Tıpta İnsan Bilimleri

1. Tıpta İnsan Bilimleri Bekir Aktura

2. Amaç: • Tıpta insan bilimleri (medical humanities) kavramının açıklanması • Tıp eğitimindeki yeri ve öneminin irdelenmesi • Tıp ve insan bilimlerinin birlikteliğinin örneklenmesi

3. İnsan? • Scheler tarihte ortaya çıkan insanlıkla ilgili ide’leri beş farklı ana madde üzerinde toplamıştır: • Yahudi ve Hıristiyan geleneği: İnsan doğuştan günahkar • Homo sapiens: İnsan bir akıl varlığıdır. • Homo faber: İçgüdü varlığı • Tarih içerisindeki soysuzlaşması: Evrimleşme sürecini tamamlayamayan insanın bu eksikliğini giderebilmek üzere varolmak için üretmek zorunda olduğu aletleri kullanma gereksinimi • Utanç verici

4. İnsan? • Homo economicus • İslamiyette: İnsan en güzel biçimde yaratılandır • Doğan, gelişen, yaşayan canlı bir organizma ve kültürel bir varlık

5. Sağlık • Sağlık varlıktan yeğdir(Atasözü) • Sağlığı olanın umudu ,umudu olanın herşeyi olur.(Arap Atasözü) • Sağlığına dikkat etmeyen insan, araçlarına dikkat etmeyen bir makinist gibidir.(İspanyol Atasözü) • Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi, Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi(Kanuni Sultan Süleyman) • Bedensel, zihinsel ve toplumsal olarak tam bir iyilik hali(WHO 1948)

6. Tıp ? • Sağlık Bilimleri Dalı LukeFildes'in "Doktor" isimli tablosu

7. Tıp Eğitimi • Tıp Eğitimi Dünya Federasyonuna Göre Tıp Eğitimi: • Tüm insanların sağlıklı yaşamalarını sağlamak için hekim yetiştirmek • Öğrenciler, tıp mesleğini insanlık ideallerinden ziyade hekimliğin vaat ettiği toplumsal statü ve iyi kazanç beklentisiyle seçmektedir. Tıp eğitimi sağlık alanının metalaşmasıyla ortaya çıkan sorunlara karşı koymak, insancıl hekimler yetiştirmek zorundadır.

8. Tıp • İlk insanın duyduğu bir acıya tepki olarak vahşi ormanlarda yankılanan çığlığı aynı zamanda bir hekime yollanan ilk çağrıyı da oluşturur. • İyi bir hekim:Kapsamlı ve uygun bir bilgiyi edinmiş, hümanist, mesleğine tutkun, seçtiği kariyerde başarılı, yaşam boyu öğrenmeye istekli ve yetkin bir hekim.

9. Tıp • Öte yandan hekimlik fiziksel ve ruhsal olarak aşırı baskı altında kalınabilen bir meslektir. Pek çok hekim yaşamı zenginleştirmenin yegane yolu olan sanattan, sanatın zevk alma araçlarından habersiz olarak yaşamaktadır. Ayrıca hekimler ağır öğrenme yüküyle, mesleki olmayan okumaların zevkine varamamaktadırlar.

10. Tıp • Tedavinin bittiği noktada insani yardım iletişim anlayış başlamaktadır. Tıp eğitimi müfredatı maalesef bu becerileri içermez. Hekimler haftada 60-80 saat durmaksızın çalışırlar ama, bu temponun içinde maalesef oturup hastayı dinlemeye, onunla insani ilişki kurmaya zaman bulamazlar. • Hastanın da rolü değişmektedir ama değişmeyen hastanın cesarete, umuda, güvene ve bir hekimin şefkatine olan gereksinimidir. Bu yüzden tıp eğitimi ve uygulamaları bilim kadar hümanizmayı ve insani iletişimi de içermek zorundadır.

11. Tıpta İnsan Bilimleri • Beşeri bilimleri(edebiyat, felsefe, etik, tarih,inanışlar), sosyal bilimleri(antropoloji, sosyoloji, psikoloji, kültürel çalışmalar) ve sanatı(edebiyat, tiyatro, müzik, görsel sanatlar,…) ve bunların tıp eğitimi ve tıp pratiğine yansıtılmasını içeren bilimsel disiplinler arası bir alandır.

12. Tıpta İnsan Bilimleri • Beşeri bilimler ve sanat, insan durumunu, acılarını, ve karakter gelişimlerini başarıyla aktararak bugünkü tıbbi pratiklere kavuşmamızı sağlayan yolları açtı. • Edebiyat ve sanat sayesinde gözlemleme, analiz etme ve empati yeteneklerimiz güçlenmiş bu sayede yerinde ve gerekli tedavi becerilerine ulaşmamız kolaylaşmıştır. • Sosyal bilimler, tıbbi pratikler edinmemize; sosyal ve kültürel kaynaklarının ışığında, kültürel etkileşim ve bireysel hastalık tecrübeleriyle yol gösterici oldu.

