KL İ N İ K ARA Ş TIRMALARDA TARAF TUTMA (BIAS)

1. KLİNİK ARAŞTIRMALARDA TARAF TUTMA (BIAS) Dr. Hamdi Akan Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hematoloji Bilim Dalı

2. Bilimsel Araştırmada Hata Yapmak

3. RANDOM HATA GERÇEK SKOR TEORİSİ: • Her gözlem; gerçek sonuç ile random hata sonucunun toplamıdır X = T + er

4. RANDOM HATA • Başı ağrıyanlarda klinik araştırma yapmak için tüm dünyadaki başı ağrıyanları çalışmanıza alamazsınız. • Bir örnek grubu kurarsınız ve bu grup gerçek grubun çok azını temsil eder. Şans eseri oluşan gözlemsel sapma

5. SİSTEMATİK HATA - BIAS • Bilerek yapılan gözlemsel sapma GERÇEK SKOR TEORİSİ: X = T + er + es Random hata Sistematik hata

6. Random Hata ve Sistematik Hata Farkı ne?

7. Random hata varlığında da ğılım Random hata yokken dağılım Ortalama etkilenmez, Dağılım etkilenir Sistematik hata varlığında dağılım Sistematik hata yokken dağılım BIAS Ortalama etkilenir, Dağılımetkilenmez

8. P değeri P değeri bir çalışmada random hata görülme olasılığıdır • P <0.05, o çalışmada random hata görülme olasılğının %5’den küçük olduğunu gösterir. • P <0.05, o çalışma 100 kez yapılırsa en fazla 5 kez sonuç gerçekten farklı çıkar demektir. • P<0.05, gerçekte fark olmadığı halde, o konuda yapılacak 20 çalışmadan 1 tanesinde farklı bulunabilir anlamına gelir.

9. RANDOM HATAYI NASIL ÖNLERİZ?

10. KLİNİK ARAŞTIRMA SÜRECİNDE TARAF TUTMA

13. LİTERATÜR DEğERLENDİRİLME AŞAMASI MEDLINE’da yayınlanan literatürlerin %79’u İngilizce bildiriye sahiptir. • Tek dilde literatür tarama: ingilizce dışı literatürleri dışarıda bırakma, • Literatür tarama yöntemi: Araştırma filtreleri kullanılırken yapılan hatalar ya da anahtar kelime seçimindeki hatalar, • Tek taraflı kaynak seçme: Belirli bir konu üzerinde çok çalışan ve kendi sonuçlarının doğruluğuna inanan çalışma gruplarının verilerinden hareket ederek çalışmaya başlamak,

15. ÇALIŞMA TASARIMI • Karşılaştırma ve Seçim (Selection bias): Tedavi gruplarının veya kontrol grubunun dengeli seçimi

17. ÇALIŞMA YÜRÜTÜLMESİ • Performansta taraf tutma: Randomizasyon yapılsa bile, bir gruba daha iyi bakım yapılması. • Değerlendirme (Decision bias) • Eksilme (Attrition)

18. Değerlendirmede taraf tutma (Decision bias) • Alınan ilacın ne olduğunun bilinmesi durumunda sonuç değerlendirenlerin taraf tutabilmesidir.

19. Chalmers ve arkadaşları miyokard infarktüsü tedavisi ile ilgili 145 çalışmaı değerlendirmiştir. • Randomize edilmeden yapılan çalışmalarda tedavi grupları arasında ölüm oranları bakımından fark %58. • Randomize ama kör olmayan çalışmalarda bu oran %24.4, • Randomize ve körleme yapılmış çalışmalarda ise %8.8’dir. • Colditz ve arkadaşları ise 113 klinik araştırmada, körlemenin rolüne bakmışlar ve körleme ne kadar iyi yapılırsa tedavi farkının o kadar azaldığını göstermişlerdir. Colditz GA, Miller JN, Mosteller F. How study design affects outcomes in comparisons of therapy. I: Medical. Stat Med. 1989 Apr;8(4):441-54. Chalmers TC, Celano P, Sacks HS, Smith H Jr. Bias in treatment assignment in controlled clinical trials. N Engl J Med. 1983 Dec 1;309(22):1358-61.

