Bewegen en Sport Fietsen

1. Bewegen en Sport Fietsen Invloed en impact van lichaamsbeweging en sport op de diabetesregeling Michiel Van Damme diabetesverpleegkundige AZ Groeninge – Kortrijk O.C. De Vonke te Heule om 20 uur

4. Hoe ontstaat diabetes • Het menselijk lichaam bestaat uit miljoenen cellen, die allemaal bij elkaar zorgen dat we leven en bewegen. • Die cellen hebben allerlei voedingsstoffen nodig om hun werk te kunnen doen. • Die voedingsstoffen worden onttrokken aan het voedsel dat we eten en de lucht die we inademen. • Ons lichaam heeft het vermogen om dat voedsel en die zuurstof automatisch te verwerken tot stoffen die de cellen nodig hebben. • Die verwerking gaat dag en nacht door via een groot aantal ingewikkelde processen, die we stofwisseling noemen.

5. Voedsel q Stofwisseling q Voedingsstoffen q Naar de cellen

6. Vertering en resorptievan koolhydraten

7. Nu is het onder andere de verwerking van koolhydraten die bij diabetici niet meer helemaal goed verloopt. • Koolhydraten worden tijdens de spijsvertering omgezet in glucose, een soort suiker. • Glucose dient als brandstof, die binnen de cellen in energie wordt omgezet. • Glucose in de cellen is in zekere zin te vergelijken met benzine in een auto.

8. Glucose kan niet zo maar op eigen kracht de cellen binnenkomen • Glucose wordt, net als de andere (verwerkte) voedingsstoffen, door het bloed naar de cellen gebracht. • De meeste stoffen kunnen zonder moeite binnendringen • door de wand van de cellen waar ze nodig zijn. • Maar glucose is een bijzonder geval.

9. Insuline wordt door de alvleesklier geproduceerd en in de bloedstroom gebracht. De insuline begeleidt daar als het ware de glucose en zorgt dus dat deze in de cellen wordt opgenomen. Als er geen insuline wordt geproduceerd of te weinig, dan kunnen de lichaamscellen geen glucose opnemen, of te weinig.

11. Pathogenese van diabetes Hoe verloopt de normale stofwisseling KH worden na vertering omgezet in glucose of enkelvoudige suikers Glucose wordt opgenomen in de bloedbaan en vervoerd naar de cellen Glucose is de energieleverancier van onze cellen Insuline (hormoon gemaakt door de pancreas) vormt de sleutel om glucose te laten toetreden tot de cel

12. Diabetes herkent u aan de volgende signalen • vermageren alhoewel men even veel blijft eten • dikwijls en overvloedig wateren (ook ’s nachts) • een voortdurende dorst • een plakkerige of droge mond • een voortdurende vermoeidheid zonder aanwijsbare oorzaak • jeuk en ontstekingen aan de geslachtsorganen • moeilijk geneesbare wonden • een verminderd gezichtsvermogen • krampen of tintelingen in de benen

14. Even herinneren Goals • HbA1c lager dan 6.5% (anders slecht nieuwsgesprek) • Bloeddruk lager dan 130/80 mm Hg • Lipiden • LDL cholesterol onder de 100 mg/dl • HDL cholesterol hoger dan 40/50 (vrouwen) mg/dl • triglyceriden lager dan 150 mg/dl • Aspirine (bij mannen > 40j en vrouwen > 50j) • BMI < 25 kg/m² • ROOKSTOP !!!! LICHAAMSBEWEGING!!!!DIEET!!!!

15. Insuline Resistentie Syndroom + Obesitas + Insulineresistentie + Hyperinsulinemie + Type 2 diabetes of gestoorde glucosetolerantie + Dyslipidemie + ­Bloeddruk + Atherosclerose DeFronzo, Ferrannini. Diabetes Care 1991; 14 (3): 173-94

16. Gebrek aan lichaamsbeweging Gebrek aan lichaamsbeweging als oorzaak van overgewicht • calorie-inname ↑ niet in jaren 80 Ö gewicht ↑ • gem energieverbruik in UK laatste 20 met 800 kcal/d  • dagelijks bericht aan collega: via e-mail Ö 2 min wandelen  ∆ 5,5 kg / 10 jaar

