Bölüm 19 M a k ro ekonomiye Giriş

1. Bölüm 19Makroekonomiye Giriş David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2. Mikroekonomi vs. Makroekonomi • Mikroekonomi, otomobil üzerine vergi konulduğunda otomobil satışlarının, dolayısıyla üretimin düşeceğini söyler ve analizini orada bitirir. Oysa otomobil üzerine konulan vergi sadece otomobil piyasasını değil, tüm ekonomiyi az ya da çok etkiler. Hükümetin artan vergi gelirleri, hükümet borcunu ödemek için kullanılırsa, borç için ödenen faiz oranı düşer, dolayısıyla döviz kuru değer kaybeder. Düşen döviz kuru sebebiyle artan rekabet gücü ürettiğimiz otomobillere olan dış talebi arttırabilir ve otomobil üretimi artabilir. • Makroekonomi, ekonomide mikro düzeyde alınan kararların genel resimde birbirleriyle nasıl etkileşeceklerini ve sonucun ne olacağını inceler. • İktisadi hayatı, ekonomiyi bir bütün olarak ele alır.

3. Makroekonomideki önemli konular • Enflasyon • Genel fiyat düzeyindeki yüzde artış • İşsizlik • Çalışmak isteyen ancak işi olmayan kişilerin toplam işgücüne oranı • Üretim, çıktı, hasıla (output) • Gayrisafi Milli Hasıla: GSMH (gross national product -GNP) • ekonomide bir yıl içerisinde üretilen toplam çıktının değerini ölçer. • Ekonomide üretilen toplam gelir ile sıkı sıkıya ilişkilidir.

4. Makroekonomideki önemli konular • İktisadi Büyüme • Reel GSMH’daki artıştır, ekonominin toplam çıktısının arttığına işaret eder. • Makroekonomik Politika • Ekonominin genel performansını etkilemek için hükümetçe uygulanan politikalar.

5. İngiltere’de Enflasyon1950-2003 Source: Economic Trends Annual Supplement, Labour Market Trends

6. Türkiye’de Enflasyon, 1983-2004 Source: Central Bank of the Republic of Turkey.

7. İngiltere, ABD ve Almanya’da Enflasyon1960 - 2004

8. İngiltere’de İşsizlik1950-2003 Source: Economic Trends Annual Supplement, Labour Market Trends

9. Türkiye’de İşsizlik1988-2007 Source: TURKSTAT, SPO

10. İngiltere, ABD ve Almanya’da İşsizlik

11. İngiltere, ABD ve Almanya’da İktisadi Büyüme

12. Türkiye’de İktisadi Büyüme Source: SPO

13. Basit “Döngüsel Gelir Akımı” • Hükümet harcamaları ve dış ticaretin olmadığı, kapalı ve basit bir ekonomide, döngüsel gelir akımı, bir ekonomide, kaynakların ve karşılığında ödenen bedellerin yerli firmalar ve hanehalkları arasında nasıl dolaştığını gösteren şemadır.

14. Basit “Döngüsel Gelir Akımı” • Basit Döngüsel Gelir Akımı şemasında iki aktör bulunur. • Hanehalkı: Emek ve sahip olduğu diğer üretim faktörlerini şirketlere satar, sonucunda kazandığı geliri tüketim ve tasarruf için kullanır. • Yerli firmalar: Hanehalkından satın aldığı üretim faktörlerini mal ve hizmete dönüştürür, hanehalkının tasarruflarını yatırımlarında kullanır, ve satışlarından elde ettiği geliri üretim faktörlerine öder.

15. Hanehalkı Yerli şirketlerin kullanması için üretim faktörü arzeder Karşılığında faktör geliri (ücret vd.) elde eder Geliriyle şirketlerin ürettiği mal ve hizmetleri satın alır. Yerli Firmalar Üretim faktörlerini mal ve hizmete dönüştürür. Hanehalkından üretim faktörlerini kiralar Hanehalkına ürettiği mal ve hizmeti satar. Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

16. I C + I C S Hanehalkları Yerli Firmalar Y Döngüsel Gelir Akımı, Harcamalar ve Gelir

17. Hanehalkları Yerli Firmalar Döngüsel Gelir Akımı, Harcamalar ve Gelir Tüketim harcamaları (C) = 5000 Tasarruflar (S) = 2000 Yatırım (I) = 2000 Mal ve hizmet arzı Üretim faktörleri arzı Faktör geliri (Y) = 7000

18. Ekonomi kapalı ve hükümet yokkenY=C+I • Hanehalkı, üretim faktörleri arzı karşılığında 7000 kazanıyor. • Bunun 5000’ini tüketim harcamalarında kullanıp, 2000’lik kısmını tasarruf ediyor. • Dolayısıyla, • Y= C+S • Hanehalkının tasarrufları, şirketlerce yatırım harcamalarında kullanılır. • Dolayısıyla, kapalı bir ekonomide dışardan kaynak sağlama imkanı bulunmadığından • S = I eşitliği herzaman sağlanacaktır. • Üstteki denklikte S’yi I ile değiştirdiğimizde, • Y = C+ I • Bir başka değişle, ülkede üretilen çıktı (Y), tüketim (C) ve yatırım (I) harcamalarında kullanılabilir.

