Romet dhe EGJIPTIANET ne Shqiperi: Nga perjashtimi shoqeror tek perfshirja shoqerore

1. Romet dhe EGJIPTIANET ne Shqiperi: Nga perjashtimi shoqeror tek perfshirja shoqerore ose Dilema e pares se arte Gjetjet kryesore Tirane, Shqiperi 28 maj 2004 Hermine De Soto, Sabine Beddies, Ilir Gedeshi

2. Dilema e pares se arte Na ishte nje here e nje kohe nje rom i varfer, i cili kishte shume femije. Familja e tij kishte per fqinj familjen e nje njeriu shume te pasur. Cdo nate, familja rome luante muzike, kercente dhe defrehej me ato pak qe kishin dhe pa e vrare shume mendjen se c’do t’u binte e nesermja. “Mendon perendia per neser” thoshin. Nje mbremje, teksa degjonte tingujt e muzikes qe vinin nga shtepia e fqinjve rom, i pasuri vendosi t’u jepte nje poce te mbushur me pare ari, me te cilat mund te jetonin me mire. Romet e falenderuan fqinjin bamires dhe u kthyen ne shtepine e tyre. Qe prej asaj dite ne shtepine e romeve filloi shamataja. Burri donte te harxhonte monedhat per nje gje, ndersa gruaja per te tjera gjera. Te mberthyer nga sherri, romet harruan te luanin muzike e te kercenin, humben qetesine dhe mezi i zinte gjumi naten. Me ne fund kur s’mbante me, vendosen t’i kthejne paret e arta tek i zoti. “Keto pare na kane rrembyer gezimin dhe lumturine tone. Qekurse i morem vetem jemi zene me njeri-tjetrin. Ne romet jemi njerez te varfer, por te lumtur me ate qe kemi dhe menyren si jetojme” i tha romi fqinjit te pasur duke i kthyer parate e arta. Pas pak fqinji degjoi serish tingujt e muzikes qe vinin nga shtepia e romeve.

3. Perjashtimi shoqeror dhe minoritetet Arsyet: • SKZHES (2001) • Vleresimi cilesor i varferise (2002) • Romet dhe Egjiptianet te identifikuar si me te varferit nder te varferit • Romet dhe Egjiptianet nuk njihen zyrtarisht si minoritet • Qeveria shqiptare aspiron per hyrjen ne BE • Kerkesat e BE: “respekt dhe mbrojtje per minoritetet” • Qeveria ka nevoje per nje strategji per romet dhe I kerkon bankes boterore ndihme per nje vleresim te nevojave dhe rekomandime politikash • Pjesemarrja e donatoreve ne studim: Ambasada Amerikane, Fondacioni Soros, Korporata e zhvillimit zvicerian, PNUD dhe Banka Boterore

4. Perjashtimi shoqeror dhe Minoritetet Objektivat e Vleresimit te nevojave, pergatitur nga Banka Boterore: • Investigimi i gjendjes socio-ekonomike, kulturore, institucionale dhe historike e romeve dhe evgjiteve • Ofrimi i te dhenave qeverise - permes metodave kualitative & kuantitative • Ofrimi i qasjeve mbi proceset e perjashtimit social • Ndihmesa qeverise per te plotesuar kerkesat e BE per minoritetet etnike: “Anetaresimi kerkon qe vendi kandidat te kete arritur stabilitetin e institucioneve qe garantojne demokracine, rendin, te drejtat e njeriut dhe mbrojtjen e minoriteteve.”(kriteri i Kopenhages, 1993) • Hartimi i veprimeve konkrete dhe politikave qe lehtsojne perfshirjen e romeve dhe egjiptianet ne shoqerine shqiptare

