PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE ZE ŚRODOWISKIEM

1. PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE ZE ŚRODOWISKIEM

2. EKOLOGIA 1. Nauka zajmująca się badaniem wzajemnych oddziaływań pomiędzy organizmami i ich środowiskiem. 2. Nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody Wyróżnia się dwa składniki środowiska osobnika: • środowisko abiotyczne – temperatura, wilgotność, prędkość wiatru, kwasowość gleby • środowisko biotyczne – oddziaływania ze wszystkimi innymi osobnikami – o charakterze konkurencji, drapieżnictwa, pasożytnictwa, kooperacji

3. DZIEDZINY EKOLOGII • Ekologia behawioralna – wyjaśnianie prawidłowości rządzących zachowaniem się zwierząt • Ekologia fizjologiczna – wyjaśnia jak procesy fizjologiczne zachodzące na poziomie pojedynczych organizmów mogą wpływać na przebieg procesów ekologicznych • Ekologia ewolucyjna – ewolucyjne podłoże określonych zjawisk ekologicznych • Ekologia molekularna – stosowanie metod biologii molekularnej do badania i wyjaśniania zjawisk ekologicznych

4. POPULACJA Grupa organizmów należących do tego samego gatunku, współwystępujących na określonym obszarze, w określonym czasie, wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa.

5. PARAMETRY CHARAKTERYZUJĄCE POPULACJĘ • Liczebność (zagęszczenie) • Cechy wpływające na zagęszczenie: - rozrodczość - śmiertelność - imigracja - emigracja • Struktura populacji - wiekowa - genetyczna - płci - socjalna - przestrzenna

6. RODZAJE ODDZIAŁYWAŃ MIĘDZY POPULACJAMI • ANTAGONISTYCZNE • Konkurencja • Drapieżnictwo • Pasożytnictwo • Allelopatia –wytwarzanie przez populację A substancji szkodliwej dla populacji B • Amensalizm- jedna z antagonistycznych zależności międzygatunkowych, w której obecność i czynności życiowe jednego gatunku wpływają niekorzystnie na gatunek drugi, przy czym jest to relacja jednostronna tj. obecność tego drugiego gatunku dla pierwszego jest obojętna. • NIEANTAGONISTYCZNE • Mutualizm jedna z interakcji między populacjami charakteryzująca się obopólnymi korzyściami (symbioza) o takim stopniu, który praktycznie wzajemnie uzależnienia istnienie obu populacji. • Protokooperacja- oddziaływanie międzygatunkowe w przyrodzie, polegające na współpracy dwóch populacji odnoszących wzajemne korzyści, lecz mogących żyć także samodzielnie. • Komensalizm-typ zależności o charakterze symbiozy między dwoma lub więcej gatunkami, przy czym jeden z gatunków czerpie z tej zależności wyraźne korzyści, nie szkodząc pozostałym

7. RODZAJE PRZESTRZENNEGO ROZMIESZCZENIA OSOBNIKÓW W POPULACJI • Przypadkowe – rozmieszczenie losowe, bez jakichkolwiek zasad. Występuje bardzo rzadko (głównie w przypadku bakterii i innych organizmów niższego rzędu) • Równomierne – spotykane głównie na polach uprawnych, ogródkach. Rzadko spotykane w przyrodzie • Skupiskowe – osobniki łączą się w grupy, kolonie lub stada- większe szanse na przetrwanie; łatwiej zdobywają pokarm. Typ spotykany najczęściej, dotyczy wielu gatunków.

8. BIOCENOZA • Naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami, tworząc całość, która pozostaje w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). • Biotyczne, ożywione elementy środowiska, żywa część ekosystemu Biocenozę tworzą: • Fitocenoza – organizmy roślinne • Zoocenoza – organizmy zwierzęce • Drobnoustroje

9. BIOTOP 1. Obszar zamieszkany przez organizmy o tych samych lub bardzo zbliżonych wymaganiach życiowych. Często określany jako środowisko zewnętrzne utworzone przez nieożywione elementy obszaru : podłoże, woda, powietrze. 2. Środowiska życia organizmów

10. EKOSYSTEM 1. Największa jednostka funkcjonalna biosfery. Jedno z podstawowych pojęć w ekologii. Termin utworzony przez brytyjskiego ekologa Arthura Tansley’a w 1930 roku (skrót od angielskiego ecological system). Składa się z: • Biocenozy • Biotopu Stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem. 2. Ożywione i nieożywione elementy środowiska. Posiada czteropoziomową strukturę pokarmową. Te poziomy to: • Środowisko abiotyczne - materia nieożywiona w środowisku • Producenci – organizmy samożywne, które użytkują wyłącznie abiotyczną część ekosystemu • Konsumenci – organizmy cudzożywne (głównie zwierzęta) • Reducenci – destruenci czyli bakterie i grzyby powodujące rozkład materii organicznej.

11. PRZYKŁADY EKOSYSTEMÓW I PODSTAWOWY PODZIAŁ EKOSYSTEMÓW • Staw • Las • Dżungla • Łąka • Moczary • Rafa koralowa • Pole • Plantacja sosnowa • Ocean • Wybrzeże morskie • Dolny brzeg rzeki PODZIAŁ EKOSYSTEMÓW: • LĄDOWE • WODNE • SZTUCZNE • NATURALNE

12. BIOSFERA • Część zewnętrzna skorupy Ziemi, obejmująca powietrze, ląd i wodę. • Światowy system ekologiczny, obejmuje wszystkie żyjące organizmy i ich powiązania ze sobą i z litosferą (skorupą ziemską), hydrosferą (wodą) i atmosferą (powietrzem) • Strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez organizmy żywe, gdzie odbywają się procesy ekologiczne Biosfera obejmuje około: 4 km n.p.m. – atmosfera 300 m p.p.m. – hydrosfera 40 cm w głąb ziemi - litosfera

13. SIEDLISKO Siedlisko (habitat, potocznie "adres ekologiczny") - zespół czynników abiotycznych (klimatyczno-glebowych), które panują w określonym miejscu, działających na rozwój poszczególnych organizmów, ich populację lub całą biocenozę.

