Gospodarka krajów rozwijających się

1. Gospodarka krajów rozwijających się Rafał Czajkowski Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW

2. Zagadnienia • pojęcie Trzeciego Świata, kryteria przynależności • Nowy Międzynarodowy Ład Ekonomiczny • problemy rozwoju gospodarczego • rozwój przez handel towarami nieprzetworzonymi • rozwój przez uprzemysłowienie • kredyty i zadłużenie • pomoc międzynarodowa Rafał Czajkowski

3. Czym jest Trzeci Świat? • kraje gospodarczo zacofane • społeczności spauperyzowane Rafał Czajkowski

4. Kryteria przynależnoścido Trzeciego Świata • PKB poniżej $2000 per capita • struktura produkcji • struktura eksportu • zużycie energii elektrycznej lub metali • gęstość sieci transportowej • struktura konsumpcji • analfabetyzm i skolaryzacja • umieralność i przeciętna długość życia • stopień urbanizacji • zasięg przedkapitalistycznych stosunków społecznych Rafał Czajkowski

5. Trzeci Świat w liczbach • co godzinę umiera 1200 dzieci, z tego 60% z przyczyn biedy, nędzy i chorób. • 1 mln dzieci nie dożywa 5 roku życia • 1,5 mld ludzi żyje za mniej niż 1 dolara dziennie, przypada na nich 5% dochodu globalnego • w 2000 roku na świecie zmarło na AIDS 3 mln ludzi, a 5 mln zaraziło się HIV • człowiek w Zambii ma o 25% mniejsze szanse,że dożyje 30 roku życia, niż Anglik • 44% zgonów dzieci ma miejsce w Afryce subsaharyjskiej • łączne dochody 500 najbogatszych ludzi świata są wyższe niż dochody 416 mln ludzi biednych • 10% najbogatszych ludzi posiada 54% globalnego dochodu Rafał Czajkowski

6. Nowy MiędzynarodowyŁad Ekonomiczny • duże dysproporcje w skali świata • zmniejszenie luki rozwojowej • Północ – Południe Rafał Czajkowski

7. Przyrost demograficzny • wzrost dochodu na mieszkańca zależy od stosunku tempa wzrostu całkowitego dochodu do tempa wzrostu liczby ludności • brak kontroli urodzeń • posiadanie dzieci zwiększa dochód rodziny i zapewnia zabezpieczenie na starość • zwiększająca się podaż pracy może być czynnikiem zwiększającym PKB, jeśli równie szybko będą rosły nakłady ziemi, kapitału i zasobów naturalnych • zaczyna działać prawo malejących dochodów z pracy Rafał Czajkowski

8. Rzadkośćzasobów • kraje słabo rozwinięte borykają się z brakiem zasobów naturalnych nadających się do opłacalnej eksploatacji • wydobywanie użytecznych gospodarczo kopalin wymaga nakładów kapitału, który sam jest czynnikiem rzadkim Rafał Czajkowski

9. Kapitał finansowy • kraje biedne mają niewiele wolnych zasobów kapitału, które mogą przeznaczyć na inwestycje • większość zasobów jest przeznaczana na konsumpcję • pomoc zagraniczna umożliwia zakup aktywów, m.in. maszyn • korporacje międzynarodowe w krajach biednych często korzystają z zagranicznych pracowników, uniemożliwiając ludności nabycie doświadczenia w pracy, a zyski wycofują do krajów macierzystych Rafał Czajkowski

10. Inwestycje w infrastrukturę • kraje rozwinięte uzyskują korzyści skali i wysoką wydajność dzięki specjalizacji • bez kosztownych inwestycji w energetykę, drogi, sieć telefoniczną i budownictwo mieszkaniowe kraje ubogie muszą funkcjonować w ramach mniejszych społeczności Kapitał ludzki • pracownicy w krajach biednych są mniej wydajni niż w krajach bogatych, gdyż brak jest zasobów na inwestycje w opiekę zdrowotną, wykształcenie i szkolenie zawodowe • przy niskiej wydajności pracy trudno jest zwiększać produkcję Rafał Czajkowski

11. Obyczaje • kultura plemienna i życie we wspólnocie • niektóre kraje rozwijające się poszukują alternatywnej strategii rozwoju uwzględniającej uwarunkowania kulturowe wpisane w ich tradycje Niska wydajność w rolnictwie • większość ludzi pracuje w intensywnym rolnictwie samozaopatrzeniowym • wzrost produkcji rolnej wymaga lepszego wyposażenia • brak zasobów na inwestycje Rafał Czajkowski

12. Rozwój przez handel towarami nieprzetworzonymi • kraje ubogie mogą eksportować dobra, do których wytworzenia potrzebna jest ziemia • są to dobra nieprzetworzone pochodzenia rolniczego („miękkie”): kawa, bawełna, cukieroraz pochodzenia mineralnego („twarde”): miedź, aluminium • eksport dóbr nieprzetworzonych stanowi 47% całkowitego eksportu • dochody z eksportu są przeznaczane na zakup maszyn i rozwój przemysłu Rafał Czajkowski

13. Kształtowanie się cen surowców • od kilkudziesięciu lat ceny surowców, poza ropą naftową, spadają. Jest to spowodowane: • zmniejszonym popytem – pojawienie się materiałów syntetycznych • zwiększoną podażą – poprawa wydajności przemysłu i rolnictwa („zielona rewolucja”) • w przyszłości ceny surowców wzrosną, z powodu wyczerpania zasobów mineralnych • ... by wkrótce potem spaść, wraz z pojawianiem się nowych substytutów syntetycznych, np. kauczuku Rafał Czajkowski

