Wonen, zorg en maatschappelijke samenwerking Presentatie 19 juni Harlingen

1. Wonen, zorg en maatschappelijke samenwerkingPresentatie 19 juni Harlingen George de Kam

2. Deze inleiding.. • Ontwikkelingen / trends in zorg en welzijn • Nieuwe opgaven: scheiden, extramuraliseren, kantelen, verbinden… • Samenwerking maatschappelijke organisaties • Best practices en valkuilen

3. Ontwikkelingen en trends • Vergrijzing • Ontgroening • Leefstijl • Jaren of kwaliteit? • Beperking collectief gefinancierde arrangementen • >>>> vertaling in beleid

4. Vertaling in beleid • Scheiden van wonen en zorg >> andere kijk op prijs/kwaliteit verhouding • Extramuralisering door inperking reikwijdte AWBZ • Meer taken naar gemeente, budget slechts gedeeltelijk mee • Groter beroep op burgers • Nieuwe opgaven: wat leert ervaring elders?

5. Woonservicegebied • Definitie woonservicegebied: • Wijk/dorp (5.000 tot 10.000 inwoners) • Gecoördineerd dienstenaanbod wonen, welzijn en zorg, t/m onplanbare 24-uurszorg, en aanpassingen aan de woning • Kwetsbare bewoners kunnen langer zelfstandig blijven wonen in hun eigen woning en/of woonomgeving  langer deelnemen aan vertrouwde samenleving • Verhuizen naar zorgwoning binnen het woonservicegebied mogelijk • Doel woonservicegebieden: zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen te midden van anderen, zodat een levensloop bestendige leefomgeving ontstaat • Niet alleen voor ouderen, ook woon- en andere voorzieningen voor mensen met beperkingen of behoefte aan begeleiding zijn vaak onderdeel van het arrangement

7. Proeftuinen • Bilgaard, Leeuwarden • Krakeel, Hoogeveen • Berflo Es, Hengelo • Meulenvelden, Didam • Rond de Regenboog, Dronten • Dorp West, De Bilt • Zeevang, De Verbinding • Middelburg Noord-Oost • Hoge Vucht, Breda • Helden-Panningen Vergelijkingsgebieden • Kern Beuningen • Wolfskuil, Nijmegen

8. Woonservicegebieden: - hardware

9. Woonservicegebieden: -software

10. Uitkomsten van belang voor Harlingen …… • Inzicht in wat zelfstandig wonende ouderen belangrijk vinden: 1.500 vragenlijsten, 400 interviews met ouderen • Inzicht in verscheidenheid arrangementen, en in wat werkt • Inzichten over samenwerking uit ander onderzoek… • >>… bijdrage aan antwoord op ontwikkeling doelgroepen en (rijks)beleid in Harlingen

11. Ouderen profielen (2) Extreem kwetsbaar Ervaren ernstige klachten in verschillende domeinen, Multidomein problematiek Klachen in lichamelijk, psychisch, mobiliteit en cognitie. Ervaren soms te weinig aandacht. Lichamelijke en mobiliteit problemen Chronische aandoeningen en kunnen zich niet meer zelfstandig redden. Somber en gespannen Moeite met ouder worden, passief en onzeker. Wel eens psychosociale klachten en last van geheugen. Chronische aandoeningen, maar redden zich prima. Vitaal Begin chronische aandoeningen, maar verder geen beperkingen. Complexiteit  Kwetsbaarheid 

12. Ouderen aan het woord • Zelfbepaling en zelfredzaamheid • Optimisme en realisme • Sociale kanten van welbevinden meer van belang dan fysieke • Openbare ruimte, voorzieningen, veiligheid • Ondersteuning door buren en nabije verwanten • Eigen bijdragen, behoefte aan wederkerigheid • Manifest van de thuiswonende oudere

13. Specifieke uitspraken over zorg en ondersteuning • Behoefte aan eigen regie; Zelf grenzen aan durven geven; respect in bejegening • Groot belang van mobiliteit en bezig blijven • Belang van structuur en regelmaat, betekenisvolle daginvulling • Vraagverlegenheid in informele circuit • Nabijheid huisarts en apotheek

14. Conclusies zelfstandig wonen • Aanwijzingen dat langer zelfstandig wonen en meer extramuraal in woonservicegebieden • Geschiktheid/aanpassingen basis voorwaarde • Nabijheid voorzieningen en diensten (maar bekendheid en gebruik voorzieningen en diensten verschilt per gebied / type voorziening) • Woonomgeving, bereikbaarheid en verkeers – en sociale veiligheid

15. Van ‘langer’ naar ‘beter’ ?

16. Informele zorg • Geen verschil mantelzorg woonservicegebied en controlegebied (alleen Oost-Nederland) • Geen verschil tussen de woonservicegebieden onderling op totaal niveau van de informele zorg, wel in soort inzet • Invloed kwetsbaarheid en financiële situatie (hoe hoger inkomen, hoe minder informele zorg, met name in huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging, gezelschap, administratie en klusjes in huis)

