Komunikacja Warszawy na przestrzeni wieków

1. Komunikacja Warszawyna przestrzeni wieków Sebastian Kotarski

2. Komunikacja Warszawy XIX wieku • Początki komunikacji miejskiej pojawiły się w Warszawie, podobnie jak w innych krajach, na początku XIX wieku. Polska jednak w latach 1795 - 1918 utraciła niepodległość , w skutek rozbioru jej terytoriów pomiędzy sąsiadujące mocarstwa. Stolica Polski przypadła Rosji, co sprowadziło ją do roli peryferyjnego miasta prowincjonalnego, siedziby carskich generał-gubernatorów.

3. Komunikacja Warszawy XIX wieku • W okresie 1815-1830 Warszawa była stolicą politycznego tworu zwanego Królestwem Kongresowym. Pojawił się pewien ruch inwestycyjny, miasto cywilizowało się i rozbudowywało, wzrastała nieznacznie liczba mieszkańców. Uruchomiono pierwszy rodzaj komunikacji w postaci omnibusu konnego w 1822 roku.

4. Komunikacja Warszawy XIX wieku • Omnibus konny był to pojazd służący do przewozu kilkunastu osób z okazji większych uroczystości lub jazdy na Bielany, ówczesnego terenu wypoczynku niedzielnego, w rodzaju "Rodzinnego Parku Rozrywki". W owym czasie, tj. od 1819 roku, Paryż posiadał już stałą komunikację omnibusową. Moskwa uzyskała ją dopiero w 1840 a Kraków w 1875. Warszawa choć największe wówczas miasto w przedwojennych granicach Polski, była zbyt mała by potrzebować dużych firm przewozowych działających w obrębie miasta.

5. Komunikacja Warszawy XIX wieku • rok 1836 - Regularna komunikacja, określona mianem podmiejskiej, została uruchomiona przez przedsiębiorcę Godeckiego na trasie:Pl. Saski - Królikarnia. 

6. Komunikacja Warszawy XIX wieku • rok 1844 - Pierwszym omnibusem miejskim był powóz zwany "sztajnkellerką" od nazwiska właściciela i producenta powozów Piotra Steinkellera. Linia została uruchomiona na trasie: Pałac Mostowskich - Dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W następnych latach istniało wiele przedsiębiorstw, które posiadały jedno lub dwu-przedziałowe omnibusy. Ich miejscami postoju były place, np.: Trzech Krzyży czy Krasińskich oraz dworce kolejowe.

7. Komunikacja Warszawy XIX wieku • Omnibus konny dwu przedziałowy, tzw.: "Steinkelerka", na Placu Krasińskich. Fot. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej.

8. Komunikacja Warszawy XIX wieku • 01.07.1877 - Wybuchł pożar, który w przedsiębiorstwie inż. Konstantego Okonia zniszczył prawie cały tabor. Wówczas dysponował on 28 omnibusami, w tym jednym spacerowym, czterokonnym, i posiadał on 118 koni. Te liczby wskazują na to, że na każdy omnibus przypadały po dwie pary koni, po to aby móc je zmieniać w ciągu dnia. W rezerwie pozostawało sześć, koni a po wynajęciu spacerowego powozu tylko dwa.

9. Komunikacja Warszawy XIX wieku • 1881 - Omnibusy miejskie (nie magistrackie) kursowały na następujących liniach: • Plac Krasińskich - Plac Świętego Aleksandra (Trzech Krzyży)  • Plac Zamkowy (Króla Zygmunta) na ulicę Piękną (róg Alei Ujazdowskich)  • Plac Króla Zygmunta na ulicę Chłodną, do rogatki Wolskiej  • Dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej przy ulicy Marszałkowskiej do rogatki Powązkowskiej  • Plac Krasińskich do Dworca Kolei Nadwiślańskiej, przy ulicy Zakroczymskiej  • Dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej - Solec • Nowy Zjazd - ulica Targowa (Praga)

10. Komunikacja Warszawy XIX wieku • Najbardziej ruchliwą była linia pierwsza. Opłata za kurs wynosiła 5 kopiejek. Omnibusy nie wyróżniały się ani elegancją ani uprzejmością woźniców. W lecie kursowały omnibusy na dodatkowo uruchamianych liniach "podmiejskich", na następujących trasach: • Nowy Zjazd - Zacisze (Praga)  • Plac Św. Aleksandra (pl. Trzech Krzyży) - Marcelin • Plac Św. Aleksandra (pl. Trzech Krzyży) - Wierzbno

11. Komunikacja Warszawy XIX wieku • Przez cały okres eksploatacji omnibusów ten rodzaj komunikacji był słabo rozwinięty i nie służył całemu miastu. Często były to linie podmiejskie o słabej częstotliwości ruchu. Po roku 1881, wraz z pojawieniem się konkurencyjnego środka komunikacji jakim był tramwaj konny, tzw. "belgijski", omnibusy dwuprzedziałowe zaczęły znikać z centrum miasta. 