5. Perjashtimi shoqeror dhe minoritetet

6. Perjashtimi shoqeror dhe minoritetet Shkaqet e varferise dhe te perjashtimit shoqeror • Mungesa e arsimit te duhur • Gjuha (Rome), diskriminimi ne shkolla, te ardhura te paketa, shkolla te specializuara per femijet me probleme fizike dhe mendore • Papunesia • Mungesa e tregut per profesione tradicionale, renia e kualifikimit/aftesive ne nje treg te ndryshueshem te punes, mosperputhje e aftesive, diskriminin, pune te rastesishme, sektori informal • Infrastrukture e shkaterruar • Mungese (per Romet), dhe mundesi te kufizuara (per Egjiptianet) per nevojat bazet: uje i pijshem, higjiene, energji elektrike, ngrohje; shtepi te mbipopulluara /te papershtatshme

7. Perjashtimi shoqeror dhe minoritetet Shkaqet e varferise dhe te perjashtimit shoqeror(vazhdim) • Mbrojtja sociale • Paftesia per te kerkuar asistence nga shteti, mungese e perfitimeve per shkak te papunesise se gjate, mbrojtja sociale • Mungese aksesi ne informacion dhe qeverisje • Mungese informacioni mbi politikat qeveritare, proceset vendimmarrese, rendin; veshtiresi te gjuhes, vendbanime te largeta, analfabetizmi • Akses i kufizuar ndaj ligjit dhe drejtesise • Diskriminim, mungese e martesave/lindjeve te zyrtarizuara; mungese e te kuptuarit te procedurave juridike, akses i kufizuar tek juristet, ligje dhe rregulla te paqarta

8. Perjashtimi shoqeror dhe minoritetet Simptoma te perjashtimit = Strategji per te mbijetuar • Aktivitete te sektorit formal • Pse? Papunesia: fakt per 92% te romeve dhe evgjiteve (afatgjate dhe tani kronike) • Mbijetesa? Pune te rastit dhe sezonale, lypje, shitje rrobash ose kanoceve, dhe aheng ne dasma • Migrimi • Pse? Mungese mundesish per punesim formal ose informal • Zgjidhja? Migrim i brendshem ose i jashtem(shpesh ilegal) per pune te rastit/te stines, shpesh ne bujqesi, shitje rrobash te perdorura ose kanocesh,. • Zgjidhja? Dergesa te pamjaftueshme ne para per familjet- rrezik per borxhe – hua parash ose blerje e ushqimeve me te domosdoshme me liste.

9. Perjashtimi shoqeror dhe minoritetet Simptoma te perjashtimit = Strategji per te mbijetuar (vazhdim) • Varesia nga ndihmat • Pse? Mungese e arsimit dhe aftesive profesionale, papunesia, aktivitetete te sektorit informal, te ardhura te uleta, mungese e rrjeteve sociale te zyrtarizuara • Zgjidhja? “Ndihma Ekonomike” • Prostitucioni dhe trafikimi • Pse? Mungese e arsimit dhe aftesive profesionale, mungese e mundesive per punesim legal, divorcet, abuzimet, te ardhura te uleta • Zgjidhja? Grate si punetore seksi ne ekonomine ne hije, trafikimi i femijeve: dhenia e tyre me qira, lypja urbane ne Shqiperi, punetore migrante me gjithe familjet e tyre

10. Perjashtimi shoqeror dhe minoritetet Qasje per te perballuar perjashtimin: Kapitali Social • Kapitali shoqeror njohes • Rrjetet e familjeve • Besimi • Blerja e ushqimeve me liste • Transaksione informale ekonomike, perfshire edhe dergesat nga jashte • Mungese e kapitalit social te strukturuar: • Interesi per t’u perfaqesuar • Rrjete te institucionalizuara • Mungese pjesemarrje ne proceset vendimmarrese (ne nivele te politikave lokale, rajonale, kombetare) • Shoqata te fragmentuara te romeve dhe evgjiteve te paafta qe te mbrojne interesat dhe nevojat e tyre • Jo te perfaqesuar permes ndonje partie politike

