Werken aan een gezondheidsbeleid op school met focus op welbevinden en geestelijke gezondheid

1. Werken aan een gezondheidsbeleid op school met focus op welbevinden en geestelijke gezondheid Olaf Moens oktober 2012, CM - studiedagen

2. “[In the 21st century] education throughout life is based on four pillars: • learning to know, • learning to do, • learning to live together • and learning to be.” (Unesco, 1996)

3. Gezondheid, welbevinden, geestelijke gezondheid, … • Brede definitie ‘gezondheid’: • Een toestand van volledig fysiek, mentaal en sociaal welbevinden (WHO, 1946) • = 3 dimensies • Geestelijke gezondheid: • Een staat van welbevinden waarin het individu zijn eigen doelstellingen realiseert, kan omgaan met de normale stress van het leven, succesvol kan werken/leren, en een bijdrage kan leveren aan de eigen gemeenschap (WHO, 2001) • Op school: • Geestelijke en sociale gezondheid >< fysieke gezondheid

4. (Geestelijke) gezondheidsbevordering • Gezondheidsbevordering: • Mensen of groepen in staat stellen om controle te verwerven over de determinanten van hun gezondheid(WHO Ottawa Charter 1986) • Acties die mensen ondersteunen om een gezonde leefstijl op te nemen en te behouden, en om hiervoor geschikte levensomstandigheden en omgevingen te ontwikkelen (WHO 2004) • Geestelijke gezondheidsbevordering: • Acties om het geestelijk welbevinden te bevorderen bij mensen zonder risico, risicogroepen en mensen die lijden of herstellen van mentale problemen (WHO 2004)

5. Biologische factoren Organisatie van de gezondheidszorg GEZONDHEID: fysiek, psychisch en sociaal welbevinden Leefstijl Fysische en sociale omgeving Werken aan gezondheid (Lalonde, 1974)

6. Werken aan gezondheid • Gezondheidstatus • Leefstijl: gezondheidsgerelateerd gedrag • Fysische & sociale omgeving • Gedragsdeterminanten: • Individueel • Sociale omgeving • Fysieke omgeving

7. Determinanten: • Individuele competenties • Sociale omgeving • Fysieke omgeving • Veel determinanten liggen buiten onderwijs • Beschermende factoren >< Risicofactoren Economische omg.

8. [Schema Winnie – beschermende factoren]

10. [Schema Winnie – Risicofactoren + ontwikkelingstaken]

11. BESCHERMENDE EN RISICOFACTORENVOOR GEESTELIJKE GEZONDHEID Ontwikkelingstaken(6-20 jaar) 6-12 jaar: Stevige basis en levensvaardigheden verwerven door conformiteit 12-20 jaar: Identiteitsontwikkeling. Peer relaties jeugd Risico’s jeugd Individu:Leerprobleem, schools falen, vroegtijdig schoolverlaten, fysieke ziekte, laag zelfbeeld, vertraagde ontwikkeling, communicatieproblemen, angst, depressie, alcohol en druggebruik. Familie:Ouderlijk conflict, desintegratie gezin, zwakke opvoedingsvaardigheden, fysiek, seksueel of emotioneel misbruik, GG problemen ouder, criminaliteit of verslaving, sterfte, verlies, geplaatst worden. Omgeving: Pesten, zwakke school ethos, armoede, discriminatie, werkloosheid ouder, consumerisme, materialisme, individalisme.