20. Eksilme (Attrition bias) per-protokol analiz intent-to treat analiz

21. ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR? • Tedavi planlaması • Randomizasyon • Karşılaştırma grubunun seçimi • Tabakalandırma • Körleme (Maskeleme)

22. R* ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR? Tedavi planlaması (Kollara ayırma ve Randomizasyon) Tek kol Çift kol randomize Withdrawal Crossover Sağkalım Faktöryel

23. ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR? Maskeleme (Körleme) • Açık çalışma (open label) • Tek-kör • Çift-kör • Çift-kör, Çift-sağır • Üçlü kör (Triple-blind) + +

24. ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR? Kontrol grubu seçimi: X Plasebo İlaçsız kontrol Doz karşılaştırması Aktif kontrol Tarihi kontrol 5 mg. 10 mg.

25. CONSORT AÇIKLAMASI

27. VERİ TOPLANMASI • Araçlarla ilgili • Gözlemci ile ilgili • Gönüllü ile ilgili • Verileri girme ile ilgili  

29. ANALİZ • Karıştırıcı faktörler (Confounding factors) • Aşırı değerler (outlier) • Alt grup analizleri İSTATİSTİK BİLGİSİİSTATİSTİK ETİĞİ

30. Son 1 hafta içerisinde doktora gitme mortalite ile korelasyonlu

32. Sonuçların yorumlanması sırasında taraf tutma • Araştırıcı • Dergi editörleri • Okuyucu • DOĞRULAMADA TARAF TUTMA- • CONFIRMATION BIAS • BEKLENTİDE TARAF TUTMA- • EXPECTATION BIAS • MANTIK KURMA İLE TARAF TUTMA- • PLAUSIBILITY BIAS Araştırma biter, taraf tutma bitmez

33. DOĞRULAMADA TARAF TUTMA-CONFIRMATION BIAS • Bir araştırmada çıkan sonuçların bilinene ya da beklenene aykırı olması durumunda, aykırılığı ortaya koyan çalışmadan beklenen kalite düzeyi ya da kanıtlar, o konudaki bilineni destekleyen çalışmalara göre daha yüksek olabilir. BEKLENTİDE TARAF TUTMA-EXPECTATION BIAS • Bu taraf tutma o çalışma farklı koşullarda yapılsa idi farklı sonuçlar vereceğini öne sürülerek yapılır (HRT ve ASKH ilişkisi). MANTIK KURMA İLE TARAF TUTMA-PLAUSIBILITY BIAS • Bazı iyi bilinen mekanizmaların varlığı ve bunlardan mantık çıkarma işlemi, önümüzde duran verilerin yorumlanmasında sorun yaratabilir (Helicobacter).

35. Çalışmanın yayını sırasında taraf tutma • Yayında taraf tutma (Publication bias): Olumsuz sonuç veren yayınların dergilere gönderilmemesi, Olumsuz sonuç veren yayınların dergi editörleri tarafından reddedilmesi. • Ticari taraf tutma (Commercial bias):Ticari kaygıların yayın politikasına etkisi

36. Yayında taraf tutma (Publication bias)

37. Ticari taraf tutma (Commercial bias) • Sigara içiciliği ile ilgili 106 derleme incelenmiş. %37’si pasif içiciliğin zararlı olmadığını belirtmekte. • Makale kalitesi, hakem, yayınlanma yılı gibi faktörler göze alınarak yapılan multipl regresyon analizinde, yazarın değerlendirmesindeki en önemli faktör, yazarın tütün endüstrisi ile ilişkisi. Barnes DE, Bero LA. Why review articles on the health effects of passive smoking reach different conclusions. JAMA 1998; 279: 1566-1570

39. Taraf tutma insancıldır, • Taraf tutma istemli ya da istemsiz olabilir, • Taraf tutma sonuçları etkiler, • Önemli olan taraf tutmanın oluşmasını ve etkilerini ortadan kaldıracak önlemleri almak

40. www.klinikarastirmalar.org.tr

41. TEŞEKKÜR EDERİM