Korpus Luteumun Olusumu

1. Korpus Luteumun Olusumu Graaf folik�l�nden yumurtanin atilmasindan arta kalan yapilar ovaryumda ge�ici bir endokrin yapi olarak fonksiyon yapan korpus luteumu olustururlar. Korpus luteum ovaryum dokusunda belirgin yuvarlak bir kitle halinde g�r�l�r. Bir siklusta ovaryumdan ka� yumurta atilmis ise, siklusun ikinci yarisinda ovaryumda o kadar sayida korpus luteum g�r�l�r.

2. Yumurta fertilize olmaz, blastosist implantasyonu meydana gelmezse, korpus luteum ovaryum siklusunun ikinci yarisinin bir kisminda fonksiyonunu s�rd�r�r ve sonra geriler. Gerileme, luteal h�crelerin sentez aktivitelerinin durmasi ve yapinin bozulmasi anlamina gelir. Bozulan korpus luteumun yerini, bir yara izi seklindeki korpus albukans alir. Fertilizasyon ve implantasyon oldugunda, korpus luteum b�y�r ve gebeligin ilk aylarinda fonksiyonunu s�rd�r�r. Gebelik korpus luteumunun fonksiyonu, plasentanin aktif hale d�n�smesiyle son bulur.

3. Ovaryum Hormonlari ve �retimlerinin Kontrol� Ovaryumda iki esas hormon �retilir: Bunlar �strogenler ve progesteron hormonlaridir. Ovaryum hormonlari, ovaryum siklusuna paralel olarak d�nemsel olarak salinir. �strogenler folik�l h�crelerinde ve teka interna h�crelerinde �retilirler. Folik�l h�crelerinde �retilen �strogenler dolasima ge�emez, folik�l sivisinda kalirlar. Teka interna h�crelerinin �rettikleri �strogenler kana ge�er. �strogenlerin sentezini luteinizan hormonu uyarir.

4. Luteinizan hormon esas olarak, sentez yolunda fonksiyonel enzim olan kolesterol dezmolazin �retimini uyarmaktadir. Ovaryumlardaki sentez, testosteron olusumuna kadar aynen androjenlerdeki gibidir. Testosterondan 19-OH testosteron,androstenodiondan 19-OH androstenodion olusur. Sonra 19. karbon oksitlenir ve ayrilir. A halkasi aromatiklesir, testosterondan �stradiol, androstenodiondan �stron olusur. �stron reversibl olarak �strodiole d�ner. �strodiol�n 16. C�un hidroksilasyonu ile �striol olusur.

5. Her ovaryum siklusunun ilk yarisi olan folik�lar fazda gelismeye giden folik�llerden biri gelisip olgunlasir. Her siklusun basinda hipofiz bezinden folik�l stimulan hormon ve luteinizan hormon salgilari baslar. Folik�llerin gelismesini esas olarak folik�l stimulan hormon saglar. Bu hormon etkisiyle granuloza h�crelerinin sayilari artar, folik�l sivisi fazlalasir. Folik�l h�creleri, �strogenleri �retirler. Folik�l stimulan hormon, esas olarak, folik�llerin gelismelerini saglarken, luteinizan hormon, �strogenlerin sentezinde fonksiyoneldir.

6. Graaf folik�l�n�n olusmasi ve artan �strogenlerin etkisiyle negatif feedback yolu isler ve folik�l stimulan hormon ile luteinizan hormon salgilari azalir. Bu esnada yumurtanin gelismesi tamamlanmistir. Iyice artan �strogenlerin etkisiyle negatif feedback yolu bozulup, pozitif feedback yoluna d�n�s�r ve luteinizan hormonun miktari ani olarak artar. Artan luteinizan hormon etkisiyle ovulasyon ger�eklesir. Insanda pozitif feedback yoluyla artan luteinizan hormon etkisiyle ovulasyon meydana gelirken, tavsan, kedi gibi memelilerde luteinizan hormonun artisina disi bireyin erkek bireyle kopulasyonu neden olur.

7. Insanda gonadotropik hipofiz hormonlarinin d�nemsel salinmasi Ovaryum siklusu ve bu siklus boyunca ovaryum hormonlarinin salinma d�zenleri, Uterus siklusu

10. Kopulasyon sirasinda vaginanin gerilmesinden kaynaklanan impulslar beyinden gonadotropik salgilatici hormonun ve buna bagli olarak da, luteinizan hormonun salinmasina yol a�ar. Luteinizan hormon etkisi ile de ovulasyon meydana gelir. Ovulasyonla ovaryum siklusunun folik�l evresi sona erer ve ikinci evre olan luteal evre baslar. Luteal evredeki ovaryumda, korpus luteumun olusmasiyla bu yapi kendi hormonlarini salmaya baslar. Korpus luteum hormonlari, �strogenler ve progesterondur.