13. Tıpta İnsan Bilimleri • Tıpta insan bilimleri, sosyal ve beşeri bilimlerdeki bakış açılarıyla anlayışları sorgulayarak tıbbın insani boyutunu ortaya çıkaran disiplindir. • Sosyal ve beşeri değerler insanın sağlıktan beklentisinin şekillenmesinde ve sağlık anlayışında anahtar bir rol oynamaktadır.

14. Tıpta İnsan Bilimleri • vay seni cerrahpaşa, içmem suyundan içmembir dahaki seneye yolcu da gelip geçmemyaş akar gözüm sızlar,ne kalır gerisineherkesin bir derdi var durur içerisindeinandık doktorlara öyle böyle dedilergüvendik doktorlara öyle böyle dedilerayrılık defterini elimize verdilerölümün defterini elimize verdilerdoktorlar da bilir mi ciğerin acısınıdoktorlar da ne bilir ciğerin acısını,cerrahpaşaya koydum canımın yarısınıyaş akar gözüm sızlar ne kalır gerisineherkesin bir derdi var durur içerisinde Aslında tıpta insan bilimleri: Tıbbın insani yönüne ait bir bakış açısı

15. Tıpta İnsan Bilimleri • Son yıllarda tıpta insan bilimlerine artan gereksinimin nedeni artık hastaların birer birey olarak değil kişiliksiz olgular ve hastalıklar olarak görülmeye başlamasıdır. • Tıpta insan bilimleri, hekimlerin deneyimlerini ve algılamalarını daha net ve eleştirel açıklayabilmelerini sağlamaktadır.

16. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • Tıp fakültelerinde bir bölüm olarak açılmasının ilk örneği 1967 yılında “Pennsylvania State University College of Medicine”daaçılan “Department of Humanities”dir. • 1969 yılında bualandaki ilk kurumolan “Society for Healthand Human Values (SHHV)” oluşturulmuştur. • 1984 yılında yapılan bir araştırmada Amerikan tıp fakültelerinde dekanlığa bağlı ya da ayrı enstitüler şeklinde çok sayıda tıpta insan bilimleri programlarının olduğu belirtilmiştir. Ancak anabilim dalı şeklinde yapılanan tıp fakültesi sayısı sadece dörttür (Pennsylvania StateUniversityCollege of Medicine, Wright StateUniversitySchool of Medicine, Southern Illinois UniversitySchool of Medicine, University of Nebraska School of Medicine).

17. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • 1986 yılında ABD’de etik danışmanlığa odaklanan ilk uzmanlık grubu dernekleşmiştir [Society for Bioethics Consultation (SBC)] • 1994 yılında ABD’de “American Association of Bioethics (AAB)” kurulmuştur. • 1998 yılında ABD’de çalışmalarını yürüten üç kuruluş (SHHV, SBH ve AAB) birleşerek “American Societyfor Bioethics and Humanities (ASBH)” adını almıştır.Böylece tıpta insan bilimleri ilk kez bir dernekçatısı altında temsil edilmeye de başlamıştır.

18. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • 1998 yılında İngiltere’de “Royal Free & University CollegeMedical School”da “The Center for Medical Humanities” açılmıştır • 2002 yılında İngiltere’de “Association of Medical Humanities (AMH)” kurulmuştur • 2004 yılında ise Avustralya ve Yeni Zelanda’da bulunan 16 tıp fakültesininkatılımı ile “Australasian Association for Medical Humanities [AMH(ANZ)]” kurulmuştur • 2000’li yıllardan başlayarak bu alana özel iki dergi (Medical Humanities,Journal of Medical Humanities)

19. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri http://mh.bmj.com/

20. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri http://litmed.med.nyu.edu/

21. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • 2007 yılında tamamlanan bir araştırmada, dünyada tıpta insan bilimleri eğitimi veren 88 tıp okuluna ulaşılmıştır. ABD’de 63, İngiltere’de yedi, Kanada’da üç, Türkiye’de üç, Almanya’da iki ve Arjantin, Avustralya, Yeni Zelanda, Taiwan, İsviçre, İtalya, Hırvatistan, İsveç, Norveç, İsrail’de birer tıp fakültesinin programlarında bu eğitimler yer bulmaktadır. • Programların temel bileşenleri: felsefe (etik), tıp tarihi, edebiyat, anlatım, sanat ve müzik, din, alternatif ve tamamlayıcı tıp

22. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • Johns Hopkins Üniversitesi Hekim ve Toplum Proğramı: • 1. yıl • Tıp tarihi: Hipokrat, John Hopkins’in tarihi, Alternatif Tıp, • Tıbbi Etik: Aydınlatılmış onam, Hasta mahremiyeti • Sağlık ekonomisi • Kültür ve tıp • Sivil toplum etkinlikleri • 2.yıl • Bir bilim ve sanat olarak tıp • Sağlık politikaları • Hastanın sosyal öyküsü • Hastalık: tarihsel persfektifi • İş ve işçi sağlığı • Yaşamın sonundaki etik ve sosyal konular • Tıbbi karar verme

23. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • Johns Hopkins Üniversitesi Hekim ve Toplum Proğramı: • 3-4. yıl • Hukuk ve tıp • Etik • Hasta hekim iletişimi • Hekimlik mesleği: Doktorlar hastalanınca, çıkar çatışmaları ve ilaç endüstrisi, araştırmanın sınırları, tıbbın sınırları • Edebi metinler • Tıbbi etik alanında çelişkiler • Transplantasyon • Din ve tıp

24. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • Türkiye’de tıp fakültelerinin eğitim programlarına bakıldığında yapılandırılmış bir tıpta insan bilimleri eğitiminin Hacettepe, Gazi ve Marmara üniversitelerinde uygulandığı, bu alana giren bazı başlıklarla ilgili diğer bazı üniversitelerde küçük uygulamalar yapıldığı görülmektedir.

25. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • İstanbul Tıp Fakültesinde seçmeli ders olarak 1.sınıflara:

26. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesinde 2004 yılında başlatılan “İyi Hekimlik Uygulamaları”programı • ilk üç yılda “Tıp ve Sanat”, “Tıp ve Tarih” ve “Tıp ve İnsan” başlıklarında küçük grup etkinlikleri • Gruplara tıp fakültesi öğretim üyeleri eşlik etmektedir. • Program boyunca öğrencilerkendi seçtikleri alanlarda projeler yapmakta, yıl sonunda bu projelerini Tıpta İnsan Bilimleri Kongresinde sözlü sunum ya da poster olarak sunmaktadır

27. Tıp Eğitiminde ve Pratiğinde İnsan Bilimleri • Tıp pratiğinde bir uygulama: Ameliyathanede Müzik • Müzik asırlardır tıpta tedavi edici ve yatıştırıcı amaçla kullanılmıştır. • Yakın zamanda ameliyathanelere de girmiş olan müziğin ameliyat sırasında hastalar ve üzerindeki etkisi de son zamanların tartışılan konularından bir tanesidir. • Cerrahlardan bazıları ameliyatları sırasında müzik dinlemenin yatıştırıcı veya motive edici etkisi olduğunu savunurken bir kısmı da ameliyathanede çalınan müziğin kendilerine fayda sağlamadığını belirtiyorlar. • Ameliyatta çalınan müzik • sadece doktoru mu etkiliyor? Yapılan araştırmalar müziğin bazı ameliyatlarda hastanın kalp atış hızını ve kan basıncını düşürdüğünü kanıtlıyor • Cerrahların çoğu hafif ve sözsüz müzik tercih ederken, bazıları nasıl olursa olsun sevdikleri müziği dinlediklerini vurguluyorlar.

28. Tıp eğitimi içinde tıpta insan bilimleri programlarının da yer almasının önemi ortadadır. • Tıpta insan bilimleri Türkiye’deki tıp fakültesi yöneticileri, öğretim üyeleri ve öğrencilerinin gözünde de eğitime eklenen ve öğrencilerin gelişimi için gerekli ek uygulamalar olmak yerine tıp eğitiminin merkezinde yer alan olmazsa olmaz bileşenlerden biridir

29. Kaynaklar • http://www.motivatingquotes.com/healthq.htm( Erişim Tarihi: 4 Nisan 2010) • http://tr.wikipedia.org/wiki/T%C4%B1p ( Erişim Tarihi: 4 Nisan 2010) • http://tr.wikipedia.org/wiki/Tabip ( Erişim Tarihi: 4 Nisan 2010) • http://en.wikipedia.org/wiki/Medical_humanities ( Erişim Tarihi: 4 Nisan 2010) • http://www.dur.ac.uk/cmh/ ( Erişim Tarihi: 4 Nisan 2010) • Robinson V., The Story of Medicine, The New Home Library, New York, 1943, s. 1-10 • World of Fedaration for Medical Education(1988), “Report of the World Conference on Medical Education,” Edinburgh, 7-12 Ağustos 1988 • Shatzer J.H., Mead La., Velculescu V.M., HurtK.J., Klag M.J., “Evaluation of the curriculum” The Johns Hopkins Universty Press, Maltimore ve Londra, 1999, s.210-236 • Clift A, Short R.V., “Medical Education for the Doctors of Tomorrow The Lancet, 1999, Aralık 354, Suppl: SIV 34. • Terzi C., Toplum Sağlığına Bir Köptü Tıp Eğitimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2001 • Gordis L., Seidel H.M., “Physician and Society in” The John Hopkins Universty Baltimore ve Londra, 1999, s.112-128 • Gordon JJ, Evans M. Learning Medicine from the humanities. Edinburgh: ASME, 2007; 10-1. • Elçin M., Tıbbı Farklı Açılardan Görebilmek: Tıpta İnsan Bilimleri, Hacettepe Tıp Dergisi 2008; 39:55-59 • Ağtaş E., Yiğit M.S , Yolgiden S., Akkasar S. 5. Tıpta İnsan Bilimleri Hongresi, 13-14 Mayıs 2009 Ankara. Kongre Özet Kitabı, s: 21