21. Percentage ontvangenmantelzorgnaartaakvoorDrontenen gemiddeld in de proeftuinen

22. Percentage ontvangenmantelzorgnaartaak

23. Kapitalisatie vrijwilligerswerk • • • Het SCP berekende dat door het wegvallen van mantelzorgers de kosten van de zorg met 4-7 miljard stijgen. • • Het RMO heeft onderzocht dat door het ontvangen van huisbezoek (circa 4x per jaar) de consumptie van gezondheidszorg met 25% • afneemt. (gegevens gepresenteerd door Christine Linzel / de Zonnebloem 28 maart 2013 ) • In verpleging verzorging en thuiszorg jaarlijks 600 miljoen besparing aan zorgkosten door inzet mantelzorg (SCP, 2012)

24. Thuiszorg • Latente variabele uit gebruik verpleegkundige van thuiszorg (10%), diensten huishoudelijke hulp (ongeveer 75%) en hebt u thuiszorg (20%) • Invloed van kwetsbaarheid, beperkingen en het gebruik van informele zorg (hoe meer informeel, hoe meer thuiszorg), hebben van een partner (minder thuiszorg), en minder thuiszorg naarmate woning is aangepast • Bij vergelijking Didam en Hengelo met vergelijkingsgebieden: aanwijzing in Didam dat minder thuiszorg als informeel meer of beter ondersteund (‘informele substitutie-impuls’)

25. Conclusies (1) • Langer? > ‘zo volwaardig mogelijk zelfstandig wonen’ • Woonservicegebieden sluiten aan bij wensen van ouderen (zelfstandig, vertrouwd, nabij, netwerk, wederkerigheid, zekerheid, toegankelijk, advies, adequate zorg en ondersteuning. • Woonservicegebied werkt als ‘verzekering’... • Groot belang van geschiktheid woningen • Aandacht voor veiligheid en nabijheid voorzieningen • Meer respect en waardering voor eigen kracht, inbreng, wederkerigheid van ouderen • Bekendheid/gebruik welzijn en diensten kan beter • Inzet op alle aspecten van kwetsbaarheid

26. Conclusies (2) • Aangetoonde effecten: • Langer zelfstandig wonen • Meer extramuraal wonen • Minder ziekenhuisopname • Aanpassen woningen > (minder) thuiszorg • Beter omgaan met ziekte en gezondheid • ..’dempende werking’ op achteruitgang welbevinden • Dempend effect is sterker bij netwerk / brede infrastructuur die zowel formele als informele zorg en ondersteuning omvat, waarin oudere ‘gekend’ wordt

27. Uitkomsten in perspectief van veranderend Rijksbeleid • Zelfstandig wonen uitgangspunt, ook voor mensen met (meer) beperkingen • Nadruk op lokale oplossingen > onderzoek laat zien dat lokaal beleid veel verschil kan maken en draagt bij aan inzicht hoe dat werkt • Nadruk op eigen kracht ouderen > onderzoek laat zien dat zij die zelf ook graag willen inzetten, maar daarin te weinig gehoord worden en daarin beter ondersteund kunnen worden • Benadering met kwetsbaarheidsprofielen onderlegger voor andere oriëntatie in beleid en mogelijk besparingen bij zorgkosten

28. Samenwerking: valkuilen… (bron: de Kam en Hendrixen 2012 p 38) • Te ‘mechanische’ invulling van inhoudelijke concepten • Verwaarlozing van draagvlak in de samenleving • Uitsluiting van potentiële relevante partners • Onvoldoende integrale benadering van investeringen en exploitatie • Onvoldoende interne afstemming en intrinsieke motivatie binnen organisaties als geheel (van bestuurder tot uitvoering) • Gebrekkige besturing en leiderschap van participerende organisaties • Fusies / schaalvergroting die wijkbinding verminderen • Gedrag van aanbieders gericht op insluiting van klanten • Minder budget/te bespelen/recombineren marges binnen budget • Stagnatie in de woningbouw, teruglopende investeringscapaciteit in maatschappelijk vastgoed bij corporaties • Verkokering binnen de gemeente • Contraproductieve aanbestedingsprocedures van zorg- en welzijnsdiensten

29. Samenwerking: best practices(bron: de Kam en Hendrixen 2012 p 38) • Kern van initiatiefnemers (onder andere bestuurders) met visie (breder dan het eigen organisatiebelang) en betrokkenheid/passie • Bindend en wervend inhoudelijk concept als paraplu • Duidelijkheid over randvoorwaarden en over middelen die participanten kunnen en willen inzetten • Adequate procesarchitectuur die recht doet aan verschil tussen strategisch en operationeel niveau • Oog voor potentiële quick-wins in deelgebieden / op deelterreinen • Deugdelijke onderbouwing van plannen en monitoring van uitkomsten • Communicatie met de samenleving over voornemens en resultaten • Daadwerkelijke betrokkenheid van ouderen en vrijwilligers • Open jegens nieuwe participanten; duidelijke condities voor toetreding • Fusie kan wijkgebonden belangentegenstelling tussen participanten wegnemen • Geleidelijke versterking van de rol van de gemeente in welzijn en zorg

