Inleiding Energietransitie Achterhoek

1. Inleiding Energietransitie Achterhoek • Dr. ir. Jurgen Ganzevles, Rathenau Instituut Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 1 | Energietransitie Achterhoek

2. Overzicht inleiding • Wat doet het Rathenau Instituut? • Onderzoek “Energietransitie begint in de regio” (2009) • Vertaling inzichten naar De Achterhoek Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 2 | Energietransitie Achterhoek

3. Wat doet het Rathenau Instituut? • “Het Rathenau Instituut laat de invloed van wetenschap en technologie op ons dagelijks leven zien en brengt de dynamiek ervan in kaart; door onafhankelijk onderzoek en debat.” Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 3 | Energietransitie Achterhoek

4. Wat doet het Rathenau Instituut? • 1986: Nederlandse Organisatie voor Technologisch Aspectenonderzoek (NOTA) • 1994: omgedoopt in Rathenau Instituut • 2004: twee afdelingen • Technology Assessment • Science System Assessment • Methodes • Onderzoek, rapporten, expertmeetings • Debat, technologiefestival, media • Burgerparticipatie • Doelgroepen • Beleid, in het bijzonder het Parlement • Samenleving Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 4 | Energietransitie Achterhoek

5. Onderzoeksthema’s TA: breed • Het Bruikbare Lichaam • Orgaandonatie, hersenwetenschappen, ‘mensverbetering’ • Preventiesamenleving • Irisscan, migratietechnologie, databases • Digitale Hyperconnectiviteit • Internet, mobile computing, virtuele werelden • Grondstoffenhonger • Energie, nanomaterialen, Biobased Economy, klimaat Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 5 | Energietransitie Achterhoek

6. Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 6 | Energietransitie Achterhoek

7. Onderzoeksvragen • 1. Hoe krijgt de regionale energietransitie vorm? • Hoe vindt regionale netwerkvorming tussen partijen plaats? • Welke regionale initiatieven zijn er voor energiebesparing, hernieuwbare bronnen en eindige bronnen (de energieladder) en in hoeverre komen ze van de grond? • Welke netwerksturing, economische en juridische sturing oefent het Rijk hierop uit? • 2. Welke lessen voor het rijksbeleid zijn hieruit te trekken? • Groot aantal interviews gehouden met stakeholders binnen en buiten de regionale initiatieven (zie rapport) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 7 | Energietransitie Achterhoek

8. Drie verschillende cases • Rotterdam Climate Initiative • Duurzaam Texel • Energy Valley Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 8 | Energietransitie Achterhoek

9. Energieladder (Trias Energetica) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 9 | Energietransitie Achterhoek

10. Case: Rotterdam (RCI) • Gebied: Groot en compact, veel grote industrie • Doel: 50% CO2-reductie in het jaar 2025, ten opzichte van 1990 • Economisch belang: toekomst van haven-industrieel complex • Energiebesparing: nog groot onbenut potentieel in industrie • Energiebesparing: in gebouwde omgeving gelijk doel aan Rijk • Hernieuwbaar: geen verdergaande ambitie dan Rijk • Volume vooral door CO2-afvang en opslag (CCS) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 10 | Energietransitie Achterhoek

11. Case: Texel • Gebied: Klein en ijl, geen grote industrie • Doel: 100% duurzame energie in 2020 • Sterke hang naar autonomie (eiland) • Opvallend: grote betrokkenheid burgers en bedrijven • Economisch belang: toeristenindustrie • Belangrijk: limiet aan aantal ‘bedden’ (draagkracht eiland) • Energiebesparing: in gebouwde omgeving gelijk doel aan Rijk • Hernieuwbaar: forse ambitie, maar: mits inpasbaar in landschap • Efficient fossiel: n.v.t. (zie ‘Doel’) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 11 | Energietransitie Achterhoek

12. Case: Energy Valley • Gebied: groot en uitgestrekt; grote industrie in Delfzijl • Doel: 1. Regionale economische ontwikkeling (Stichting E.V.) • 2. Energieakkoord Noordelijke Provincies • Economisch belang: energiebedrijvigheid en behoud van werk • NB: invulling verschilt per noordelijke provincie! • Energiebesparing: in bestaande bouw gelijk doel aan Rijk • Energiebesparing: in nieuwbouw verder dan Rijk • Hernieuwbaar: afhankelijk van Provincie, vooral Friesland • Efficient fossiel: afhankelijk van Provincie, vooral Groningen Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 12 | Energietransitie Achterhoek

13. Bevindingen, voor: • Regionale netwerkvorming • Energieladder • Sturing door het Rijk Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 13 | Energietransitie Achterhoek

14. Netwerkvorming: volume als uitdaging • Succesvolle fase van visievorming • Regionale koplopers hebben elkaar gevonden • Passie en bevlogenheid • Expertise en wil tot samenwerking • Gezonde regionale scoringsdrang • Verschillende regionale doelen – toch ook de energieladder • Grote inspanning om de energievoorziening te verduurzamen • Uitdaging: meer volume • Van proefprojecten naar brede, meer structurele implementatie Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 14 | Energietransitie Achterhoek

15. Visievorming: Passie en expertise Implementatie: Gevestigde economische belangen Energieladder: handhaven prioriteit als uitdaging Besparing Hernieuwbaar Schone inzet fossiel Huidige inzet fossiel Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 15 | Energietransitie Achterhoek