11. Korpus luteumdan salinan progesteron, uterusun endometriyum tabakasinda bazi degisikliklerin meydana gelmesine yol a�ar. Endometriyumdaki bu degisikliklerle, ovaryumdan atilan yumurtanin d�llenmesi halinde, embriyonun gebelik s�resince tutunup, barinmasi i�in uygun bir ortam hazirlanmis olur. Gebeligin baslangicinda korpus luteumdan daha sonra plasentadan salinan progesteron, negatif feedback yoluyla, adenohipofizden folik�l stimulan hormon ve luteinizan hormon salinmasini durdurur. Yumurta d�llenmediyse, luteal fazda korpus luteum belirli bir s�re fonksiyonel halde kalir. Sonra geriler, korpus luteumun hormonlari azalir ve gonadotropik hormonlarin salinmaya baslamasiyla, yeni bir ovaryum siklusu baslar.

12. Ovaryum siklusuna paralel olarak uterus endometriyumunda da degisiklikler olusmaya baslar. Bir �nceki siklusun sonunda Fallop kanalindaki yumurta d�llenip zigot olusmadigi i�in, kalinlasan uterus endometriyumuna gerek kalmamistir ve bu tabaka bozulur, bir miktar kanla birlikte vagina yoluyla v�cut disina atilir. Yeni ovaryum siklusunda, ovaryumda yeni folik�llerin gelismesiyle artan �strogenlerin etkisiyle, bozulup d�k�len endometriyum yenilenmeye baslar. Bu yenilenme ilerlerken uterus bezleri gelisir, bezlerin g�m�l� oldugu bag dokusundaki kan damarlari genisler, l�menleri kanla dolar.

14. Bu esnada ovaryum luteal evresine ge�mistir ve progestreron etkisiyle, gelisen uterus bezleri salgi �retimi yaparlar. Salgi materyali bezlerin l�menine birikir. Bu evredeki uterus, yumurtanin d�llenip, d�llenmemesi hallerinde yukarida a�iklandigi sekilde olaylar gelisir. Yumurtanin d�llenip zigotu ve embriyoyu verdigi durumda, korpus luteum hormonlari gebeligin ilk 6 haftasi boyunca salinir. Korpus luteumun fonksiyonunun s�rd�r�lmesini, plasentadan salinan koryonik gonadotropinler saglar.

15. Koryonik gonadotropinlerin azalmasi, korpus luteumun bozulmasina yol a�ar ve gerileyen korpus luteumun fonksiyonunu plasenta �stlenir. Yani plasenta, �strogenleri ve progesteronu �retir. Plasentadan somatomammotropin ve relaksin hormonlari da salinir. Somatomammotropinin, laktogenik bir etkisi vardir. Relaksin, uterus kaslarinin kasilmalarini engeller, pubis eklemini gevsetir.

16. �reme Sikluslari Disi �reme sisteminin d�nemsel aktiviteleri, �esitli hayvan t�rlerinde birbirinden farklidir ve �strus siklusu ile menstr�al siklus gibi farkli adlarla adlandirilir. �strus siklusu, laboratuvar kemiricileri ile evcil hayvanlarda g�r�l�r. Olayda gonad ve hipofiz hormonlarinin primer etkileri yanisira, adrenal bez ve tiroid bezi hormonlari da fonksiyoneldirler. Laboratuvar fareleri ve si�anlari, hamsterler ve kobaylar poli�strus t�rleridir. Yani, ovaryum siklusu gebelik olmaz ise, b�t�n yil boyunca devam eder. Bu hayvanlarda yumurtalar ovaryumlardan, kizginlik periyodu (�strus) nda atilirlar.

