Inleiding : R echtvaardige T ransitie

1. Green Workplaces Workshop 1 Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Inleiding: RechtvaardigeTransitie Brugge, 21 september2012 With the financial support of the European Commission

2. Situering Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Breder perspectief: verschillende evoluties op economisch, ecologisch & maatschappelijk/sociaal vlak Begrippen die daarbij vaak terugkomen zijn “duurzaamheid”, “transitie”, “vergroening van de economie”, “Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)”, “waardig werk” en “rechtvaardige transitie” ? waarom een transitie ? waarom economie verduurzamen / vergroenen ?

3. 3. Redenenvooreentransitie 3.1 Onduurzaamgebruik van grondstoffen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

4. 3. Redenenvooreentransitie 3.1 Onduurzaamgebruik van grondstoffen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

5. 3. Redenenvooreentransitie 3.1 Onduurzaamgebruik van grondstoffen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

6. 3. Redenen voor een transitie 3.2 Afhankelijkheid van onduurzame energie Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

7. 3. Redenen voor een transitie 3.2 Afhankelijkheid van onduurzame energie Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Aan de huidige verbruikssnelheden en prijzen spreekt men over conventionele voorraden van 20 jaar voor olie 50 jaar voor aardgas 200 jaar voor steenkool  Prognoses worden jaarlijks bijgewerkt, maar aan de finaliteit verandert weinig.  Nieuwe reserves worden nog wel gevonden maar hun ontginning is veel kostelijker zodat de prijs zal blijven stijgen en de fossiele brandstoffen zichzelf uit de markt prijzen.

8. 3. Redenen voor een transitie 3.3 De teloorgang van biodiversiteit Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

9. 3. Redenen voor een transitie 3.3 De teloorgang van biodiversiteit Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Sinds 1970: 33% dierenbestand verdwenen 20% zeewierenbestand en mangrovegebied verdwenen 40% koraalriffen verdwenen Haagen-Dazs, de beroemde ijsproducent, sponsort een onderzoek naar bijensterfte.  Reden: zo’n 50% van de ingrediënten die smaak aan ijs verlenen, worden geproduceerd dankzij bestuiving door bijen. Verschillende smaken moesten verdwijnen wegens geen grondstof meer.  Een bewijs dat dit bedrijf zich heel bewust is van het gevaar op lange termijn van het verlies aan biodiversiteit, voor haar economische activiteit.

10. 3. Redenen voor een transitie 3.4 De Klimaatproblematiek Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

11. 3. Redenen voor een transitie 3.4 De Klimaatproblematiek Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

12. 3. Redenen voor een transitie 3.4 De Klimaatproblematiek Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

13. 3. Redenen voor een transitie 3.4 De Klimaatproblematiek Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

14. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Bevolkingsgroei

15. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Bevolkingsgroei

16. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Bevolkingsgroei en grondstoffen

17. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Bevolkingsgroei en energie

18. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Ongelijkeverdeling van de welvaart Ongelijke verdeling van de welvaart (facts and figures) gecombineerd met een grote, snel groeiende bevolking in het zuiden met groeiende economische aspiraties Rijkste 2% van de volwassenen bezit meer dan de helft van de wereldwijde rijkdom, terwijl de armste helft van volwassenen maar 1% bezit. Inkomen: een groep van tien mensen, waarvan één persoon 99 dollar heeft en de rest 1 dollar 10% van de wereldbevolking bezit 85% van de rijkdom van de wereld.

19. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Fixatie op economische groei als bron van welvaart

20. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Fixatie op economischegroeialsbron van welvaart

21. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Fixatie op economische groei als bron van welvaart

22. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Fixatie op economischegroeialsbron van welvaart

23. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Fixatie op economische groei als bron van welvaart

24. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Fixatie op economischegroeialsbron van welvaart

25. 3. Redenen voor een transitie 3.5 Verwante problemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Verband tussen economische groei en toename van “levenstevredenheid”

26. 4. RechtvaardigeTransitie 4.1 Concept Transitie Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Transitie = “grondig, maatschappelijk veranderingsproces van een oud naar een nieuw evenwicht” = ? overgang van een ecologisch onduurzame economie naar een ecologisch duurzame economie ?