16. Energieladder: alle treden zijn uitdagend • Besparing • Regio’s volgen het Rijk • Gemeentes beperkt in juridische mogelijkheden • Verleiding • Kansen blijven liggen Hernieuwbaar • Wisselende regionale ambities • Opschaling moeizaam (draagvlak) • Economische langjarige steun Rijk onzeker • Wetgeving Rijk vaak belemmerend (m.n. planologie) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 16 | Energietransitie Achterhoek

17. Energieladder: alle treden zijn uitdagend Fossiele energie • Eerder een trend naar meer i.p.v minder fossiele energie • Schonere inzet onzeker • Draagvlak CO2-opslag moeilijk te verwerven • Behoefte aan standvastigheid bij het Rijk over de rol van fossiele energie voor de energietransitie Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 17 | Energietransitie Achterhoek

18. Krachtige regio’s  nationale energietransitie • Regionale netwerkvorming • Veel passie, expertise en samenwerking • Gevestigde economische belangen wegen zwaar in de regio • Stap naar volume als uitdaging • Energieladder • Handhaven prioriteit energiebesparing en hernieuwbaar als uitdaging • Vergaande verduurzaming wringt met gevestigde econ. belangen • Alle treden zijn uitdagend – ook de schone inzet van fossiel • Rol van het Rijk: meer visie en steun gewenst voor grotere volumes Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 18 | Energietransitie Achterhoek

19. Aanbeveling: meer visie en steun vanuit het Rijk • Stimuleer energiebesparing door ambitieuzere normen en regionale experimenteerruimte • Stimuleer hernieuwbare energie door langjarig, consistent stimuleringsbeleid en pro-actieve regelgeving Schep duidelijkheid over de rol van eindige energiebronnen voor de transitie naar een duurzame energievoorziening Draag een Rijksvisie uit die helder maakt welke ontwikkelingen op langjarige steun van de overheid kunnen rekenen Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 19 | Energietransitie Achterhoek

20. De Achterhoek Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 20 | Energietransitie Achterhoek

21. Overgeslagen? 1. Feiten2. Doelen 3. Roadmap Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 21 | Energietransitie Achterhoek

22. Te achterhalen feiten.. maar wellicht reeds bij u bekend? • Besparing • Welke nieuwbouw- en renovatieplannen voor woningen zijn er? • Hoeveel WKK installaties heeft de Achterhoek? • Hernieuwbare energie • Hoeveel landbouwgrond is in principe voor biomassa te gebruiken? • Hoeveel zonnepanelen liggen er? • Wat is de regionale potentie voor aardwarmte (zie www.thermogis.nl)? • Hoeveel WKO wordt er al toegepast? • (Schoon) fossiel • Welke energiecentrales heeft de Achterhoek? • Hoe lang gaan die nog mee? Hebben energiebedrijven al vergevorderde nieuwbouwplannen? Wat zijn de grote energie-afnemers in de regio? Zijn er opties voor CO2-opslag? Zicht op het bestaande energiesysteem van de Achterhoek en concrete regionale investeringsplannen Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 22 | Energietransitie Achterhoek

23. Te hooggespannen verwachtingen kweken Ambitieus realisme & verwachtingsmanagement Transitieplannen: ambitieus = risico Samengevat: Meer concreet: en “alternatieven” Lijst met “valkuilen”… Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 23 | Energietransitie Achterhoek

24. Te lang doen alsof het “gratis” kan Vraagstuk wie moet investeren vroeg op tafel Valkuilen Alternatief • Te lang doen alsof er alleen maar winnaars zijn • Vroegtijdig zicht op wie wint en wie verliest: aandacht voor strijdige belangen en compensatie • Redeneren vanuit een lege toekomst • Bestaande economische belangen en structuren goed in beeld brengen Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 24 | Energietransitie Achterhoek

25. Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 25 | Energietransitie Achterhoek

26. Doorgeslagen autarkie-streven (“zelf opwekken”) Verschuivende regionale afhankelijkheden in kaart brengen Valkuilen Alternatief • Aansprekende projecten die net naast de doelstelling zitten gaan de boventoon voeren • “Meters maken” t.o.v doelstelling goed voor ogen houden • Uitgaan van stabiele randvoorwaarden • Neem grillige olieprijs, grillig nationaal beleid en grillige mondiale ontwikkelingen als fact of life • Het regionale wiel uitvinden • Zoek vergelijkbare regio’s in Nederland of Duitsland Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 26 | Energietransitie Achterhoek

27. Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 27 | Energietransitie Achterhoek

28. Bestuurlijke onafhankelijkheid veronderstellen Vroeg op het netvlies hebben waar de rol van provincie, Rijk (nieuw kabinet!) en EU cruciaal is Valkuilen Alternatief • Blind voor majeure rol fossiele brandstoffen • Weten waar energiebedrijven mee bezig zijn; anticiperen op CO2-opslag en eventuele nieuwe steenkoolwinning Achterhoek • Burger alleen informeren • Burger betrekken en medeverantwoordelijk maken, bv: hogere regionale feed-in wenselijk/haalbaar in de Achterhoek?  nationaal nieuws! Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 28 | Energietransitie Achterhoek

29. Interesseverlies…. 1. Feiten2. Doelen 3. Roadmap 4. Monitoring Grote uitdaging: het enthousiasme vasthouden Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 29 | Energietransitie Achterhoek

30. Feiten2. Doelen 3. Roadmap 4. Monitoring … of trots op de resultaten! Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 30 | Energietransitie Achterhoek

31. Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 31 | Energietransitie Achterhoek