17. Si�anlarda �strus Siklusu Si�anlarda �strus siklusu 4-5 g�n s�rer. Siklusun s�resini, isik, isi, beslenme ve sosyal iliskiler gibi dis fakt�rler de etkiler. Siklusun kisa s�reli olmasi nedeniyle ovaryumlarda �esitli evrelerdeki folik�ller ve ge�mis �strus sikluslarina ait korpus luteumlar birlikte g�r�l�rler. �strus siklusunun d�rt evresi vardir. 1-�strus 2-Met�strus 3-Di�strus 4-Pro�strus

18. Bu evre bireyin kizginlik evresidir. Disi birey, erkek bireyin kendisi ile �iftlesmesine ancak bu evrede m�saade eder. �strus evresi 9-15 saat s�rer. Bu s�re i�inde ovaryumda, folik�l stimulan hormon etkisi ile 12 veya daha fazla sayida folik�l ani olarak b�y�r. B�ylelikle �strus evresinde, �strogen salgisi artar. �strus evresinde bireyin kulaklari titrer, sirti kalinlasir. Uteruslar b�y�rler ve l�menlerine sivi dolmasi nedeniyle siserler. Vagina epiteli h�creleri mitoz ge�irirler. Bunun sonucu yeni h�crelerin meydana gelmesiyle, epitelin y�zey h�creleri iyice yassilasip, keratinli hale d�n�s�rler.

19. Keratinlesen bu h�creler, giderek l�mene d�k�l�rler. Canli bireylerde vaginadan s�rtme preparatlar yapildiginda, keratinli h�crlerin g�r�lmesi, �strus evresinin kesin belirtisidir. �strusun ilerlemesiyle, vagina l�meninde bozulmus nukleuslariyla keratinli h�creler k�meler olusturmaya baslar. Bu evrede, keratinli h�creler arasinda az sayida l�kosit bulunur. Ovulasyon, �strus evresinde meydana gelir ve ovulasyon ile �strus evresi son bulur. Evrenin sonlarina dogru uterustaki l�men sivisi kaybolmaya baslar.

20. Met�strus evresi, hemen ovulasyondan sonra baslar ve 10 ile 14 saat devam eder. Bu evrede kopulasyona disi birey tarafindan izin verilmez. Ovaryumda yumurtasi atilan folik�llerden olusan korpus luteumlar ve k���k folik�ller vardir. Uterus dokusundaki kan damarlari k���lm�s, kaslardaki kasilmalar azalmistir. Vagina l�meninde �ok sayida l�kosit, az sayida keratinli epitel h�cresi g�r�l�r.

21. Bu evre 60 ile 70 saat s�rer. Ovaryumdaki korpus luteumlar gerilemeye baslar. Uteruslar iyiden iyiye k���lm�slerdir ve kaslarin kasilmasi azdir. Vaginanin mukoza tabakasi �ok incedir. Vagina l�meninde �ok sayida l�kosit vardir. (vaginadan hazirlanan s�rtme preparatlarda l�kositler h�crelerin t�m�n� olustururlar).

22. Ovaryumlardaki korpus luteumlar tamamen fonksiyonlarini yitirmislerdir. Folik�ller ovulasyon �ncesi gelismelerinden dolayi siserler. Uterus l�meninde sivi birikimi olur ve uterus kaslari kasilmaya baslar. Vaginadan hazirlanan s�rtme preparatlarda �ok sayida epitel h�cresi g�zlenir. Bunlar tek tek veya bir�ogu biraraya gelip tabakalar olustururlar. Gebelik meydana geldiginde, �strus siklusu, gebelik periyodu ile kesintiye ugrar. Si�anda gebelik 20 ile 22 g�n s�rer. Gebeligin sonrasi s�t verme periyodu dur. Yeni �strus siklusu, s�t verme periyodundan sonra baslar.

23. K�peklerde �strus Siklusu K�peklerde yilda 2 �strus siklusu vardir. Pro�strus 10 g�n s�rer. Bu evrede vagina yoluyla kan atilmasi meydana gelir. Bu kan, endometriyum y�zeyinin atilmasiyla degil, uterus dokusundan diapedez yoluyla gelen kandir. Pro�strusu izleyen �strus 6 ile 10 g�nde tamamlanir. Yumurtanin ovulasyonu erken �strusta meydana gelir. Ovulasyondan ancak 6 ile 8 g�n sonra kopulasyona izin verilir. �strus evresini yaklasik 60 g�n s�ren luteal faz izler. Fertil �iftlesme gebelikle sonu�lanir. Infertil �iftlesme olur ise veya �iftlesme olmaz ise, yalanci gebelik meydana gelir. Yalanci gebelikte �reme kanali ve s�t bezleri, normal gebelikte oldugundan daha az gelisirler ve hatta kisa bir s�re az da olsa s�t salinir.

