STOPY ŻELAZA

1. STOPY ŻELAZA

2. STOPY ŻELAZAKlasyfikacja

3. STOPY ŻELAZADefinicje Stal – stop żelaza z węglem i innymi dodatkami stopowymi, zawierający do ok. 2 % węgla, otrzymany w procesach stalowniczych, przeznaczony na półwyroby i wyroby przerabiane plastycznie. Stal węglowa (niestopowa) – stal niezawierająca specjalnie wprowadzonych dodatków stopowych, jedynie węgiel i ograniczoną ilość pierwiastków pochodzących z rudy i procesu hutniczego. Stal stopowa – stal zawierająca pierwiastki stopowe, wprowadzone w celu zmiany właściwości w określonym kierunku. Staliwo - stop żelaza z węglem i innymi dodatkami stopowymi, zawierający do ok. 2 % węgla, otrzymany w procesach stalowniczych, przeznaczony na odlewy.

4. STALE NIESTOPOWEWpływ węgla na mikrostrukturę stali

5. STALE NIESTOPOWEWpływ węgla na właściwości mechaniczne stali

6. STALE NIESTOPOWEPodział W zależności od zastosowania: • Konstrukcyjne (do ok. 0,85%C) • Narzędziowe (0,6-1,3%C) • O szczególnych właściwościach W zależności od zawartości zanieczyszczeń (siarki i fosforu): • Zwykłej jakości, P = 0,050% masy max., S = 0,050% masy max. • Wyższej jakości, P = 0,040% masy max., S = 0,040% masy max. • O określonym przeznaczeniu, w którym dopuszczalne zawartości zanieczyszczeń określają normy

7. STALE NIESTOPOWEWielkość ziarna w stali Wielkość ziarna ma duży wpływ na właściwości mechaniczne. Duże ziarno obniża właściwości mechaniczne, zwłaszcza udarność i granicę plastyczności.

8. STALE NIESTOPOWEWyżarzanie

9. STALE NIESTOPOWEWyżarzanie normalizujące (normalizacja) Parametry: 30-50ºC powyżej A1 lub Acm, 1-2 min./mm2 przekoju, studzenie w spokojnym powietrzu. Mikrostruktura po wyżarzaniu: drobnoziarnista, jednakowa na przekroju. Właściwości mechaniczne po wyżarzaniu: wyraźnie wyższa granica plastyczności i udarność, niewielki wzrost pozostałych właściwości. Cel: • Usunięcie skutków przegrzania, • Ujednorodnienie struktury wyrobów hutniczych, • Ujednorodnienie struktury w wyrobach spawanych, • Zapewnienie powtarzalności wyników obróbki cieplnej w produkcji seryjnej poprzez nadanie jednolitej struktury wyjściowej.

10. STALE NIESTOPOWEWyżarzanie normalizujące (normalizacja) A1 Acm

11. STALE NIESTOPOWEWyżarzanie rekrystalizujące – usunięcie skutków zgniotu na zimnoWyżarzanie odprężające – zmniejszenie naprężeń własnych wyrobu

12. Hartowanie polega na nagrzaniu stali do temperatur występowania austenitu, wygrzaniu i szybkim chłodzeniu (w wodzie). Przemianaaustenit  perlit przy szybkim chłodzeniu zostaje zahamowana; ma miejsce tylko przemiana alotropowa γ  α, a całość węgla rozpuszczonego w austenicie pozostaje w sieci ferrytu. Powstaje martenzyt – przesycony roztwór węgla w Fe α. Pasmo prawidłowych temperatur hartowania i nieprawidłowe temperatury T1-T10 STALE NIESTOPOWE Hartowanie i odpuszczanie

13. STALE NIESTOPOWE Hartowanie i odpuszczanie Efektem zniekształcenia sieci Fe α są naprężenia wewnętrzne powodujące bardzo dużą twardość, wytrzymałość i niską plastyczność martenzytu.

14. Po hartowaniu stosuje się zawsze odpuszczanie, czyli nagrzanie stali do temperatur niższych od temperatury występowanie austenitu, wygrzaniu i chłodzeniu w spokojnym powietrzu. Wpływ temperatury odpuszczania na właściwości zahartowanej stali z 0,4% C STALE NIESTOPOWE Hartowanie i odpuszczanie

15. STALE NIESTOPOWE Hartowanie i odpuszczanie Odpuszczanie przeprowadza się w celu: • Usunięcia naprężeń hartowniczych, przy zachowaniu jak najwyższej twardości i odporności na ścieranie (150-250C). Jest to odpuszczanie niskie, które stosuje się do narzędzi. • Uzyskania jak największej granicy sprężystości przy względnie dobrej plastyczności (250-500C). Jest to odpuszczanie średnie, które stosuje się do sprężyn i resorów. • Uzyskania optymalnego zespołu właściwości mechanicznych: wysokiej wytrzymałości i plastyczności (500-650C). Jest to odpuszczanie wysokie, któremu poddaje się stale konstrukcyjne o zawartości 0,25-0,45% C, z których wytwarza się części maszyn takie jak: sworznie, tuleje, wały korbowe, sprzęgła, osie. Hartowanie i wysokie odpuszczanie nazywa się ulepszaniem cieplnym.