12. Mogelijkheden voor de school • Individuele competenties trainen = educatie • Geschikte leef-, leer- (en, werk-)omgeving = schools welbevinden • (Bijna) geen invloed - buiten onderwijs = externe negatieve factoren counteren (minstens: niet nog meer belasten)

13. Geestelijke gezondheid in de school = werken aan determinanten • Educatie: • Zelfbeeld • Veerkracht • Coping skills • Social skills • Problemsolving • Identiteitsgevoel • Self-agency • Optimisme • Schools succes • Gezonde leefstijl

14. Geestelijke gezondheid in de school = werken aan determinanten • Schools welbevinden: • Sociale verbondenheid, identificatie met groep • Vrienden (!) • Houding van leraren & interactie (!) • Ondersteunende school ethos en –cultuur • ‘schoolklimaat’ • Afspraken & regels • Mate van inspraak in klas & school • School met sterke schoolse en niet-schoolse mogelijkheden • Interne (onderwijs)organisatie • Infrastructuur & voorzieningen (!) • Vroege detectie en behandeling leerproblemen

15. Geestelijke gezondheid in de school = werken aan determinanten • Determinanten buiten school ‘counteren’: (ifv risicogroepen) • Toegankelijkheid van aanbod: kostprijs • Toegankelijkheid en geschikt aanbod ifv beperkingen • Respect voor diversiteit en culturele eigenheid • Signalisatie en vroege detectie van problemen • Doorverwijzing naar externe zorg

16. 3 vragen voor de school • Hoe kunnen we onze leerlingen helpen met de ontwikkeling van competenties om te leren omgaan met uitdagingen en stress? • Hoe kunnen we een veilige en ondersteunende omgeving maken van de school waarin leerlingen tot optimale leerresultaten komen? • Hoe kunnen we attent zijn en tegemoetkomen aan de behoeftes van leerlingen [en personeel]? (MindMatters, 2000)

17. Geestelijke gezondheid in de opdracht van de school

18. Geestelijke gezondheid in de school:wat werkt, wat werkt niet? + Interventies & acties: vanuit brede definitie van gezondheid + Thema: positieve insteek + Focus op specifieke vaardigheden & attitudes + ‘Whole school approach’ + Interventiemix & verschillende werkvormen + Vakoverschrijdende (multidisciplinaire) aanpak + Programma gespreid over meerdere jaren + Specifiek opgeleide leraren

19. Geestelijke gezondheid in de school:wat werkt, wat werkt niet? ++ Trainen van conflicthantering ++ Agressie (vnl. bij +14j.) en geweld aanpakken + Trainen van oplossingsgericht denken + Trainen van sociale vaardigheden + Werken aan gezonde leefstijl (voeding, beweging, rust)

20. Geestelijke gezondheid in de school:wat werkt, wat werkt niet? ± Middelenpreventie ± Positief zelfbeeld bevorderen ± Schoolprogramma’s suïcidepreventie - Kennisgerichte lesprogramma’s - Inspelen op angstgevoelens + Aangename infrastructuur + Transparante regels & afspraken

21. Geestelijke gezondheid in de school:wat werkt, wat werkt niet? “De gezonde school methodiek kan [indien goed gehanteerd] effectief zijn, vooral voor wat betreft het verbeteren van de geestelijke gezondheid en het bevorderen van evenwichtig eten en voldoende beweging.” (Stewart-Brown, 2006)

22. Gezondheidsbeleid ingevuld

23. Strategie 1: Gezondheidseducatie- inhouden = ontwikkelen van persoonlijkecompetenties • Kennis en inzicht: • Inzicht in (on)welbevinden en geestelijke (on)gezondheid • Bewustwording van eigenwelbevinden • Sociale & emotionelevaardigheden: • Zelfbewustzijn & zelfsturing • Zelfbeeld, omgaan met eigenbeperkingen • Doelgerichtwerken • Oplossingsgerichtdenken

24. Strategie 1: Gezondheidseducatie- inhouden • Sociale & emotionelevaardigheden: • Zelfbewustzijn & zelfsturing (vervolg) • Omgaan met emoties • Omgaanmet rouw en verdriet • Veerkrachtversterken, omgaan met stress • Zelfsturing, discipline (><groepsdruk) • Zorgvooreigenlichaam & geest 2) Sociaalbewustzijn & relationelevaardigheden • Communicatievaardigheden • Omgaan met diversiteit • Conflicthantering • Verbondenheidaanschool