24. Tavsanlarda �strus Siklusu Tavsan ve gelinciklerde, yumurtanin ovaryumdan ovulasyonu ancak, vaginadan kaynaklanan kopulasyon uyarisi veya benzer bir vaginal uyari sonucu meydana gelir. Evcil tavsanlarda �reme mevsimsel olmadigi halde, yabani olanlarinda mevsimseldir. Yabani tavsanlarda ovaryumlar kisin inaktiftir, ilkbaharda g�nlerin uzamasi ile aktif hale d�n�s�rler. Her iki grubun �yelerinde de ovulasyon, kopulasyon esnasinda vaginadan kaynaklanan uyari ile hipofizden LH salinmasiyla meydana gelir. Deneysel olarak vagina uyarilirsa, yine ovulasyon olur. Hipofiz bezleri �ikarilmis hayvanlarda, bu t�r vagina uyarilarinin yapilmasi ovulasyonu etkilemez. Kopulasyondan 1 saat sonra hipofiz bezi �ikarilan hayvanlarda ovulasyon olur. ��nk� bu zaman s�recinde vaginadan kaynaklanan uyari ile LH zaten salinmistir.

25. Menstr�al Siklus Insanda ovaryum ve uterus sikluslari (menstr�al siklus) birbirine paralel olarak gelisir ve yaklasik 28 g�nde tamamlanir. Ovaryum ve uterusta meydana gelen sikluslara yukarida deginilmistir. Disi esey hormonlarinin biyolojik etkileri Disi esey hormonlari esas olarak ovaryum ve uterus sikluslarini d�zenlese de, bu etkileri yanisira bazi diger anabolik fonksiyonlara da sahiptirler: �strogenler, disi �reme sistemine ait tasiyici kanallarin, dis �reme organlarinin gelismelerini saglar. Uterus endometriyumunun gelismesini uyarir. Fallop kanalini i� y�zeyini d�seyen epitel tabakasindaki silli h�crelerin sayilarinin artisi, �strogenlerin etkisiyle meydana gelir. Progesteron uterus bezlerinde ve Fallop kanali h�crelerinde salgi artisina neden olur.

26. Disi esey hormonlari memeler �zerine de etkilidirler. Progesteron, memelerde s�t bezlerinin alveol seklindeki salgi �retici b�l�mlerinin gelismelerini, �strogenler kanal sisteminin gelismesini uyarirlar. S�t bezlerinde, s�t �retimine disi esey hormonlarinin etkisi yoktur. Bunun diger baska hormonlarin sinergistik etkisi ile prolaktin hormonu d�zenler. Disi esey hormonlari sekonder esey karakterlerini d�zenlerler. Osteoblastlari etkileyerek kemikler �zerine etkendirler. Yag bezlerinin salgisinin sulu olusumu etkilerler. Bazal metabolizma �zerine etkileri hafiftir. �strogenler, disi bireyin kal�a ve g�g�slerinde yag birikmesine neden olurlar. �strogenlerin kolesterol d�zeyini azaltici, ve tuz ve su tutulmasinda bir miktar uyarici etkileri vardir.

29. PINEAL BEZ Pineal bez, beynin diensefalon b�lgesinin dorsalinde yer alir. Omurgali hayvanlar arasinda, �enesiz baliklardan hagfish ' lerin, timsah ve armadillonun pineal bezleri yoktur. Baykus, yarasa ve balinanin pineal bezleri �ok k���k, penguen ve deniz arslaninin pineal bezleri �ok iridir.

30. Pineal bezi olusturan esas h�creler, pinealositlerdir. Pinealositler, sitoplazmik uzantilari olan h�crelerdir. Bu h�cre uzantilari birbirleriyle temastadirlar ve bazilari da, kan damarlarinin duvarlarinda sonlanir. Pinealositler, seffaf ve elektronca yogun merkezli tanecikleri, mitokondriumlari, GER ve DER keselerini, Golgi aygitini, ribozomlari ve lipid taneciklerini i�erirler. Pineal bezden, genelde indol aminler olarak adlandirilan serotonin ve melatonin hormonlari �retilir.

31. Melatonin biyosentezi, triptofanin pinealositlere girmesiyle baslar. Triptofan, triptofan hidroksilaz araciligi ile 5-hidroksitriptofana d�n�s�r. 5-hidroksitriptofan, L-amino asit dekarboksilaz enzimi etkisi ile, 5-hidroksitriptamin (serotonin) i verir. Serotoninin bir kismi h�cre disina verilir. H�credeki serotoninin �ogu, N-asetil transferaz (NAT) ile, N-asetil serotonine ve bu da hidroksiindol-0-metil transferaz (HIOMT) vasitasiyla melatonine d�n�s�r. �retilen melatoninin �ogu h�cre disina verilir. Bezde az miktarda melatonin saklanir.