17. LICHAAMSBEWEGING

18. Energiebehoefte • CaloriënKoolhydraten, vetten, eiwitten en alcohol uit onze voeding worden door het lichaam opgenomen en leveren zo de nodige energie (gemeten in caloriën of kilojoule, 1 kcalorie is ongeveer 4,2 kilojoule). • http://www.afvallen-voeding.nl/energiebehoefte.htm hier vind je calorie rekenmachine • Persoon van 1.69 m en 68 kg die 55 jaar is en lichte arbeid verricht heeft 2603 kilocalorieën nodig

19. Energiebehoefte • Mannen afhankelijk van de arbeid 2500 – 3600 leeftijd 60 – 74 jaar 2200 leeftijd > 75 jaar 1900 • Vrouwen afhankelijk van de arbeid 2000 – 3400 leeftijd 60 – 74 jaar 2050 leeftijd > 75 jaar 2000

20. Energiebronnen(vb man 70kg, nuchtere toestand) BRON Gewicht in gram Kcal Leverglycogeen 75 300 Spierglycogeen 400 1600 Bloedglucose 20 80 Vetweefsel 15000 141000 Eiwit 6000 24000

21. Gebruikte energiebronnen tijdens fysieke inspanningen

22. Normale situatie : energieregulatie • Korte inspanningen: energiebron = spierglycogeen • Inspanningen meer dan 10 min : energiebron via bloedbaan : - giucoseproductie in lever - vrije vetzuurproductie in vetweefsel • Inspanningen meer dan 60-120 min : energiebron via bloedbaan : - voornamelijk vrije vetzuren

24. Hormonale aanpassing TIJDENS inspanning : bevorderen glycogenolyse, gluconeogenese en lipolyse • Daling van: • Stijging van: - Insuline - Glucagon - Cortisol - Groeihormoon - Adrenaling - Noradrenaline

25. Hormonale aanpassing NAsportinspanning : • Normalisatie insulinemie, terug daling contraregulerende hormonen. • Lipolyse houdt op, glycogeenvoorraden worden aangevuld. • Aanhoudende verhoging glucoseopname door de spieren, verhoogde gevoeligheid aan insuline.

26. Fysiologie spierarbeid: type 1diabetes mellitus • Enkel exogeen toegediende insuline • Metabool effect inspanningen bepaald door insulinespiegels - Insulinetekort: lage insulineconcentratie versterkt inspannings- geinduceerde gluconeogenese, lipolyse en ketosevorming. - Insuline-exces: inhibitie van hepatische gluconeogenese leidt tot hypoglycemie

27. Fysiopathologie spierarbeid:type 2 Diabetes • Meeste patienten obees • Hyperglycemie onder meer gevolg van perifere insulineresistentie • Endogene insulinespiegels meestal hoog • Matige inspanning doet glycemie dalen • Risico op hypoglycemie beperkt • Regelmatige fysieke aktiviteit reduceert insulineresistentie

28. Gezondheidseffecten van regelmatige lichaamsbeweging • Goed voor hart en bloedvaten (gunstig effect op cholesterol, RR) • Maakt het lichaam gevoeliger voor insuline • Calorieverbruik stijgt • Fitheid stijgt: spierkracht, flexibiliteit, gunstig psychisch effect • Levenskwaliteit stijgt

29. Fysieke inspanning heeft een aantal gunstige effecten, zowel voor de type 1- en type 2-diabetespatiënt * • lichaamsbeweging verbetert de cardiovasculaire conditie (uithoudingsvermogen, maximaal zuurstofvermogen, …); • lichaamsbeweging verbetert de cholesterolspiegels van het bloed: een verhoging van het HDL-cholesterol (de “goede” cholesterol) en vermindering van het LDL-cholesterol (de “slechte” cholesterol); • lichaamsbeweging verhoogt de gevoeligheid voor insuline waardoor de behoefte aan insuline vermindert; • lichaamsbeweging verbetert het bloedglucoseniveau; • lichaamsbeweging heeft een gunstig effect op de nierfunctie wat voor diabetespatiënten, die vaak nierproblemen krijgen, zeer belangrijk is; • lichaamsbeweging kan een gunstig effect hebben op het lichaamsgewicht.