30. Nieuwe initiatieven: allerlei vormen • Coöperaties voor wonen en zorg, bv Elsendorp • Burgerinitiatieven, bv seniorensocieteitAndromeda in Eindhoven www.onsplatform.tv/andromeda • Wijkondernemingen (Zwembad in Zwolle al 20 jaar door vereniging gerund…). • Kleine netwerken in eigen directe omgeving (Breda) • Gebruik nieuwe media, bijvoorbeeld www.wehelpen.nl , met inbreng zorgverzekeraars, in 5 gemeenten nu actief…

31. Wat te doen in Harlingen? Versterk de bestanddelen die werkzaam blijken te zijn in woonservicegebieden! • Algemeen: • Probeer toename kwetsbaarheid te voorkomen /remmen • Stimuleren welbevinden ouderen = winst voor allen • Versterk netwerk van ouderen en mensen met beperkingen met sociale omgeving, vrijwilligers en professionals • Inzet mantelzorgers en vrijwilligers beter ondersteunen • Aandacht /maatregelen veiligheidsbeleving ouderen • Maak een paraplu van stedelijke afspraken met als richtpunt: wat draagt bij aan kwaliteit en beleving van zelfstandig wonen van ouderen en mensen met een beperking in hun eigen wijk?

32. Wat te doen in Harlingen: cliënt centraal • Vraagsturing, eigen kracht en initiatief ouderen: • Praat met ouderen over dagelijks leven > vraagpatronen en handelingsperspectieven • Actief op zoek naar bestaande initiatieven van ouderen en aanzetten voor nieuwe > nieuwe sociale kaart • Evalueer recente initiatieven samen met de ouderen en professionals • Gebruik bestaande vragenlijsten voor analyseren woonwensen, kwetsbaarheid, gebruik informele zorg > aanknopingspunten voor beleid • Maak het onderzoek onderdeel van de oplossing

33. Wat te doen in Harlingen - zorg • Versterk samenspel met informele zorg, netwerken rond ouderen op wijkniveau, samenwerking (bv nachtzorg), ook met zorg voor mensen met beperkingen • Afstemming met eerstelijnszorg • Wijk-zorgteam • Ouderenadvies / “meitinkers” < > wijkverpleegkundige / zichtbare schakel • Omschakelen in werkwijze / bejegening: oudere eerst • Transformatie (deels afbouwen) intramurale capaciteit

34. Wat te doen in Harlingen - wonen • Kijk goed naar verhuisbewegingen en – motieven, in-/uitstroom ouderen, relatie met regio • Aanpassen woningen (maar meer in maatwerk). Is verdeling over de wijken goed? Hoe met particuliere voorraad? Gepast gebruik domotica. • Mogelijk hergebruik bestaand vastgoed (woningen en/of verzorgingshuizen? • Gericht investeren in geclusterd kleinschalig wonen en accommodaties, mits.. • Verken mogelijkheden voor nieuw vastgoed in de vorm van collectief particulier opdrachtgeverschap door ouderen • Zorg dat signalen uit woningbeheer naar welzijn en zorg doorkomen

35. Wat te doen in Harlingen: welzijn • Verbeter bekendheid en gebruik voorzieningen • Bouwen aan netwerken kan overal, ongeacht de vraag of in bepaalde wijken ook in (nieuw) vastgoed wordt geïnvesteerd • Signaalfunctie naar zorg en wonen versterken • Ouderen zelf als vrijwilligers activeren / bij hun initiatieven aansluiten • Minder standaard, meer maatwerk, versterken wat men zelf doet • Verbindingen met vrijwilligers, kerken, onderwijs, (arbeids)participatiebanen

36. Wat te doen in Harlingen: gemeente • Structuurvisie: waar gaat het heen, lichte wijkplannen voor wonen zorg en welzijn • Overlegstructuur: lokale samenwerking stimuleren • Bij aanbestedingen wijkbinding / - bijdrage vragen • Niet te veel uitvinden, koester wat goed loopt • Op zoek naar energie van burgers • Support voor mantelzorgers en vrijwilligers • Aandacht particuliere woningvoorraad / aanpassingen • Woonomgeving en veiligheidsbeleving • Bij herstructureren aandacht voor inbreng/ervaringen ouderen • Beleid voor accommodaties en voorzieningen

37. Vragen? Contactpersoon: George de Kam g.dekam@fm.ru.nl www.wonenouderen.nl