34. Hidroksiindol-0-metil transferaz (HIOMT) enzimi sadece pineal bezde bulunmaktadir. Si�anda HIOMT aktivitesi sirkadyen bir ritm g�sterir. Gece periyodunda, g�nd�z periyodundan daha fazla miktarda HIOMT salinir. Buna bagli olarak da, melatonin gece periyodunda, g�nd�ze kiyasla daha fazla �retilip salinir. Disi si�anlarda �strus siklusunun farkli evrelerinde, kandaki HIOMT aktivitesinin d�zeyi farklidir. Di�strus evresinde HIOMT aktivitesi en y�ksek, pro�strus ve �strus evrelerinde d�s�kt�r. Yapilan �alismalar, tavuk ve bildircinda da melatoninin gece periyodunda daha fazla salindigini g�stermistir. Insanda melatonin g�nd�z periyodunda kanda �l��lemeyecek kadar azdir, gece periyodunda maksimum d�zeyine erisir.

35. Pinealositler serotonin ve melatonine ek olarak, k���k molek�l agirlikli bazi polipeptidleri de i�erirler. Pineal bez ekstraktlarinda, tirotropin releasing hormon, luteinizan hormon releasing hormon, prolaktin releasing ve inhibiting fakt�rlerin varligi da yapilan �alismalar sonucu saptanmistir. Melatonin antigonadal etkisi olan bir maddedir. �esitli memeli �rneklerinin disi ve erkek bireylerine melatonin enjeksiyonu veya melatonin peletlerinin implantasyonu sonucu, luteinizan hormon salgisi ve ovulasyon durur. Gen� bireylerde, gonadal gelisme gecikir. Hamsterler deneysel olarak, karanlikta aydinliktan daha uzun s�reli tutulduklarinda, �reme sistemlerine ait organlar geriler ve kanlarindaki gonadotropik hormonlarin yogunlugu azalir.

36. Bu deneysel veriler, �zellikle dogal ortamlarinda yasayan hamsterler i�in �nem tasir. Hamsterlerin �remeleri mevsimseldir. Bu hayvanlar kis periyodunda hibernasyon g�sterirler. Hayvanlarin durgun olduklari kis periyodunda, cinsel y�nden aktif olmayislari, kisa fotoperiyodtan (g�nd�z kisa-gece uzun) kaynaklanir. Karanlik periyodunun uzun olusu ile pineal bez aktivite kazanir ve salinan hormonun antigonadal etkisiye, gonadal fonksiyonlar baskilanir. �remeleri sicak yaz aylarinda olur. Yazin 24 saatlik s�rede, isik periyodunun uzun olusu, pineal bez aktivitesini bastirir ve pineal bez salgisi daha azdir. Antigonadal etkisi olan salginin azalmasiyla, gonadlar �zerindeki baskilayici etki ortadan kalktigi i�in, gonadlar aktif hale d�n�s�rler. B�ylelikle melatonin, hamsterlerde �reme siklusunun d�zenlenmesinden sorumlu olan hormondur.

37. Pineal bezin paransim dokusundan k�kenlenen t�m�rlerde, gonad fonksiyonlari geriler. Bezin bozulmasina yol a�an t�m�rlerde ise, bireyler vaktinden �nce cinsel olgunluga erisirler. Bu bulgular da, pineal bez hormonlarinin antigonadal etkisi oldugunu g�sterir. Pineal bez salgisinin kurbaga larvalarinda deri renginin degismesinde de g�revi vardir. Kurbaga larvalarina pineal bez ekstrakti verilmesi veya melatonin enjeksiyonu sonucu, dermal melanoforlardaki melanin pigmentini tasiyan gran�ller h�crelerin merkezinde toplanirlar ve bunun sonucunda, deri rengi a�ilir (beyazlasir).

38. TIMUS BEZI Timus bezi memelilerde, anatomik olarak, g�g�s kemigi altindadir. Bez, �zellikle kemirici memelilerde, imm�nolojik reaksiyonlardan sorumludur. Farelerin dogumlarini takiben timus bezleri ameliyatla �ikartildiginda, antijenlere karsi �rettikleri antikor yapimi �ok azalir. Daha ileri evrelerde bezin �ikarilmasi, lenfosit sayisinda azalmaya neden olur. Ancak bu bireylerde, imm�n reaksiyonlarin sapmasi, tim�s bezleri �ikarilmis yeni dogmuslar kadar olmaz.