27. 4. Rechtvaardigetransitie 4.2 ConceptenDuurzaamheid/ MVO Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Duurzaamheid Van Dale : ‘niet vergankelijk’ en iets ‘dat lang meegaat.’ Wereld ‘duurzaam’ als de huidige behoeften van de mensheid kunnen worden vervuld zonder de vervulling van de behoeften van toekomstige generaties in gevaar te brengen MVO Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is ”een continu verbeteringsproces waarbij ondernemingen vrijwillig op systematische wijze economische, milieu- en sociale overwegingen op een geïntegreerde manier in de gehele bedrijfsvoering opnemen, waarbij overleg met de stakeholders, of belanghebbenden, van de onderneming deel uitmaakt van dit proces”.

28. 4. Rechtvaardigetransitie 4.2 ConceptenDuurzaamheid/ MVO Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Bruikbaarheid van dezeconceptenvandaag Alomtegenwoordigheid van het begrip duurzaamheid in beleidsnota’s, politieke debatten en diplomatieke kringen heeft tot conceptuele verwarring geleid. In het ecologische debat worden verschillende definities van duurzaamheid gehanteerd. “Greenwashing” Te weinig aandacht voor sociale aspect?

29. 4. Rechtvaardigetransitie 4.2ConceptenDuurzaamheid/ MVO Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be 8ha  2 ha Sept. 27, 2011 Earth Overshoot Day DE NIET-ONDERHANDELBARE GRENS

30. 4. Rechtvaardigetransitie 4.2 Green economy – Rapport 2011 Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Green economy-rapport UNEP 21/02/2011: De keuze voor een globale groene economie betekent geen verlies aan economische groei een investering van 2% van het BNP in 10 cruciale sectoren is een motor voor nieuwe economische groei die zorgt voor een netto aangroei van waardige jobs Een grotere investering in een groene economie is cruciaal voor het uitroeien van extreme armoede

31. 4. Rechtvaardigetransitie 4.2 Duurzaamgebruik van grondstoffen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Een tienvoudige reductie in grondstofverbruik in de geïndustrialiseerde landen Duurzaam materialenbeheer, d.m.v. Afvalpreventie Ontwikkelen van nieuwe concepten/ ideëen. Bv. Cradle to Cradle

32. 4. Rechtvaardigetransitie 4.2 Duurzaamgebruik van grondstoffen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Urban Mining

33. 4. Rechtvaardigetransitie 4.2 Inzetten op hernieuwbareenergie Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Vooral: minder energie ! • Energie-efficiëntie moet maar liefst 130 maal groter worden • Staat niet los van andere zaken, zoals • duurzaam materialenbeheer, wonen, mobiliteit etc…

34. 4. Rechtvaardigetransitie 4.2 Inzetten op hernieuwbareenergie Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be En andereenergie… In essentie: alleenergieproductieduurzaammaken Scenario CO2-arme EU 2050: “Roadmap 2050” 80% reductie in CO2 uitstoot = (technisch) haalbaar Investering van 270 miljard € kan 320 miljard € besparen (jaarlijks) Kantegen 2020 al 1,5 miljoen extra jobs opleveren Meer klimaatambitiekanBelgischewerkloosheid met 2% doendalen Slechtskleine impact op prijs van electriciteit (!)

35. 4. Rechtvaardigetransitie 4.3 Biodiversiteitbeschermen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Landbouwverduurzamen Meer bescherming van waardevollenatuurgebieden Beschermingoceanen Opnemen van economischewaardebiodiversiteit in begroting Bestrijdenschadelijkeexoten Climate Change bestrijden, want ookdit is eengroteoorzaak van de achteruitgang van soorten

36. 4. Rechtvaardigetransitie 4.4 De klimaatproblematiek Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be In 2100 zou de CO2-uitstoot van wat onze economie voortbrengt, minder dan 0 moeten zijn, negatief dus STAVAZA Klimaattop in Durban, einde 2011 – weinig echte vooruitgang Bron: Aviel Verbruggen

37. 4. Rechtvaardigetransitie 4.5 Verwanteproblemen Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Wat moet er gebeuren? Bevolkingsgroei stoppen (?) Ongelijke verdeling van de welvaart wegwerken (?) Loskoppelen economische groei van milieu-impact (?) Economische groei zelf in vraag stellen (vb. Tim Jackson – Prosperity without growth) (?)

38. 4. Rechtvaardigetransitie 4.6 Transitie en arbeid Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Wat moet er gebeuren? Groene economie = groene jobs ?!

