Janarien mundua

1. Janarien mundua Arizmendi ikastola San Viator Handi 1.S

2. Munduko elikagaiak

3. JANARIAK: Kanguru-xerra, babarrunak piperminekin, cous-cousa, patata egosiak, gaztak, sashimi, oilaskoa curryarekin, espagetiak, hanburgesa, foka-haragia eta -gantza, txerri-solomoa soja-saltsan eta arroz horia mahaspasekin

4. Oinarrizko elikagaiak Kokatu oinarrizko elikagai hauek mapan

5. Proteinak Lipidoak Karbohidratoak

6. Dieta orekatua

7. Dieta orekatua • Gosari orekatua al da? • Zer gertatutako litzateke ogirik jango ez bagenu? • Eta ogiaren ordez 75 g txurro jango bagenitu? Bai nahiko gosari orekatua da nahiz eta kaloria asko izan gosaria eguneko janaririk garraztsitsuena delako. Gure gorputzak energia gutxiago jasoko zuen goizeko aktibitate fisikoa eta ikastolan errendimentu egokia izateko. Txarragoa izango zen gorputzarentzat txurroak ogia baino kaloria gehiago dituelako gantz kopuru handiagatik eta ez zen osasuntsua izango.

8. Urdaila Duodenoa Area Heste mehea Denetik ezin denean jan Gure gorputza milioika zelulez osotuta dago eta bizirik jarraitzeko energia behar dabe. Hartzen dogun janaria, digestio aparatuan glukosa izeneko azukre bihurtzen da. Hortik odolera pasatu eta azkenean zelulen barrura sartzen da energia emanez. Diabetesa: Azkeneko hau gertatu ahal izateko baldintza bi bete behar dira: zelulek sarbide nahiko, eta egoera onean, edukitzea eta sarbide horiek zabaltzeko gai den sustantzia bat egotea (intsulina). Hauetako baldintza bat betetzen ez denean azukrea ezin da sartu zeluletara eta pilatzen da odolean Ume diabetikoei txiki-txikitatik irakatsi behar zaie bere gorputzaren ardura osoa beraiena dela eta besteok, gehienez ere, aholkuak emango dizkiegula. Bere ardura osoa izango da zainketa-prozesu horretan kontuan hartu behar diren faktoreak ikusmiran izatea beti: odolaren azukre-maila, elikadura, kirola edota intsulinaren dosia, besteak beste. Medikuek gaixoen datu guzti-guztiak behar izaten dituzte gaixotasunaren aurrean nola jokatu erabaki ahal izateko, batetik, eta umeei zer egin behar duten zehazki azaldu ahal izateko, bestetik. Datu asko hartu behar dira gogoan eta orokorrean denbora behar da guztiak ondo ikusteko. Egunero 3 datu-bilketa egin behar dira batezbeste eta datu-bilketa bakoitzean 14 balio desberdin azter daitezke (gluzemia, intsulina, elikadura, kirola, zetonuria, eguna, ordua, etab...). Lau hilabetean behin medikuarengana joaten da pazientea bildu dituen datu guztiekin. • Diabetesa • Laktosarekiko intolerantzia • Alergia oboalbuminari • Zeliakia

9. Gaixotasun honek dituen ezaugarriak aztertuta, bada, Sistema Aditu bat erabili ahal izatea irtenbide egokia izan daiteke. Ulertzeko, azalpenak emateko eta ikasteko gai den programari Sistema Aditua esango diogu. Guk aztertu dugun kasuan, sistemaren helburua haurrek gaixotasuna behar bezalako arretaz zaintzen duten edo ez jakitea da.

10. Zeliakia Dietaren glutenarekiko intolerantzia, iraunkorra da. Garian (gliadina), garagarrean (herdeina), zekalean (secallina)eta dean (avenina) dago glutena. Intolerantzia horrek, mekanismo inmune bat bitarteko, heste-biloetako lesioa eragiten du. Gaur egunean dakigunez, gizakien %1 –ek jasaten du eta proportzioan 2/1ekoa da emakumezkoen gaia.