40. Timus bezinin iki �nemli g�revi vardir: 1-Timus bezi, imm�nolojik y�nden fonksiyonel olan bazi h�crelerin olustuklari bir organdir. Bu h�creler daha sonra, timus bezinden �ikip, diger lenfoid dokulara ge�erler. 2-Tim�s bezinden, timik bir hormon �retilir. Bu hormon kana ge�er ve imm�nolojik h�crelerin diger lenfoid dokularda �ogalip, olgunlasmalarini saglar.

41. Timus bezi olan bir si�ana si�an embriyosundan alinan karaciger h�creleri aktarildiginda, bu h�creler imm�nolojik yeterlilige sahip olurlar. Timus bezi olmayan si�anlara embriyonik karaciger h�creleri verildiginde ise, imm�nolojik yeterlilik olmaz. Timus bezi olmayan si�anlara, milipor filtresinden ge�irilmis timus dokusu verilmesi, olayi normale d�nd�r�r. Bu da, timus bezinden k�kenlenen bir maddenin varligini g�sterir. Timus bezleri �ikarilan disi fareler erginlestikleri periyotda gebe kaldiklarinda, gebelik periyodu s�resince antikor yapimlarinda b�y�k sapmalar olmaz. ��nk�, yavrularin timus bezlerinde �retilen bir madde, plasenta yoluyla anne bireyin v�cuduna ge�er ve annenin imm�nolojik olaylarini d�zenler.

42. Bu ve buna benzer �ok sayidaki deneyin sonu�larina g�re, timus bezinden kaynaklanan bir fakt�r veya hormonun kana ge�tigi ve belirli yapilardaki imm�n h�crelerin farklilasmalarini saglayip, imm�n reaksiyonlara katilmalarini uyardigi kesin olarak s�ylenebilir. Bu madde timozin adini alir. Timozin timus bezinden izole edilmistir. Polipeptid tabiatlidir ve molek�ler agirligi 12.000 dalton dolayindadir. Timus bezleri �ikarilmis hayvanlara timozin verilmesi sonucu, lenfositlerin �ogalmalari uyarilir ve bozulan imm�n reaksiyonlar normale d�ner. Timozin in vitro olarak da, T lenfositlerinin gelismelerini uyarir.

43. Timus bezi steroid hormonlara �ok duyarlidir. Timus bezi, bireyin cinsel olgunluga erisip esey hormonlarinin miktarca arttigi d�nemde k���l�r. Adrenal steroidlerin de, timus bezi fonksiyonunda durdurucu etkileri vardir. Steroidler ve timus bezi arasindaki iliski sadece memelilere has degildir. Amfibilerde de, timus bezi endokrin degisikliklere duyarlidir. Hipofiz bezleri �ikarilmis kurbaga larvalarinin timus bezleri, kontrollerine kiyasla iki misli b�y�kt�r. Olaya iki fakt�r neden olabilir: 1-hipofiziyal bir fakt�r timus bezinin fonksiyonunu d�zenler. 2-hipofiz bezinin olmamasi, adrenal korteks hormonlarinin olmayisina yol a�ar. Bu da bezin asiri gelisimi ile sonu�lanir. Timus bezinin endokrin fonksiyonu hakkinda yapilan �alismalar halen yaygin bi�imde devam etmektedir.

44. �ROFIZ ve �ROTENSINLER Teleostei, elasmobrans, kondrostei, holostei baliklarin omuriliklerinin kaudal u�larinda, salgilama yetenegine sahip h�creler bulunur. Bu h�crelerin bulundugu omurilik b�lgesine, �rofiz denir. �rofiz, endokrin fonksiyonu olan bir yapidir. Teleostlarin �rofizlerinden �esitli aktif maddeler izole edilmis ve bunlara �rotensinler adi verilmistir. Yapilan deneylerde, �rotensinlerden bazilarinin �zellikle memelilerde ve kuslarda kan basincini d�s�rd�g�, balik ve memelilerde kortikotropik releasing aktivite g�sterdigi saptanmistir. Diger bazilarinin ise, d�z kas h�crelerinin kasilmalarini, sodyum iyonlarinin hareketlerini uyardigi saptanmistir.

45. �rotensin I 47 amino asitten olusur (H-Asn-Asp-Asp-Pro-Pro-Ile-Ser-Ile-Asp-Leu-Thr-Phe-His-Leu-Leu-Arg-Asn-Met-Ile-Glu-Met-Ala-Arg-Ile-Glu-Asn-Glu-Arg-Glu-Gln-Ala-Gly-Leu-Asn-Arg-Lys-Tyr-Leu-As p-Glu -Val-NH2). �rotensin II ilk olarak teleost baliklarin kaudal n�rosekresyon sisteminden elde edilen siklik bir peptiddir. Daha sonra kurbaga ve insan beyin ektraktlarindan da elde edilmistir. Insanda 11, balikta 12, kurbagada 13 amino asite sahiptir. Siklik b�lgesi biyolojik aktiviteye sahiptir.