12. Komunikacja Warszawy XIX wieku • Tory kolei Warszawsko-Wiedeńskiej posiadały europejski rozstaw szyn, zaś rozstaw rosyjski cechował koleje dochodzące do Wisły ze wschodu. • Na rzece, ze względów strategicznych do 1871r. nie było mostu kolejowego, chociaż ruch towarowy i pasażerski narastał. W efekcie zapotrzebowania na połączenie pasażersko - towarowe powstała pierwsza linia tramwajów konnych. Została ona uruchomiona 11 grudnia 1866 roku. Połączyła przez most drogowy Dworzec Kolei Warszawsko - Wiedeńskiej z Dworcem Kolei Petersburskiej.

13. Komunikacja Warszawy XIX wieku • Tramwaje "belgijskie" letnie na Krakowskim Przedmieściu w 1902 roku. Wozy nr 175 i 211. Fot. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej.

14. Pomimo funkcjonowania tramwaju konnego największa liczba omnibusów kursowała w latach 1896 - 1904. Jednakże, konna epoka dobiegała końca a Warszawa potrzebowała nowoczesnej i szybkiej komunikacji miejskiej.

15. Elektryfikacja tramwajów • W 1903 roku w Petersburgu uruchomiono wreszcie tramwaje elektryczne. Warszawa otrzymała zielone światło na elektryfikację. Ogłoszono przetarg na budowę tramwaju elektrycznego. Ogłoszono przetarg na budowę tramwaju elektrycznego.

16. Elektryfikacja tramwajów • Projekt układu torowisk, linii, zasilania oraz wszystkich obiektów opracowała firma "Siemensa". Do jego realizacji doszło dopiero po pewnym czasie, ponieważ nie była wyjaśniona sprawa własności gruntów. Magistrat i generał-gubernator wbrew opinii władz w Petersburgu, które popierały firmę "Westinghause'a", wypowiedział się na korzyść oferty "Siemensa". Kontrakt został zawarty 16 lutego 1905 r. Warto tu wspomnieć o sytuacji politycznej i gospodarczej owego czasu. Miasto a wraz z nim społeczeństwo przeszło bardzo szybki rozwój. Ulice zmieniły wygląd, powstały oprócz starych parków skwery i wydzieliły się dzielnice ekskluzywne i biedne przedmieścia.

17. Elektryfikacja tramwajów • Mieszkańcy Warszawy ujrzeli po raz pierwszy tramwaj elektryczny podczas prób w dniu 7 lutego 1908 roku. • Historyczne otwarcie tramwaju elektrycznego nastąpiło 26 marca 1908 roku. O godzinie 9 min. 35, po przecięciu taśmy, wóz o numerze bocznym 61, poprowadzony przez inż. Boulangera, ruszył na trasę wiodącą z Placu Krasińskich w kierunku Mokotowa, do Placu Unii Lubelskiej. Tramwaj pokonał tę trasę w 25 minut. W tym samym roku otwarto łącznie trzynaście linii tramwaju elektrycznego.

18. Elektryfikacja tramwajów • 18 grudnia 1912 roku odnotowano pierwszą kolizję samochodu osobowego z tramwajem przy ulicy Chłodnej 37, 2 rannych.Zima 1913 - wiosna 1914 roku. Docierają wagony typu "B". Wybuch I wojny światowej przerwał rozwój miasta i komunikacji. 13 kwietnia 1917 - Eksplozja kotła w Elektrowni Tramwajów Miejskich, brak zasilania do 21 maja 1917 roku. Komunikacje zastępują tramwaje konne i pierwszy autobus. 18 lipca 1917 - Z braku węgla zatrzymany zostaje ruch tramwajów elektrycznych, ponowne uruchomienie następuje 6 sierpnia.13 listopada 1918 roku, tuż po zakończeniu wojny, miasto przejmuje przedsiębiorstwo tramwajowe na własność. Następuje okres odbudowy po rabunkach niemieckich i dewastacji spowodowanej wojną. Ważnym wydarzeniem była likwidacja klasy I i II w wagonach. 

19. Elektryfikacja tramwajów • W 1919 roku - Położono 3133 m. toru pojedynczego (mtp). na ulicy Puławskiej; od remizy mokotowskiej do kościoła Św. Michała, oraz na ul. Gęsiej; od Dzikiej do Smoczej.W 1920 roku. wybudowano 4508 mtp na ulicy Wolskiej- Bema do Kościoła Św. Wojciecha, na ulicy Ząbkowskiej: od Brzeskiej i na Radzymińskiej. Zaczęto szklić pomosty w wagonach motorowych, proces ten zakończono około 1922 roku.1921 - wybudowano 2962 mtp na ul. Radzymińskiej, oraz na ul. Grójeckiej do Opaczewskiej. 

20. Elektryfikacja tramwajów • Lata 1929 – 1939 spory rozwój infrastruktury torowej oraz zakupy taboru. • 01.09.1939 - Atak wojsk niemieckich na Polskę. Po 9 dniach Warszawa stała się linią frontu. Większość wagonów była uszkodzona.