39. 4. Rechtvaardigetransitie 4.7 NieuweGroene Jobs Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Wat? 2 benaderingen: Jobs in de eco-industrie UNEP: “jobs in landbouw, industrie, bouw, installatie en onderhoud, en ook technische, wetenschappelijke, en dienstactiviteiten die een substantiële bijdrage leveren aan de verbetering van de toestand van het leefmilieu. “  veel breder

40. 4. Rechtvaardigetransitie 4.7 NieuweGroene Jobs Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be

41. 4. RechtvaardigeTransitie 4.7 NieuweGroene Jobs Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Voorbeelden Group Machiels (voor de nieuwe activiteiten) Ecologische bouwmaterialen Wieken van windmolens Sanering van bestaande stortplaatsen met recyclage en doorverkoop van bruikbare materialen Ecopower Gedecentraliseerde, duurzame energieproductie Coöperatieve vennootschap CO2logic berekent, reduceert en compenseert de CO2-voetafdruk van overheden, organisaties en particulieren

42. 4. RechtvaardigeTransitie 4.8 Vergroeningvan bestaande jobs Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Wat? Veel moeilijker om te definiëren en te kwantificeren dan de eco-sector meer openbaar vervoer woon-werk meer telewerk productie van AAA-koelkast / lage emissie-auto / ... toeleveranciers De grens tussen grijs en groen is soms vaag ‘Groene gehalte’ van een job is dynamisch en variabel (technologie)

43. 4. RechtvaardigeTransitie 4.8 Vergroening van bestaande jobs Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be • Voorbeelden • Volvo Gent: project met VITO om assemblagelijn + toeleveranciers klaar te maken voor de productie van de electrische wagen • Umicore Hoboken: lange weg afgelegd van notoire vervuiler in Hoboken tot voorloper op vlak van recyclagetechnologie van metalen • Desso: eerste C2C bedrijf in België • Bostoen: bouwt sinds kort enkel nog passiefhuizen • Colruyt: energiebesparing, CO2 neutraal, BIO-planet, ... • E-max: recyclage i.p.v. nieuwe materialen,zonnepanelen, materialengebruik, ...

44. 4. RechtvaardigeTransitie 4.9 Creatie en vernietiging van Jobs Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Winnaars en verliezers Verliezerszijnonvermijdelijk = ookzo in normaleeconomischetransities/ (r)evoluties Erzullenookwinnaars en verliezerszijnals we niet pro-actiefaanvergroeningwerken grondstoffentekorten energie-intensieveactiviteiten/productenwordenteduur Probleemsteltzichvooralbijintersectoraleverschuivingen op kortetermijn hoe wordteenarbeider op eenboorplatformeenwindmoleninstallateur op zee? Netto-resultaat over allesectoren = neutraal of positief

45. 4. RechtvaardigeTransitie 4.9 Creatie en vernietiging van Jobs Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Winnaars en verliezers? “Het gaat niet noodzakelijk over sectoren, maar eerder over bedrijven binnen sectoren. Ook in de toekomst zal de chemische sector cruciaal blijven, maar die zal meer “groene” chemie moeten maken, met meer natuurvriendelijke producten.” “De uitdaging voor vakbonden is om de bedrijfsstrategieën in vraag te kunnen stellen, om te verzekeren dat deze bewegen in een richting die gelinkt blijft aan R&D en innovatie, en dus een toekomst heeft.” “Dat zijn de vragen die we als vakbonden, als vakbondsafgevaardigden, moeten blijven stellen. En dan gaat het wel degelijk over het verdedigen van de middellange en langetermijnbelangen van onze leden.” - Judith Kirton-Darling, confederaal secretaris van het Europees Vakverbond

46. 4. RechtvaardigeTransitie 4.10 Groene Jobs en waardigwerk Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Green job = niet noodzakelijk “decent job”

47. 4. RechtvaardigeTransitie 4.10 GroeneJobs en waardigwerk Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Combinaties van groen en waardig werk

48. 4. RechtvaardigeTransitie 4.10 GroeneJobs en waardigwerk Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Vakbondsthema? Planet People Profit

49. 4. De TransitienaarGroene Jobs 4.10 Groene Jobs en waardigwerk Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be ‘Goed’ voorbeeld: Unilever

50. 4. De TransitienaarGroene Jobs 4.10 Groene Jobs en waardigwerk Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel 02/ 325 35 00 www.a-m.be secretariaat@a-m.be Maar... unilever, not as clean as it claims