46. Insanda �rotensin II merkezi sinir sistemi, b�brek, dalak, ince bagirsak, timus, prostat, hipofiz, adrenal bezde �retilmektedir. Insanda; kalbin fonksiyonlarini d�zenler, t�m�r gelisiminde rol oynar. b�brek yetmezliginde, konjestif kalp yetmezliginde, diyabette, sistemik hipertansiyonda ve karaciger sirozunda ortaya �ikan portal hipertansiyonda plazma �rotensin II d�zeyleri artar.

47. PROSTOGLANDINLER Prostoglandinler ilk kez, 1930 larda Von Euler tarafindan insan semeninde saptanan lipid grubu maddelerdir. Semenin disi bireyin vaginasinda kasilip gevsemeye neden olmasi sonucu, analizi yapilmis ve prostoglandinlerin varligi saptanmistir. Semen �retimine prostat bezinin katkida bulunmasi nedeniyle de, bu maddeler prostoglandinler olarak adlandirilmislardir. Ancak, daha sonraki yillarda, beyin dahil olmak �zere v�cuttaki t�m doku ve sivilarda prostoglandinler g�sterilmistir. 1970�lerden sonra tromboksanlar ve l�kotrenler bulunmus ve prostoglandinlerle birlikte eikosanoid olarak isimlendirilmistir. Eikosanoidler yapildiklari yerde etkili olurlar, bu nedenlede yerel etkili (lokal) hormonlar olarak kabul edilirler.

48. Prostoglandinler temel prostanoik asit iskeletine sahip, 20 karbonlu doymamis yag asitlerinden olusur ve yari �m�rleri �ok kisadir. Kristal halinde koyun vesikula seminalisinden saflastirilan ilk prostoglandinler, PGE1 ve PGE1a�dir. Yapilan �alismalarda prostoglandinlerin 4 farkli �esidinin oldugu saptanmistir. Bunlar A, B, E, F harfleri ile g�sterilirler ve aralarinda bazilarinin alt gruplari da vardir. Bu ayirim kimyasal yapilarindaki farkliliktan kaynaklanir. Prostoglandinlerin alt tipleri PGA1, PGA2, PGE1, PGE1a, PGE2, PGF1a, PGF2a�dir. Prostoglandinlerin dokulardaki sentezi, polidoymamis yag asitlerinin prostoglandin sentetaz ile katalizlenmesiyle meydana gelir. Bu enzim �esitli dokularda yaygin olarak bulunur. Ancak en fazla olarak vesikula seminalis ve b�brek medullasinda bulunmaktadir. Par�alanmalari prostoglandin izomeraz, dehidrogenazlar ve red�ktazlar vasitasiyla olur.

51. Prostoglandinlerin bir�ok etkileri adenil siklaz yolu veya h�cre i�i depolardan Ca++ mobilizasyonu ile d�zenlenir. PG ler kemikten Ca++ mobilizasyonunu arttirirlar. Kardiyovask�ler sistemde damarlari genisleterek kan basincini d�s�r�rler. PGI2 �zellikle koroner arterlerin genislemesini saglar. Ince ve kalin bagirsaklarin boyuna d�z kaslarini kasarlar. Gastrik HCl salgisini �nledikleri i�in, peptik �lser tedavisinde kullanilirlar. PG ler brons d�z kaslarini gevsetirler, bu nedenle de astim tedavisinde kullanilirlar. PGF2a brons d�z kaslarini kasar.

52. PGE ve PGF luteolize neden olur, korpus luteumun bozulmasini saglar ve buna bagli olarak progesteron salgisini azaltir. PGF2a uterus kaslarini kasar bu nedenle d�s�k yapici ve dogumu baslatmak i�in kullanilir. TXA2 trombosit agregasyonunu uyarir, PGI2 ise �nler. Iltihabin bilinen belirtilerini olustururlar. PGE bas agrisina neden olur. Aspirin kullanilmasi HCl salgisini arttirarak ve PG sentezinde etkili enzimi etkisizlestirerek PG sentezini durdurur ve agriyi keser. L�kotrenler brons kaslarini kasarak astima neden olurlar. Imm�n ve hemopoietik sistemler prostoglandinlere cevap verirler. Mide ve bagirsak salgilari ile merkezi sinir sistemi �zerinde de etkilidirler. Bazi prostoglandinler n�rotransmitter olarak is g�r�rler.