19. Yatırım (Investment) ve Tasarruflar (Savings) • Yatırım (I), firmaların yeni sermaye malı alımı için yaptığı için harcamalardır. • Sıfırdan bir fabrika kurmak yatırımken, varolan bir fabrikayı satın almak yatırım değildir. • Tasarruflar (S), hanehalkı gelirinin mal ve hizmet alımından sonra kalan kısmıdır. • Tasarruflar, yastık altında değilde, ekonomi içinde uygun bir şekilde değerlendiriliyorsa, kapalı bir ekonomide, hükümet yokken, S = I denkliği herzaman için geçerlidir.

20. Gayrisafi Yurtiçi Çıktı (Gross Domestic Product) • Ülke sınırları içinde, bir yıl zarfında, yerleşikler ya da yabancılar tarafından yapılan üretimin piyasa fiyatlarından miktarıdır. • Kapalı bir ekonomide, dışarıdan gelen ya da dışarıya çıkan herhangi bir gelir olamayacağından, ulusal çıktı ve ulusal gelir birbirine eşittir. • Alışverişler sadece frmalar ve hanehalkı arasında geçmez, firmalar da kendi aralarında hammadde, ara malı alım satımı yaparlar. • Bu durum, Ulusal Gelir’in doğru ölçümü için önemlidir. • Mükerrer Sayım (Double Counting) sorunu, üretimi, yaratılan katma değerler üzerinden ölçerek çözümlenir.

21. Birkaç Anahtar Kavram • Katma Değer: Üretim süreci sonucu ürünün değerindeki artıştır. • Katma değer, çıktının değerinden, o çıktıyı elde ederken kullanılan girdilerin maliyeti çıkarılarak bulunur. • Son Mal (Final Good): Hanehalkınca tüketilmek için alınan mallar, firmaların aldığı makina, teçhizat gibi sermaye malları • Ara Mal (Intermediate Good): Son kullanım için hazır olmayan mallar, bir başka değişle, üretim sürecinin ilerki aşamalarında diğer firmalarca girdi olarak kullanılan mallar.

22. Örnekler • Dondurma, hanehalkı tarafından tüketildiğinden son maldır. • Çelik ise ara maldır, çünkü, üretim sürecinin ilerki aşamalarında otomobil sanayi, ya da tencere sanayi tarafından girdi olarak kullanılır. • Üretilip, o yıl içinde girdi olarak kullanılmayıp stoklara eklenen ara mallar, son mal olarak hesaba alınır. • Makine, teçhizat gibi sermaye malları, son mallardır, çünkü firmalar bu tür malların son kullanıcılarıdırlar.

23. Döngüsel Akımda Hükümetin Yeri (1) • Döngüsel akım şemasına, hükümeti eklediğimizde ne gibi değişiklikler ortaya çıkar? • Hükümet, harcamalardan dolaylı (indirect) ve gelirlerden dolaysız (indirect) vergiler (taxes) toplar. Topladığı bu geliri, hükümet harcamaları ve transfer harcamalarında kullanır. • Dolaylı vergiler: Te • Dolaysız vergiler: Td • Hükümet harcamaları: G • Transferler: B

24. I C + I + G C + I + G - Te C S G Te Hanehalkları Hükümet Firmalar B Y + B Y Döngüsel Akımda Hükümetin Yeri (2) Td

25. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Hesaplaması (1) • Piyasa fiyatlarıyla GSYIH, Toplam harcamalara eşittir. • Y (piyasa fiyatlarıyla) = C+I+G • Üretici fiyatlarıyla ölçülen GSYIH’da ise, dolaylı vergiler bu toplamdan düşülür. • Y (üretici fiyatları ile)=C+I+G-Te olur.

26. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Hesaplaması (2) • Kişisel Harcanabilir Gelir (Personel Disposable income): • Hanehalkının dolaysız vergiler ve transferler sonrası elinde kalan gelir miktarı. • KHG = Y+B-Td • KHG, tüketim harcamalarında ve tasarruf etmek için kullanılacağından, • KHG= C+S • Dolayısıyla, • Y=S+C+Td-B olur.

27. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Hesaplaması (3) • (1) ve (2)’deki denklikleri birbirine eşitleyip düzenlersek • S+Td+Te-B=I+G olur. • Denkliğin sağ tarafı, hanehalkı ve firmalar arasındaki döngüsel akımda gerçekleşen sızıntıları (leakages); sol tarafı ise döngüsel akıma olan katkıları (injections) göstermektedir. • Ekonomide, sızıntıların miktarı katkıların miktarına eşittir. • Farklı bir düzenleme ile denklik, • Td+Te-B-G=I-S haline gelir. • Denkliğin sol tarafı, hükümetin harcamalarından ve transferlerden sonra elinde kalan finansal fazlayı gösterir; sağ taraf ise, özel sektör açığını gösterir. • Dolayısıyla, kapalı bir ekonomide, özel sektör ancak ve ancak hükümet gelirleri fazlası miktarında açık verebilir. • Bir başka değişle, özel sektörün açıkları, hükümetin vereceği fazla ile karşılanır, ya da tam tersi…

28. Dış Ticaret Sektörü (ihracat-ithalat) • Dış ticaret sektörünü döngüsel akım şemasına eklerken • Ülkede yerleşiklerin dışardan mal ve hizmet ithal (Z) ettiklerini (gelir akım şemasında sızıntı) • Ve yerli firmaların dışarıya mal ve hizmet ihraç (X) ettiklerini gözönünde bulunduracağız (katkı) • Bu durumda, üretici fiyatlarıyla, GSYIH • Y=C+I+G-Te+X-Z olur. (X-Z=NX) • Sızıntılar katkılara eşit olacağından • S+(Te+Td –B)+Z=I+G+X • Düzenlersek, • S-I=G+B-Te-Td+NX • Yani, özel sektör fazlası (S-I) döngüsel akımdan sızıntıdır, ve aynı oranda bir katkıyla karşılanmak durumundadır. Bu katkı, ya hükümetin vereceği bir açıkla (G+B-Te-Td), ve veya, net ihracatla (NX) karşılanabilir.

29. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve Gayrisafi Milli Hasıla • Gayrisafi yurtiçi hasıla (GDP) • Ülke sınırları içinde, yerli ve yabancıların yaptığı üretimden elde edilen geliri ölçer. • Gayrisafi milli hasıla (GNP) • Yerlilerin, kendi ülkeleri ve yabancı ülkelerde yaptığı üretimden elde edilen geliri ölçer. • GNP = GDP + dışarıdan gelen net gelir

30. Ulusal Geliri Ölçmenin 3 Yolu • Harcamalar Yöntemi • Ekonomideki harcamaların toplamı • Y = C + I + G + X - Z • Gelir Yöntemi • Üretim faktörlerine hizmetleri karşılığı ödenen ücret, kar vd. gibi miktarların toplamı • Katma değer Yöntemi • Ekonomide üretim sırasında yaratılan katma değerlerin toplamı

31. Milli Gelirin Hesaplanması: Özet GSMH Yurtdışı gelir yıpranma Yurtdışı gelir Gayrisafi Yurtiçi Hasıla G Net Yurtiçi Hasıla dolaylı vergiler I Ulusal Gelir Karlar, kira NX Serbest Çalışan Kazancı C Ücret ve maaşlar

32. GSMH neyi ölçer neyi ölçmez? • Reel GSMH, Nominal GSMH • Reel GSMH: Sabit fiyatlarla ölçer, yıllar arasında karşılaştırma yapmamıza olanak sağlar • Nominal GSMH: O yılın fiyatlarıyla ölçüm yapar, enflasyonun etkisinden arındırılmamıştır. • GSMH Deflatörü: Nominal GSMH’nın reel GSMH’ya oranı. Sadece tüketicilerin tükettiği ürünleri değil, yatırım, hükümet harcaması ve net ihracata konu olan tüm ürünlerdeki fiyat artışını ölçer. • Ülkeler arası karşılaştırmalar genelde kişi başına düşen gelir üzerinden yapılır zira refah ancak kişi başına düşen büyüklük ile anlamlıdır. • GSMH, bir ülkenin refah düzyi hakkında tam bilgi veremez. Üretim seviyesi yüksek olabilir ancak o sırada çevreye verilen zarar da fazlaysa, yüksek gelirin insanların refahını arttırdığını söylemek o kadar olası olmayabilir.