25. Strategie 1: Gezondheidseducatie - inhouden • Sociale & emotionelevaardigheden: 3) Verantwoordelijkheidsgevoel • Verantwoordelijkheidopnemen • Integerhandelen • Positiefbijdragentotschoolklimaat

26. Strategie 1: Gezondheidseducatie- aanpak • Organisatie van de leerprocessen (werkvormen) • Samenwerken/leren • Participatief • Zelfsturend • Action learning/experientallearning (reflectief, transfer & interioriserend) • Zelfexpressief (bv. koppelingaancultuureducatie) • Wholestudentapproach • Met aandachtvoorindividuelebehoeftes & sociale invloeden • differentiatie

27. Strategie 2: Structurelemaatregelen • = creëren van eengezondeleer- en leefomgeving • Fysiekeomgeving • Toegankelijk, geschikt en betaalbaaraanbod • Geschikteinfrastructuurvoorschoolse (leren) en niet-schoolse (eten, ontspanning, rust, ….) mogelijkheden • Sociale omgeving: schoolklimaat • Goed, persoonlijk contact • Respectvolomgaan (relaties & interactie) • Initiatiefruimte en inspraak • Aandachtvoordiversiteit & interculturaliteit • Duidelijkeafspraken en structuren • Perspectief

28. Strategie 2: Structurelemaatregelen • Motiverendklasklimaat: • Positievecommunicatie en motiverendtaalgebruik van leraren • Participatie in lesgebeuren • Transparantestructuur & afspraken van hetlesgebeuren • Positieve feedback en evaluatie van lln

29. Strategie 2: Structurelemaatregelen • Voorbeeldfunctie: • Voorwaarde: zichdeskundigvoelen • Pro-actievecommunicatie met lln • Empathie met motivatie van lln • Respectvolleomgangsvormen • Initiatiefruimtegeven • Interactie met thuismilieu: • Communicatiemetouders • Ouderparticipatie • School – lokalegemeenschap – thuis (>brede school)

30. Strategie 3: Afsprakenmaken • Afsprakenmbt: • Toetsenbeleid: planning ifvtaakbelasting & stress • Evaluatiesysteem • ‘Betrouwbareschool’: transparantecommunicatie &opvolging • Spanningsveld: persoonlijkekeuze >< sociale verantwoordelijkheid

31. Strategie 4: Zorg/begeleidingorganiseren • Zorgcontinuüm • Preventie • Signalering & vroegdetectie • Handelingsgericht (samen)werken • Procedures (binnen school, met externe partners) • Intersectorale samenwerking • Spanningsveld tussen onderwijs en geestelijke gezondheidszorg • Visie & doelstellingen (& terminologie) • Werkvormen

32. Gezondheidsbeleid op school:een kwaliteits(vol) proces

33. Randvoorwaarde 1: ‘expliciet’ organiseren van (geestelijke) gezondheidseducatie (en –beleid) • Leerlijnen / curriculum • Horizontale/verticale samenhang & afstemming • Aansluitingbijeigenheid van school & leerlingenpopulatie • Verankeren in schoolbeleid

34. Randvoorwaarde 2 : deskundigheid van de leraar/het team In functie van: • Bewustwording en belang van geestelijke gezondheid en welbevinden • Kunnen linken en integreren in eigen werking (als leraar) • Kunnen linken en integreren in eigen houding (als actor in schoolklimaat)

35. Randvoorwaarde 2 : deskundigheid van de leraar/het team • Nascholingsbeleid: • Vorming • Deskundigheidsverspreiding binnen team • Advies & begeleiding: • Binnen team (!) • Schoolnabije partners (scholengemeenschap/-groep, CLB& PBD) • Externe gezondheids- en preventiediensten

36. Randvoorwaarde 3: een breed draagvlak • Personeelsbeleid met aandacht voor welbevinden en geestelijke gezondheid (Transparant evaluatiebeleid, infrastructuur, onthaal, sociale activiteiten, …) • Organisatie van schoolinterne beleidsstructuren (ifv uitwerking, inspraak & communicatie) • Organisatie van de participatie van personeel, leerlingen en ouders