L-I Ż VILLUPP TA’ MALTA B Ħ ALA NAZZJONI

1. L-IŻVILLUPP TA’ MALTA BĦALA NAZZJONI L-EWWEL PARTI1800 – 1849 Minn Franck Testa

2. L-INGLIŻI JIDĦLU MALTA L-Ingliżi ġew Malta fl-1800. Ġew biex jgħinu lill-Maltin ikeċċu lill-Franċiżi.

3. Sir Alexander ball L-ewwel mexxej ingliż tal-maltin Ball kien maħbub ħafna mill-Maltin u wara mewtu għamlulu monumenti li jinsab fil-Barrakka t’Isfel

4. IL-PAĊI TA’ AMIENS Fl-1802 fil-belt ta’ Amiens fi Franza l-Ingliżi u l-Franċiżi ffirmaw trattat ta’ paċi. Skond il-ftehin ta’ dan it-trattat Malta kellha terġa’ taqa’ taħt il-ħakma tal-Kavallieri ta’ San Ġwann.

5. L-INGLIżI JżOMMU LIL MALTA L-Ingliżi ma żammewx il-ftehim ta’ Amiens għaliex lil Malta ħaduha taħt idejhom.

6. GĦALIEX L-INGLIżI BAQGĦU MALTA? Bil-qagħda ċentrali tagħha fil-Mediterran, Malta kienet ideali biex l-Ingliżi jħarsu l-interessi kummerċjali u militari tagħhom fl-Ewropa t’isfel u fl-Afrika. Pajjiżna għandu portijiet naturali fejn bastimenti Ngliżi setgħu jsibu kenn u jħottu l-merkanzija tagħhom.

7. RAĠUNIJIET OĦRA LI ĠIEGĦLU LilL-INGLIZI JIBQGHU MALTA Malta kellha waħda mill-ikbar tarzni fil-Mediterran u l-ikbar sptar tal-kwarantina.

8. IL-MEXXEJJA TAL-MALTIN U L-INGLIżI Il-mexxejja tal-Maltin ma ħadux gost bil-ftehim ta’ Amiens. Huma bagħtu petizzjoni lir-Re ta’ l-Ingilterra msejħa D-DRITTIJIET TAL-POPLU MALTA F’din il-petizzjoni huma talbu: {A} li l-Maltin ikollhom sehem dirett fit-tmexxija ta’ Malta {B} Li Malta tibqa’ taħt il-protezzjoni ta’ l-Ingliżi

9. 1813 MALTA SSIR KOLONJA INGLIZA Fl-1813 il-Gvern Ingliż bagħat Kummissjoni Rjali biex tistħarreġ il-qagħda ta’ Malta u t-talbiet tal-Maltin Il-Kommissjoni rrapputat: {A} li l-Maltin qatt ma kienu jmexxu lilhom infushom. {B} Li Malta kellha ssir kolonja ta’ l-Ingilterra

10. SIR THOMAS MAITLAND L-EWWEL GVERNATUR Fis-sena 1813 Malta saret uffiċċjalment kolonja Ngliża. F’dik l-istess sena wasal l-ewwel Gvernatur: Sir Thomas Maitland. Meta wasal f’Malta kien hawn il-pesta. Hu ħa s-sitwazzjoni taħt idejh u l-pesta malajr għaddiet. Maitland ma ħalliex il-Maltin jindaħlulu u kien kważi dittatur. Il-Maltin laqqmuh KING TOM

11. TILWIM MA’ L-INGILTERRA Il-mexxejja tal-Maltin ma kinux kuntenti b’din is-sitwazzjoni. Fl-1830 Camillo Sciberras u George Mitrovich iffurmaw IL-COMITATO GENERALE MALTESE. Dan talab lill- Gvern Ingliż jagħti sehem lill-Maltin fit-tmexxija ta’ Malta. George Mitrovic mar Londra u ħa żewġ ittri lill-Gvern Ingliż. Waħda minn dawn l-ittri kienet imsejħa THE CLAIMS OF THE MALTESE PEOPLE.

12. IL-KOSTITUZZJONI TA’ 1835 • Fl-1835 il-Gvern Ingliż iddeċieda li jagħti kostituzzjoni lil Malta. Il-punti ewlenin tagħha kienu: • Jiġi ffurmat Kunsill ta’ Gvern magħmul mill-Gvernatur, erba’ uffiċċjali iffurmati minnu u żewġ rappreżentanti min-negozjanti Maltin u żewġ rappreżentanti min-negozjanti Ingliżi. • Il-poter ta’ dan il-Kunsill tal-Gvern wieħed konsultattiv, jiġifieri li jagħti biss pariri lill-Gvernatur. • Il-poter ta’ tmexxija kien f’idejn il-Gvernatur.

13. IL-MALTIN MHUX KUNTENTI • George Mitrovich reġa’ mar Londra biex jippreżenta petizzjoni Maltija iffirmata minn aktar minn 2000 ruħ. • Il-Maltin ilmentaw li: • Fil-Gvern ma kienx hemm rappreżentanti Maltin. • F’Malta ma kienx hawn liberta` ta’ l-istampa. • Maltin ma tħallewx jieħdu karigi għolja fis-servizz Ċivili. • L-edukazzjoni kienet f’qagħda ħażina. • Kien hemm konfużjoni fil-liġijiet. • Bis-saħħa ta’ William Ewart u Daniel O’Connell l-ilmenti tal-Maltin tqajmu fil-House of Commons fil-Parlament Ingliż.

14. IL-KOSTITUZZJONI TA’ L-1849 Il-Maltin baqgħu jinsistu li riedu sehem fit-tmexxija ta’ Malta u l-Ingliżi baqgħu iżommu iebes. Fl-1846 laħaq Ministru tal-Kolonji Earl Grey u rċieva rapport li f’Malta setgħet tqum rewwixta. Biex jikkalma l-affarijiet ħatar għall-ewwel darba Gvernatur Kattoliku Richard Moore O’Farrell. Dan fehem it-talbiet tal-Maltin u bis-saħħa tiegħu Malta ingħatat Kostituzzjoni ġdida. L-aktar punt importanti ta’ din il-kostituzzjoni kien li fil-Kunsill tal-Gvern kien se jkun hemm 18-il membru. 8 minn dawn il-membri kienu se jiġu eletti f’Elezzjoni Ġenerali. Dan il-Kunsill ta’ Gvern ma kellu ebda poter B’riħet din il-Kostituzzjoni f’Awissu ta’ l-1849 saret l-ewwel Elezzjoni f’Malta F’din l-Elezzjoni kellhom dritt jivvutaw 3.5% tal-poplu Malti