30. Positieve effecten van regelmatige lichaamsbeweging of training * • ‘Het aantal energiecentrales (mitochondrieën) in de spiervezels neemt toe. • Daarmee gaat een verhoging van het aërobe prestatievermogen gepaard. • Het gehalte aan rode spierkleurstof (myoglobine) dat zuurstof van het celmembraan naar de mitochondrie transporteert, neemt ook toe. De zuurstoftoevoer naar de cellen verbetert daardoor. • De glycogeendepots in de spiercellen, de opslagplaatsen van de energieleverende koolhydraten, neemt eveneens toe. • Het aantal haarvaatjes (capillaire vaten) in de spieren wordt groter en maakt de aan- en afvoer van voedingsstoffen resp. afvalstoffen gemakkelijker.

31. Positieve effecten van regelmatige lichaamsbeweging of training * • De gunstige uitwerking van getrainde skeletspieren op de conditie van het hart kan gemakkelijk worden vastgesteld (…) Na een paar weken training kan men al concluderen dat de hartslag duidelijk lager wordt. • Bij een wat langduriger training neemt de hoeveelheid bloed in het hart, die met elke hartslag in de bloedbaan wordt gepompt (slagvolume) toe. • De training heeft ook een goede uitwerking op het bloed. Het bloedvolume neemt toe. Eerst is er een toename van het bloedplasma, daarna van het aantal rode bloedlichaampjes, gevolgd door een toename van de hoeveelheid hemoglobine, dat zuurstof kan binden tot de samenstelling van het bloed weer normaal is. • Door conditietraining is men in staat de hoeveelheid HDL-cholesterol aanzienlijk te verhogen en LDL-cholesterol te verlagen. Conditietraining kan dus arteriosclerotische veranderingen tegengaan.’

32. De voordelen van meer bewegen op een rijtje: • insulinegevoeligheid neemt toe • complicaties kunnen worden voorkomen of worden uitgesteld • versterkt het hart • werkt bloeddrukverlagend • werkt cholesterolverlagend • het is leuk • het is ontspannend • het heeft een positieve invloed op het lichaamsgewicht • het gaat botontkalking (osteoporose) tegen • het bevordert het zelfvertrouwen • houdt spieren en gewrichten soepel • vergroot de lichamelijke conditie • maakt dat u zich goed voelt.

33. Gunstig effect van sport op: • glycemiecontrole tijdens en na sportinspanning (lager HBA1 c) • Insulineresistentie • Preventie diabetes mellitus 2 • Lipidenprofiel • Milde tot matige hypertensie • Lichaamssamenstelling: - gewichtsreductie met behoud van lean body mass • Cardiovasculaire fitheid • Persoonlijk welbevinden en levenskwaliteit

35. Risico's van sport • Kwetsuren • Hypoglycemie bij insuline of SU behandeling: - Tijdens inspanning - Late onset na inspanning • Hyperglycemie en ketosis bij insulinedeficientie • Uitlokken of verergering van CV problemen: - Angor pectoris en akuut myocardinfarct - Hartritmestoornissen - Plotse dood • Verergering van complicaties diabetes mellitus

36. Lichaamsbeweging bij diabetes Veel meer voordelen dan nadelen!!!

37. CV problematiek: indicatie tot inspanningstest voor starten • Leeftijd > 40 jaar sport • Leeftijd > 35 jaar en : - diabetesduur > 10 jaar - hypertensie - roken - aanwezigheid van diabetescomplicaties • Onafhankelijk van leeftijd bij: - gekend of vermoeden vasculair lijden -of‑ - autonome neuropathie -of‑ - nierfalen

38. Proliferatieve Retinopathie • Evaluatie: oogfundus • Mogelijk sportrisico: - retinaloslating, glasvocht- of retinabloeding, bloeddrukstijging • Af te raden sporten : - schokken in of tegen hoofd mogelijk, valsalva maneuvers. Vb joggen, gewichtheffen,aerobic, racketsporten, trompetspelen. • Te verkiezen sporten: - Low impact aktiviteiten : wandelen, zwemmen, low impact aerobics, stationair fietsen

39. Perifere neuropathie en vasculaire insufficientie 1 • Evaluatie: - navragen claudicatio intermittens, nazicht koude voeten of atrofie subcutaan weefsel, pulsaties,bij twijfel doppler onderzoek. - monofilamenttest • Mogelijk risico van sport: - door verlies van pijnsensatie onstaan van voetwonden. - door vasculaire problematiek: niet genezen van voetwonden.