11. Kultura dhe identiteti Kultura e rrezikuar per shkak te mungeses se statusit zyrtar te minoritetit dhe diskriminimit – rrezik per kapitalin social (njohes & strukturor) • Romet & Egjiptianet kane tipare dalluese kulturore ndaj shqiptareve • Kultura rome e identifikuar nga romet: • Organizimi social: Fis/klan - festimet ne komunitet: 80% • Struktura e familjes: familje te zgjeruara • Ceremonite familjare: 74% • Gjuha Romani: 99% - pune me kashte: 67% • Perralla: 99% - veshjet e grave: 63% • Muzika: 80% • Kultura e Egjiptianet e identifikuar nga Egjiptianet: - Organizimi social si shqiptaret - puna me metal: 75% - Gjuha shqipe: 100% - Muzika: 45%

12. Nga perjashtimi tek perfshirja shoqerore perfshirja shoqerore: kufizime dhe mundesi • Kufizime per perfshirjen sociale te grupeve te perjashtuara • Barriera institucionale • Mungese e perfaqesimit politik (kapitali social i strukturuar) • Mundesi te perfshirjes sociale per politike beresit • Kuptim konkret i shkaqeve dhe simptomave • Veprime dhe programe realiste politikash • Deshire politike per te nxitur institucione gjitheperfshirese qe njohin diversitetin kulturor • Pjesemarrje politike dhe perfaqesim interesash nga grupe te perjashtuara

13. Nga perjashtimi tek perfshirja shoqerore Rekomandime politikash per perfshirjen sociale • Statusi i minoritetit • Kurse gjuhe ne Romani dhe shqip • Programe udhezuese per te percjelle nevojen per arsim dhe aftesi profesionale • Akses i lire ne shkolle • Ndihme humanitare: ushqim, veshmbathje, nevojat baze, kushtezim per ndjekje shkolle ose trajnimi • Fushata ndergjegjesimi per kujdesin shendetesor paresor • Sherbime paresore shendetesore pa pagese, perfshire edhe zonat malore te izoluara

14. Nga perjashtimi tek perfshirja shoqerore Rekomandime politikash per perfshirjen sociale • Parandalimi i pagesave te paligjshme per trajtim mjekesor • Shtrirje e rrjeteve te sherbimeve dhe atyre te komunikimit (uje, higjene, energji, media publike) tek vendbanesat e romeve dhe egjiptianeve • Reforma per mireqenie (kritere per perfshirje, zgjatje) me nje fokus te qarte ne perfshirjen e popullsise me te varfer • Akses ne informacion, politikat kyce dhe dokumentat ligjore permes perkthimit ne Romani

15. Nga perjashtimi tek perfshirja shoqerore Rekomandime politikash per perfshirjen sociale • Parandalim i diskriminimit gjyqesor • Ndryshim i statusit legal te ligjit per te njohur martesat e paregjistruara dhe lindjet dhe lejimi alimony per grate e divorcuara • Trajnimi profesional • Sipas nevojave sektoriale apo gjeografike te tregut te punes • Per grate qe jane detyruar te prostituojne/trafikohen to make ends meet • Permiresim i mjedisit formal te biznesit dhe klimes se investimeve

16. Nga perjashtimi tek perfshirja shoqerore Rekomandime politikash per perfshirjen sociale • Rritje e mundesise se punesimit formal • Masa anti-krim per te parandaluar trafikimin dhe mbrojtur qeniet njerezore • Mbeshtetje per strukturat e kapitalit social, bazuar ne shoqatat rome dhe evgjite, shoqatat shqiptare, OJQ nderkombetare dhe qeveria • Ngritja e qendrave kulturore per te • Forcuar kulturen dhe identitetin • Ofruar sherbimet baze: arsimin, shendetesine, informacionin dhe keshillimin ligjor • Vend mbledhjesh per komunitetin rom, evgjit dhe shqiptar