11. Elkarrizketa: Amaiak, alaba zeliakoa du eta entrebista honetan gure galdera batzuei erantzungo die: 1-Nola jakin zenuten alaba zeliakoa zenutela? Ez genuen jakin medikuko azterketa batera joan arte, analisis bat egin eta orduan jakin genuen. 2- Geroztik, zeliakoen dieta jarraitzen duzue? Bai, geroztik jarraitzen dugu eta oso modu serioan, ez diogu uzten glutena daukaten janariak jaten. 3-Umeak ondo eramaten al du intolerantzia hau? Bai, oso ondo eramaten du. Zalantzan dagoenean gauza bat jan edo ez, beti etxean galdetzen du bada ez bada ere. 4- Ze proba egin zizkioten zeukana jakiteko? Lehenengo proba odol analisi bat izan zen , bigarrenean pixa hartu zioten eta azkenean “ biopsia” bat egin zioten. Eskerrik asko galdera haueierantzuteagatik.

12. 5-Arraro sentitzen al da bere lagunen aldean? Ez, berak badaki desberdina dela jaterako orduan , baina horrek ez dio eraginik egiten, egia esan ez zaio axola. 6-Udalekutan joaterakoan arazo handirik izaten duzue? Ez da inoiz udalekutara joan, baina joaterako orduan arazorik ez edukitzea espero dugu.

13. Laktosarekiko intolerantzia Abereak etxekotu aurretik, duela 9.000 urte edo gehiago, umeak titia hartzeari uzten zionean, ez zuen beste esnerik hartzen; ondorioz, heldu ahala laktosa digeritzeko behar den entzima (laktasa) ekoizteko gaitasuna galtzen zuen. Gaur egungo populazioa garai hartakoaren ondorengoa da, eta, beraz, ez da arraroa laktosa digeritzeko ahalmenik ez duten pertsona helduak topatzea. Esnea hartzen badute, laktosa digeritu ezinik geratzen dira, ondoezik. Sintoma arruntenak sabeleko mina, haizeak, botagura eta diarrea dira, besteak beste. Baina duela 9.000-8.000 urte, gizakiak abereak etxekotu zituen. Orduan, gizon-emakumeek eskura zuten esnea, eta abantaila bihurtu zen elikagai hori digeritzeko gai izatea. Hortaz, mutazioren bati esker esnea digeritzeko ahalmena zutenen alde egin zuen eboluzioak.

14. Mutazio horietako bati esker, beraz, laktosa digeritzeko gai da jende asko. Baina pertsona batek nahikoa laktasa eduki arren, gerta liteke behi-esneak kalte egitea. Arrazoi ohikoena behi-esnearen proteinekiko alergia da. Alergikoen immunologia-sistemak kaltegarritzat hartzen ditu behi-esnearen proteinak, eta horien aurka eraso egiten du. Horren ondorioz sortzen diren sintomak laktosarekiko intolerantziak eragiten dituenaren antzekoak dira; horregatik, ez da arraroa bi arazoak nahastea. Dena den, esnerik hartu ezin duten gehienek ez dute esnekiak hartzeko arazorik, eta, hala, elikagai aberats horren onurak aprobetxatzeko aukera dute

15. Alergia oboalbuminari Gantzen, funtsezko gantz-azidoen, A eta D bitaminen eta burdinaren iturri oparo da gorringoa. Zuringoak, berriz, balio biologiko handiko proteinez hornitzen gaituen arren, horietako bat oboalbumina dugu, hau da, alergia ugari sortzeko ahalmen handia duen proteina. Elkarrizketa: Nola konturatu zinen oboalbuminiari alergia ziola? Jaiotzerakoan amaren bularretik esnea edaterakoan granoak eta orban gorriak ateratzen zitzaizkion.

16. Medikuarengana joan zinetenean zer esan zuen? Medikuak amak jaten zuenean, elikagai hori amaren esnetik transpasatzen ziola esan zuen. Baina janari normala jaten hasi zenean, gau batean gurasoak arrautza ogiarekin eman ziotenean jateko, umeari gorputza loditu zitzaion, gorri jarri zen eta arnasa hartu gabe geratu zen Zerbait espeziala jaten al du? Denetarik jaten du baina arrautz gabekoa eta aste bakoitzean janari ezberdin bat probatu behar du eta horrela ikusten da zer jan dezakeen, eta zerk ematen edo ez dion ematen alergia