40. Perifere neuropathie en vasculaire insufficientie 2 • Af te raden aktiviteiten : - langdurige gewicht belasting, high impact aktiviteiten : vb. lange wandelingen of joggen, steppen • Aan te raden sporten : - non weight bearing aktiviteiten; fietsen, zwemmen, turnoefeningen in zittoestand, yoga, tai-chi

41. Perifere neuropathie en vasculaire insufficientie 3 • Preventieve maatregelen : - nauwkeurige inspectie van voeten voor en na inspanning - gebruik maken van schoen met zool van lucht-en siliconengel - gebruik maken van katoenen-polyester / polyester kousen: drooghouden van voeten

43. Dagelijkse voethygiëne • kort baden ( 5 min.) in lauw water; • temperatuur nagaan door middel van een badthermometer of de elleboog; • zachte (vette) zeep; • voeten grondig drogen, niet wrijven, maar deppen tussen de tenen; • nadien eventueel een voedende crème aanbrengen; • goede nagelverzorging, nagels recht knippen (wanneer de vijl op de teen ligt moet de nagel even lang zijn). • Nagelriem nooit wegduwen. Knip nooit de hoeken van de nagels.

44. Nefropathie • Evaluatie : microalbuminurie, proteinurie, creatinine • Mogelijke risico's door sport : - belangrijke bloeddrukstijging leidt tot progressie nefropathie • Af te raden sporten : - intensieve sport die bloeddrukverhoging induceert • Aan te raden sporten: - lichte tot matige dagelijkse aktiviteiten, lage intensiteit aerobe aktiviteit

45. Intensiteit moet niet groot zijn • Iedere dag ½ uur • Om de twee dagen 1 uur • Aërobe activiteit lichte kortademigheid( moet nog kunnen praten) matige polsversnelling • Haalbare zaken afspreken goed: flink doorstappen, fietsen, hometrainer • Best in dagelijks leven inbouwen (te voet ipv wagen, trap ipv lift, tv beperken)

46. Keuze van de soort sport • Wat je graag doet • Beperkt door de complicaties • De nadruk op duursport met lege intensiteit • Hometrainer • Huurprijs bij de Thuiszorgwinkel – 056/23 58 58 Vermeiren 3.75 €/mnd 15 €/mnd Keppler 8 €/mnd 32 €/mnd

47. Na de sessie STRETCHEN • De Engelse term 'stretchen' betekent letterlijk rekken en strekken. Het is een methode om lenigheid te bevorderen of te onder-houden. • Samengevat kunnen we stellen dat er gestretcht wordt met verschillende bedoelingen: • voorkomen van spierpijn na een belangrijke inspanning • spierrelaxatie • blessurepreventie • Revalidatie • prestatieverbetering • Hoe lang stretchen?Statische rekken gedurende 8 à 15 seconden is voldoende om het beoogde effect te bereiken.

48. Algemene aanbevelingen 1 • Bij afwezigheid van contraindicaties en goede CV fitheid: - aerobe training -20-60 min /sessie - 150 min / week - intensiteit : 55-79% v Max hartfrekwentie - opbouw : 5 10 min warm up en 5 10 mincool down ( tot hartritme lager dan 100)

49. Algemene aanbevelingen 2 • Bij aanwezigheid van contraindicaties of vraag naar specifieke sporten: - geindividualiseerd voorschrift - rekening houdend met • contraindicaties o.a. complicaties • CV fitheid • gewenste sportinspanning • behandelingswijze diabetes mellitus

50. Algemene veiligheidsvoorschriften 1 • Dragen van diabetesidentificatie • Sporten met geïnformeerde partner • Pre-exercise glucosemeting - glycemie < 100 mg%: KH snack voor inspanning - glycemie > 250 mg%: als ketonen positief, eerst behandelen en sport uitstellen tot na normalisatie. - glycemie > 300 mg%: behandelen hyperglycemie en uitstellen sportinspanningen.