią grupę stanowią czasopisma związane z odpowiednikiem drukowanym, ale nie stanowiące jego idealnego odwzorowania.

21. Strony www czasopism elektronicznych • Wydawcy stosują różne sposoby zaprezentowania czasopism elektronicznych • własna strona domowa, często z wykupionym adresem w stylu www.tytulczasopisma.pl

22. Strony www czasopism elektronicznych • Biblioteka cyfrowa

23. Strony www czasopism elektronicznych • Repozytorium uczelniane

24. Strony www czasopism elektronicznych • Platforma wydawcy

25. Struktura strony www czasopisma – główne elementy • Podstawowe elementy strony WWW czasopisma to: • informacja o czasopiśmie (historia, wydawca, ISSN, IF, punktacja MNiSzW itp.), • rada naukowa, • redakcja, • archiwum spisów treści (abstraktów, pełnych tekstów), • instrukcja dla autorów, • informacja o recenzentach i procedura recenzowania, • kontakt • Informacje dodatkowe: • indeksowanie w bazach danych, • Informacja o prenumeracie.

26. Struktura strony www czasopisma – główne elementy

27. Jakich błędów należy unikać? Tworząc stronę WWW czasopisma warto uniknąć następujących błędów: • dostęp do artykułów tylko przez wyszukiwarkę lub menu, • brak informacji kontaktowych, • natłok różnorodnych informacji, reklam itp. utrudniający odnalezienie tego, co najważniejsze, • opóźnienia w dodawaniu kolejnych zeszytów, • niekompletne oznaczenia numerów, zeszytów (często brak informacji o roku wydania, który widnieje tylko na okładce).

28. Open Journal Systems, czyli jak stworzyć stronę czasopisma Open Journal Systems (OJS) powstał w ramach programu Public Knowledge Project. Dzięki niemu udostępniono gotowy do użytkowania i darmowy system umożliwiający założenie strony czasopisma naukowego w internecie. Zalety OJS: - prosta, czytelna strona - rozbudowana wyszukiwarka, - automatycznie generowane indeksy (autorski i tytułowy), - czytelny podział na poszczególne numery i prezentacja poszczególnych artykułów, - wsparcie dla procesu przyjmowania nowych tekstów, - eksport informacji o nowych publikacjach przez kanały RSS.

29. Open Journal Systems • - OJS pozwala też w łatwy sposób wdrożyć odpowiedni model otwartego dostępu (np. płatny dostęp do najnowszych artykułów, ale otwarty dostęp do archiwum). • - Administracja strony czasopisma może umożliwić czytelnikom komentowanie artykułów oraz korzystać z wielu formatów ich publikacji. • - Redaktorzy mogą w prosty sposób publikować aktualności i ogłoszenia. • Dostęp do statystyk. • Instalacja odbywa się za pomocą prostego kreatora.

30. Open Journal Systems

31. Open Journal Systems po polsku Do niedawna OJS było dostępne tylko po angielsku. Od kilku miesięcy mamy wersję polską przetłumaczoną przez Ewę Rozkosz i Łukasza Szmigiela. Pierwszym czasopismem udostępnionym za pomocą OJS w polskiej wersji językowej jest „Forum Oświatowe”. Dzięki temu narzędziu można w łatwy sposób stworzyć własną stronę czasopisma.

32. Open Journal Systems – „Forum Oświatowe”

33. Dziękuję za uwagę