Makrobezkręgowce bentosowe w Państwowym Monitoringu Środowiska (wody śródlądowe)

1. Miejsce zoobentosu w rozporządzeniach ministra Kołodziejczyk A., Koperski P., Kamiński M. Klucz do oznaczania bardziej powszechnych bezkręgowców bentosowych (różny stopień dokładności). Wydany w czasach, gdy indeksy biologiczne ograniczały się głównie do wskaźników saprobowości i zanieczyszczeń sanitarnych. Klucz do oznaczania bezkręgowców bentosowych – wersja ostateczna, bazująca na poziomie rodzin. http://www.gios.gov.pl//zalaczniki/artykuly/KLUCZ_MAKROFAUNA.pdf Aplikacja „Makroby2” służąca do gromadzenia danych monitoringowych z zakresu bezkręgowców bentosowych oraz do wyliczania wskaźnika MMI d – wskaźnik bioróżnorodności (zmodyfikowany wzór Margalefa) s – liczba rodzin N – całkowite zagęszczenie fauny na stanowisku w przeliczeniu na powierzchnię 1 m2 BMWP-PL – suma punktacji rodzin wg tabeli Ze względu na specyfikę zbiorników zaporowych stosowane są w nich wskaźniki oparte na fitoplanktonie, fitobentosie okrzemkowym i makrozoobentosie. Makrofity i ryby nie są uwzględniane. Również wskaźnik zoobentosowy jest uznawany za mniej wiarygodny od wskaźników mikroglonowych i w razie znacznej rozbieżności w wynikach oceny może być odrzucony, jeżeli uzasadniają to okoliczności. Pobór siatką o krawędziach 25cm×25cm ciągniętą po dnie w 8 pasach o długości 1 m przy płoszeniu organizmów przez kopanie nogą. Wskaźnik stosowany w zbiornikach zaporowych jest stosunkowo prosty. ASPT – iloraz BMWP-PL przez liczbę punktowanych rodzin Przewodnik metodyczny do oceny zbiorników zaporowych zwierający m.in. metodykę zoobentosową Przewodnik metodyczny pod redakcją B. Bis opracowany w 2012 r. http://www.gios.gov.pl//zalaczniki/artykuly/PRZEWODNIK%20DO%20OCENY%20STANU%20EKOLOGICZNEGO%20RZEK_MAKROBENTOS_2012.pdf Przewodnik metodyczny opracowany przez A. Kownackiego i H. Soszkę Opracowanie zespołu H. Soszki zawierające m.in. wstępną wersję metodyki oceny zoobentosowej jezior Źródło: Państwowy Monitoring Środowiska Piotr Panek Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa p.panek@gios.gov.pl Makrobezkręgowce bentosowe w Państwowym Monitoringu Środowiska(wody śródlądowe) Wskaźniki jakości wód oparte na bezkręgowcach bentosowych mają bogatą tradycję w Europie Zachodniej, z tego w względu trafiły do zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Natomiast w Polsce, mimo istnienia tradycji bentologicznych, nie wypracowano oryginalnych i szeroko aprobowanych metod takiej oceny. W polskim państwowym systemie oceny jakości wód bezkręgowce wskaźnikowe pojawiły się w roku 1991 – jako element systemu saprobów. Ze względu na konieczność adaptacji polskiego systemu administracyjnego do systemu unijnego, na przełomie wieków podjęto badania nad trafnością różnych wskaźników zoobentosowych do oceny polskich rzek. Przegląd tych badań znajduje się m.in. w opracowaniu Kownacki A., Soszka H., Fleituch T., Kudelska D. 2002 River biominitoring and benthic invertebrate communities Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa-Kraków. Ostatecznie na zlecenie Ministerstwa Środowiska przyjęto metodykę będącą adaptacją metodyki brytyjskiej. Listę rodzin wskaźnikowych BMWP zmodyfikowano jako BMWP-PL (rzadko używana nazwa – Polski indeks biotyczny) i dla tego wskaźnika wyznaczono 5 klas jakości. Również 5 klas wyznaczono