14. NISZA EKOLOGICZNA • Pozycja danego gatunku, jaką zajmuje on w biocenozie. Obejmuje czynniki (np. światło, pokarm, miejsce), o które dany gatunek konkuruje z innymi gatunkami w biocenozie. • Całokształt potrzeb życiowych organizmów Określa znaczenie i rolę danego gatunku w ekosystemie tj. sposób przetwarzania energii, zachowania się, wpływ na środowisko i zależności od innych gatunków.

15. BIOM • Biom - duży obszar o jednakowym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt. • Zespół ekosystemów

16. Opis: Najważniejsze biomy lądowe na kuli ziemskiej: 1 - zawsze zielone lasy równikowe i podzwrotnikowe, 2 - sawanny i lasy zrzucające liście w porze suchej, 3 - półpustynie i pustynie gorące, 4 - lasy twardolistne i zawsze zielone strefy umiarkowanej, 5 - lasy zrzucające liście na zimę, 6 - stepy i pustynie strefy umiarkowanej, 7 - borealne lasy szpilkowe, 8 - tundry i pustynie zimne, 9 - roślinność górska

17. Las równikowy

18. Las podzwrotnikowy

19. Las liściasty

20. Sawanna

21. Pustynia

22. Pustynia lodowa

23. Step

24. Tajga

25. Tundra

26. SOZOLOGIA • Nauka o czynnej ochronie środowiska naturalnego, zajmująca się problemami ochrony środowiska, przyczynami i następstwami niekorzystnych zmian w strukturze i funkcjonowaniu układów przyrodniczych (ekologicznych), zmian wynikających z rozwoju cywilizacji oraz sposobami zapobiegania im i łagodzenia ich skutków. • Poszukuje skutecznych sposobów zapobiegania degradacji środowiska, w zakresie środowiska wodnego zajmuje się jego ochroną przed jego zanieczyszczeniem, eutrofizacją i degradacją wód.

27. SOZOLOGIA • Opisuje zmiany w środowisku przyrodniczym (np. zanieczyszczenie wód, zanieczyszczenie powietrza i gleby), zachodzące zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego i sposoby zapewniające trwałość jego użytkowania. • Nauka kompleksowa (interdyscyplinarna), ściśle związana z ekologią, geologią i geografią, wykorzystuje wiedzę z różnych nauk technicznych, ekonomicznych i humanistycznych. Swoje działania opiera na podstawach ekologii i pokrewnych nauk przyrodniczych takich jak: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i łowiectwo. • Termin sozologia wprowadzony w 1965 roku przez polskiego geologa W.Goetla

28. EUTROFIZACJA Proces wzbogacania zbiorników wodnych w substancje pokarmowe (nutrienty, biogeny), głównie w związki azotu i fosforu. Proces zachodzący naturalnie lub antropogenicznie.

29. EUTROFIZACJA NATURALNA Zachodzi przez spływ ze zlewni związków mineralnych i materii organicznej, rozkładanej następnie przez mikroorganizmy w zbiorniku. Proces bardzo powolny, przejście zbiornika ze stanu oligotrofii (niskiej żyzności) do eutrofii (wysokiej żyzności) trwa setki lub tysiące lat.

30. EUTROFIZACJA ANTROPOGENICZNA Zachodzi głównie przez spływ ścieków i nawozów mineralnych. Większość biogenów dostaje się do wody wraz ze ściekami organicznymi. Proces ten zachodzi bardzo szybko (kilka lub kilkanaście lat). Może dojść do niemal całkowitego zaniku organizmów wyższych poza cienką warstwą wody stykającą się z atmosferą. Następstwem tego zjawiska jest wzmożony rozwój roślin, w szczególności glonów i planktonu, oraz zachwianie równowagi tlenowej zbiornika, dochodzi do zupełnego zaniku tlenu w warstwach dennych zbiornika. Rozpoczynają się procesy beztlenowe, z wydzielaniem siarkowodoru, metanu i innych substancji trujących. Eutrofizacja powoduje szybsze zanikanie zbiorników wodnych, osady denne podnoszą poziom dna, aż zbiornik zupełnie znika z powierzchni Ziemi.

31. BIODEGRADACJA Biochemiczny rozkład związków organicznych przez organizmy żywe: bakterie, pierwotniaki, promieniowce, grzyby, glony, robaki – na prostsze składniki chemiczne

32. RECYKLING • Jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów. • Zasada działania recyklingu polega na maksymalnym ponownym wykorzystania tych samych materiałów, przy minimalnych nakładach na ich przetworzenie. Chronione są surowce naturalne, które służą do ich wytworzenia oraz surowce służące do ich późniejszego przetworzenia. • Recykling odbywa się w dwóch obszarach : produkowania dóbr oraz późniejszego powstawania z nich odpadów. Założenia recyklingu zakładają wymuszanie odpowiednich postaw producentów dóbr, sprzyjających produkcji materiałów jak najbardziej odzyskiwalnych oraz tworzenie odpowiednich zachowań u odbiorców tych dóbr.