14. Wahania cen • specjalizacja w produkcji wyrobów nie przetworzonych oznacza ogromną zmienność cen • ceny równowagi wyrobów nie przetworzonych są podatne na wahania przez niską elastyczność cenową podaży i popytu • wahania cen prowadzą do zmian wielkości wpływów z eksportu i PKB Koncentracja eksportu • koncentracja eksportu może doprowadzić do załamania gospodarki, jeśli nastąpi spadek ceny produktu eksportowanego • rozszerzenie eksportu pozwala ustabilizować dochody Rafał Czajkowski

15. Systemy stabilizowaniacen surowców • Zapasybuforowe – system zapewniający stabilizację rynku surowca. Organizacja zajmująca się ich tworzeniem dokonuje interwencyjnych zakupów surowca przy jego niskiej cenie, a sprzedaje go przy wysokiej Rafał Czajkowski

16. Ograniczanie podaży • kraje OPEC utworzyły kartel i uzgodniły ilość wydobywanej ropy naftowej. Ograniczenie dostaw podbija cenę surowca i zwiększa wpływy eksportowe • w ostatnich latach kraje rozwijające się próbowały stabilizować ceny kakao, kawy i cyny.np. w czasie rekordowych zbiorów Kawy w Brazylii rząd kupował ją od farmerów i spalał. Rafał Czajkowski

17. Rozwój przez uprzemysłowienie • wiele krajów słabo rozwiniętych doszło do wniosku, że klucz do rozwoju znajduje się nie w większej specjalizacji w produkcji surowcowej, lecz w rozwoju przemysłu przetwórczego Rafał Czajkowski

18. Strategia substytucji importu • w czasie załamania handlu światowego w latach ’30, w krajach rozwijających się nastąpił spadek dochodów z eksportu. Dlatego niektóre kraje postanowiły nie uzależniać się więcej od gospodarki światowej • strategia substytucji importu (polityka antyimportowa) – zastąpienie importu produkcją krajową • wspomaga rozwój własnego przemysłu, zwłaszcza nowych gałęzi • prowadzi do spadku obrotów handlu światowego i ograniczenia działania zasady przewagi komparatywnej, zużywanych jest więcej zasobów Rafał Czajkowski

19. Eksport towarów przetworzonych • wzrost gospodarczy opiera się na wzroście produkcji i dochodu narodowego, stymulowanym przez eksport, a nie na zastępowaniu importu produkcją krajową • kraje nowo uprzemysłowione po rozwinięciu własnej produkcji odeszły od wysokich ceł i rozpoczęły eksport. Zmieniły też strukturę eksportu: zmniejszyły udział surowców, a zwiększyły udział wyrobów przetworzonych • kraje nowo uprzemysłowione mają dużą szansę na szybkie opanowanie rynków międzynarodowych Rafał Czajkowski

20. Współczesne relacjePółnoc - Południe • kraje wysoko rozwinięte powinny przesunąć produkcję do gałęzi, w których mają przewagę komparatywną (biotechnologie, telekomunikacja) • kraje bogate powinny zwiększyć import z krajów rozwijających się • współcześnie unika się protekcjonizmu wykorzystującego ograniczenia eksportu Rafał Czajkowski

21. Rozwój oparty na kredytach • kraje słabo rozwinięte są dłużnikami zaciągającymi kredyty, aby sfinansować ujemny bilans handlowy • wzrost cen ropy spowodował wzrost deficytu w bilansie obrotów bieżących importujących ją krajów ubogich • miarą zdolności płatniczej kraju nie jest jego PNB, lecz dochody z eksportu Rafał Czajkowski

22. Spłacanie kredytu • doprowadzenie kraju do recesji spowoduje spadek importu, co w konsekwencji zmniejszy deficyt handlowy i pozwoli przeznaczyć dochody z eksportu na obsługę zadłużenia • programy dostosowawcze Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego umożliwią wzięcie kredytu na spłatę innych wierzycieli • restrukturyzacja zadłużenia – rozłożenie rat na dłuższy okres i obniżenie ich wysokości • ogłoszenie otwartej niewypłacalności lub odmowa spłaty należnych sum – groźba sankcji, większe odsetki w przyszłości Rafał Czajkowski

23. Pomoc międzynarodowa • kwestie moralne • „sprawiedliwy” podział dochodów • brak rządu i społeczeństwa światowego, w którym istniałaby inicjowana przez państwo alokacja dóbr • zasoby Południa były eksploatowane przez kraje Północy w dobie kolonializmu • „Handel, a nie pomoc” • duża część pomocy trafia do elit rządzących w kraju, a nie do ludzi potrzebujących. System „przeciekającego wiadra” • najkrótszą drogą do wyrównania dysproporcji w podziale dochodu na świecie byłoby dopuszczenie swobodnej migracji w skali międzynarodowej Rafał Czajkowski

24. Dziękuję za uwagę Literatura: • Dobrska Zofia, Z problemów gospodarczych krajów rozwijających się • Begg David, Makroekonomia • Kleer Jerzy, Gospodarka światowa. Prawidłowości rozwoju Rafał Czajkowski