dla wskaźnika bioróżnorodności Margalefa. Końcowa klasa była średnią klas tych wskaźników, a w przypadku różnicy o jedną klasę, gdy średnia wypadała pomiędzy klasami – decydował słabszy wskaźnik. Metodykę opracowali Andrzej Kownacki (Zakład Ochrony Przyrody PAN w Krakowie) oraz Hanna Soszka (Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie). Ta metoda znalazła się w rozporządzeniu ministra środowiska (Dz. U. z 2004 r. Nr 32, poz. 284) i została zgłoszona do 1 fazy ćwiczenia interkalibracyjnego. Metodyka Kownackiego i Soszki dla oceny rzek została zaakceptowana w 1 fazie paneuropejskiego ćwiczenia interkalibracyjnego, jednak uznano, że jest zbyt niedokładna, jak na standardy RDW. W związku z tym rozpoczęto badania nad nową metodyką. Równolegle prowadzono badania nad metodyką oceny zbiorników zaporowych i jezior. Na czas opracowywania nowych metodyk zawieszono ocenę jakości wód na podstawie tego elementu, a pobierane przez WIOŚ próby były przekazywane autorom nowych metodyk jako materiał badawczy. W trakcie tych prac okazało się, że pierwotne założenia zwiększenia dokładności taksonomicznej do gatunku lub rodzaju niosą duże ryzyko błędnej oceny. Wynikło to stąd, że wśród osób przewidzianych do wykonywania monitoringu poszczególne WIOŚ nie mogły w skali całego kraju zapewnić wystarczającej liczby osób wyspecjalizowanych w tej grupie organizmów. Ostatecznie zdecydowano więc, że podstawową kategorią taksonomiczną będzie rodzina. W przypadku zbiorników zaporowych dokonano minimalnej modyfikacji, zastępując wskaźnik BMWP-PL wskaźnikiem MZB, który jest jego pochodną (Picińska-Fałtynowicz J., Błachuta J. 2010). W przypadku jezior wstępny wskaźnik opracował zespół H. Soszki w 2012 r., jednak jest on wciąż testowany. W jeziorach badane są wszystkie elementy biologiczne uwzględnione w RDW, przy czym metodyka rybna i zoobentosowa są jeszcze opracowywane. Wstępna metodyka zoobentosowa zakłada pobór prób wiosną lub jesienią z każdego pasa litoralu, który sąsiaduje z obszarem o danym typie użytkowania zajmującym więcej niż 5% linii brzegowej. Pas o długości 15 m i szerokości 1-2 m. Pobór w czasie 1 min. ze wzruszaniem podłoża (kick-sampling) proporcjonalnie do rodzajów podłoża. Wskaźnik sumaryczny LMI jeziora to średnia ważona wskaźników LMI stanowisk, przy czym wagi odpowiadają proporcjom sąsiednich typów użytkowania terenu. Wskaźnik LMI stanowiska to średnia arytmetyczna wskaźników cząstkowych: EQR ASPT-PL = -3,597 + 0,815ASPT_PL EQR Shannon-Wiener-Index = -0,770 + 0,692H’ EQR Log10Trichoptera[%] = -0,674 + 0,772(1 + Log10Trichoptera[%]) EQR Diptera [%] = 1,028 - 0,014Diptera [%] EQR EPT/Diptera = -0,228 + 0,175(EPT/Diptera) Metodyka ta ma charakter wstępny i wymaga weryfikacji. W rzekach badane są wszystkie elementy biologiczne uwzględnione w RDW. Ostateczna metodyka zoobentosowa zakłada pobór prób wiosną lub jesienią z dwudziestu próbek na stanowisku wybranych proporcjonalnie do typu podłoża dających łącznie 1,25 m2. Pas o długości 20-100 m (w zależności od wielkości rzeki), w miarę możliwości na całej szerokości łożyska. MMI = 0,334ASPT + 0,266Log10(Sel_EPTD +1) + 0,067(1-GOLD) + 0,167S + 0,083EPT + 0,083 H‘ Wskaźniki cząstkowe MMI obliczane są zasadniczo na poziomie rodzin. Metodyka ta została poddana interkalibracji paneuropejskiej 2 etapu i jest zatwierdzona do stosowania.