53. RENIN-ANJIYOTENSIN-ALDOSTERON SISTEMI Renin-anjiotensin-aldosteron sistemi, su ve elektrolitlerin ve arteriyal kan basincinin d�zenlenmesinde, anahtar rol oynar. Renin esas olarak b�brekteki jugstaglomerular h�crelerde sentezlenip depolanir. Macula densa h�creleri s�z�nt�deki Ca2+ , Na2+ , ve Cl- iyonlarina duyarlidir. Afferent arteriyoller, makula densa ve jugstaglomerular h�crelerin hepsi birlikte jugstaglomerular apparatus adini alir. Dehidratasyon, kan basincinin azalmasi, kan veya sivi kaybi, hiponatremi gibi durumlarda renin salgilanmasi uyarilir.

54. Renin, karacigerde sentezlenip salinan anjiyotensinojeni anjiyotensin I�e �evirir. Akciger, plazma, vaskular endoteliyal h�creler, b�brek gibi pek �ok yerde bulunan ACE enzimi (ACE-angiotensin-converting-enzyme) anjiyotensin I�in karboksil ucundan 2 aminoasidi ayirir ve anjiyotensin II olusur. Anjiyotensin II: 1-Vaskular d�z kaslari kasarak kan basincini arttirir. 2-Glomerular permeabiliteyi, tubular tuz ve su geri emilimini d�zenler. Bunu; Afferent arteriyol� b�zerek, Glomerular mezengiyal h�creleri b�z�p glomerular filtrasyon hizini azaltarak, ya da direkt olarak b�brek tubullerinden Na2+geri emilimini uyararak basarir.

55. 3- Adrenal korteksten aldosteron sentezini arttirarak, 4- Sinir sisteminde noradrenalin salinimini uyarip arka hipofizden adrenalin salinmasini uyararak su ve tuz alinmasini uyarir, 5- Gastrointestinal kanaldan Na 2+ve su alinmasini uyarir, 6-Damar etrafindaki d�z kaslarda,fibroblastlarda, adrenokortikal h�crelerde,insan fetal b�brek h�crelerinde spesifik proteinlerin �retimini uyararak h�cre �ogalmasini uyarir.

56. ATRIYAL NATRI�RETIK PEPTID(ANP) Plazma hacminin artmasi sonucu kalp atriyumlarindaki �zel h�crelerin gerilmesi ile ANP denen bir protein salinir, dolasima ge�er Bu proteinin artmasi, b�brek toplayici kanallari ve tubul h�crelerinden Na2+ ve su geri emilmesini durdurur. Bu da idrar miktarini arttirir ve kan hacmi normale d�ner.

59. KAYNAKLAR Guyton AC. Textbook of Medical Physiology (Tibbi Fizyoloji). Nobel Tip Kitapevleri, 2001. �ner P. Hormonlar (2004-2005 yili ders notlari). Istanbul Tip Fak�ltesi Basimevi, 2005. �ztas B, �z�m G, Kaya M, Erdem-Kuruca, Ziylan YZ, Karam�rsel S, Yigit R. Kontrol sistemleri, sindirim ve bosaltim fizyolojisi. Nobel Tip Kitapevleri, 2001. Junqueira LC, Carneiro J, Kelley RO. Basic histology,1995. Ben Greenstein. Endocrinology at a glance, 2001. Alice S. Pakurar, John W. Bigbee. Digital histology, 2004. Agamemnon Despopoulos. Color atlas of physiology, 2003. Ong KL, Lam KS, Cheung BM. Urotensin II: its function in health and its role in disease. Cardiovasc Drugs Ther. 2005 Jan;19(1):65-75. W Song, A E S Abdel-Razik, W Lu, Z A, D G Johns, S A Douglas, R J Balment and N Ashton. Urotensin II and renal function in the rat. Kidney International 69, 1360�1368, 2006. Martine Clozel, Patrick Hess, Changbin Qiu, Shuang-Shuang Ding, Markus Rey. The urotensin-II receptor antagonist palosuran improves pancreatic and renal function in diabetic rats. Journal of Pharmacology And Experimental Therapeutics, 2, 2005.

60. GUYTON, A.C., HALL, J.E., 2007, Tibbi Fizyoloji, Nobel Tip Kitabevleri, Istanbul, 978-975-420-558-9. SCARDINO, P.T., KELMAN, J., 2005, Prostat Kitabi, Vatan Kitap, Istanbul, 975-885-725-8.