16. STALE NIESTOPOWE Hartowanie powierzchniowe W wypadku części maszyn podlegających obciążeniom dynamicznym, takich jak: walce hutnicze i papiernicze, koła kolejowe, kowadła, małe matryce, bijaki młotów mechanicznych, większą trwałość zapewnia duża twardość i odporność na ścieranie tylko warstwy wierzchniej elementu przy rdzeniu mniej twardym i wytrzymałym, ale bardziej ciągliwym. Takie właściwości zapewnia hartowanie powierzchniowe. Zasadniczym warunkiem hartowania powierzchniowego jest szybkie intensywne nagrzewanie. Ilość energii cieplnej doprowadzana w jednostce czasu musi być dużo większa od ilości, jaka może przenikać w głąb elementu. Również chłodzenie musi być dostatecznie intensywne, aby przeważająca ilość ciepła zgromadzona w warstwie wierzchniej została odprowadzona przez ośrodek chłodzący. Orientacyjne właściwości: np. w wypadku stali z 0,4 % C twardość powierzchni i rdzenia: 500 HB i 180HB, głębokość warstwy zahartowanej: 2 mm.

17. STALE NIESTOPOWE Hartowanie powierzchniowe

18. HARTOWNOŚĆ Hartowność – zdolność stali do hartowania; zależy głównie od składu chemicznego stali. Im więcej węgla zawiera stal, tym większa jest jej hartowność. Hartowność zwiększają pierwiastki stopowe: Ni, Cr, Mn, Mo. Miara hartowności – głębokość warstwy zahartowanej.

19. STALE NIESTOPOWE konstrukcyjne Stale konstrukcyjne – stosowane w budownictwie oraz budowie urządzeń i maszyn pracujących w środowiskach mało agresywnych. Obliczenia konstrukcyjne bazują na granicy plastyczności. Im większa jest zawartość C, tym większa jest granica plastyczności i zdolność stali do przenoszenia obciążeń. Zastosowanie zależne od zawartości C: 0,10% blachy do głębokiego tłoczenia (np. karoseryjne) 0,20% części rowerowe, rurociągi 0,20-0,35 konstrukcje mostów, zbiorników, budynków 0,25-0,45 części maszyn w stanie normalizowanym lub ulepszonym cieplnie, np. sworznie, tuleje, wały korbowe, sprzęgła, osie 0,55-0,65 części maszyn o dużej odporności na ścieranie, np. ślimaki i koła zębate hartowane powierzchniowo lub ulepszane cieplnie

20. STALE NIESTOPOWE narzędziowe Stale narzędziowe– przeznaczone do wyrobu narzędzi do kształtowania i dzielenia materiałów, zwykle w temperaturze pokojowej lub do 250ºC. Wymagane cechy: twardość i odporność na ścieranie Obróbka cieplna: hartowanie i niskie odpuszczanie Zawartość C: większa niż w stalach konstrukcyjnych Zastosowanie zależne od zawartości C: 0,6% siekiery, narzędzia ślusarskie, murarskie, szewskie 0,7% młotki, śrubokręty, narzędzia kowalskie >0,9% noże do cięcia blach, piły, wiertła, narzędzia grawerskie, pilniki, igły, brzytwy, narzędzia do obróbki kamienia

21. STALE STOPOWEPodział W zależności od zastosowania: • Konstrukcyjne • Narzędziowe • O szczególnych właściwościach

22. STALE STOPOWEkonstrukcyjne Większość stali – to stale niskostopowe, zawierające do ok. 5% pierwiastków stopowych. Stale stosuje się zawsze w stanie obrobionym cieplnie, często hartowanym i odpuszczonym. Pierwiastki stopowe zwiększają hartowność stali, co pozwala na stosowanie łagodniejszych, bardziej korzystnych ośrodków chłodzących (mniejsze naprężenia). Grupy stali, np.: do ulepszania cieplnego (Cr, Ni, Mn), sprężynowe (Si), na łożyska toczne (Cr i C=1%) Obliczenia konstrukcyjne bazują na granicy plastyczności. Stale stopowe maja wyższą granicę plastyczności niż niestopowe, co pozwala na wykonanie lżejszych konstrukcji i oszczędność materiału.

23. STALE STOPOWEnarzędziowe Przeznaczone na narzędzia: • Do pracy na zimno (< 250°C) • Do pracy na gorąco (<600°C) • Skrawające z dużą szybkością przy temperaturze <650°C Skład chemiczny stali: C 0,2 – 1,4% Cr 12% max. W 18% max. Co 10% max. Mo 10% max. V 4% max. Pierwiastki stopowe zapewniają dużą hartowność, dużą twardość i zachowanie dużej twardości podczas pracy w podwyższonej temperaturze.

24. Stale odporne na korozję Zawartość Cr > 13%. Przy takiej zawartości Cr na powierzchni stali powstaje warstwa pasywna, zbudowana z tlenków Cr i Fe, o zwartej budowie, spójna z podłożem, odnawiająca się, chroniąca metal przed korozją, tak jak np. powłoka malarska STALE STOPOWEo szczególnych właściwościach

25. STALE STOPOWEo szczególnych właściwościach Skład chemiczny: C 0,03 – 0,4% Cr 13 – 30% Ni 0 – 30% Stale kwasoodporne: Przy dużej zawartości Cr i Ni, np. 18% Cr i 9% Ni stale mają strukturę austenitu stopowego o dużej odporności na działanie kwasów nieorganicznych i organicznych. Zastosowanie: Narzędzia chirurgiczne, pomiarowe, części maszyn i urządzeń w przemyśle chemicznym, spożywczym, rafineryjnym, petrochemicznym, papierniczym, sprzęt w gospodarstwach domowych.