1 / 21

LYF 103

LYF 103. Lyfjafræði – Sjúkraliðabraut Kafli 1 Lyfjanöfn, lyfjaskrár, skilgreiningar o.fl. Kafli 1. Lyfjanöfn Samheiti og sérheiti Lyfjaskrár Sérlyfjaskrá (Lyfjaupplýsingar á netinu) Lyfjaverðskrá Afgreiðslutilhögun lyfja Greiðsluþátttaka SÍ í lyfjakostnaði

snow
Télécharger la présentation

LYF 103

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. LYF 103 Lyfjafræði – Sjúkraliðabraut Kafli 1 Lyfjanöfn, lyfjaskrár, skilgreiningar o.fl. © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  2. Kafli 1 • Lyfjanöfn • Samheiti og sérheiti • Lyfjaskrár • Sérlyfjaskrá (Lyfjaupplýsingar á netinu) • Lyfjaverðskrá • Afgreiðslutilhögun lyfja • Greiðsluþátttaka SÍ í lyfjakostnaði • Geymsla og fyrning lyfja • ATC-kerfið • Skilgreiningar sem tengjast lyfjafræði © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  3. Lyfjanöfn • Þegar nýtt efni er fundið upp, er því gefið efnafræðilegt nafn • Ef efnið hefur lyfjafræðilega þýðingu (virkt efni) er því gefið samheiti • Samheiti er alþjóðlegt samheiti (International Non-proprietary Name INN) eða generískt nafn • Dæmi: paracetamól (virka efnið í t.d. Paratabs®) • Samheiti eru aftast í samheitaskrá í Sérlyfjaskránni • Þegar lyfjaframleiðandi setur lyf á markað gefur hann lyfinu sérheiti (sérlyf) • Dæmi: Paratabs® og Panodil® • Sérlyfjum er raðað upp í Sérlyfjaskrá í stafrófsröð © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  4. Samheiti og sérheiti • Þar sem samheiti er eign almennings, má ekki nota það sem vörumerki (sérheiti) • Samheiti eru notuð í lyfjaskrám, efnafræðibókum, lögum og reglugerðum fyrir lyf og vísindaritum • Nafn á sérlyfi (sérheiti) er vörumerki • Vörumerki njóta verndar í ca. 10 ár (15 ár frá skrásetn-ingu) • Vörumerki er ætíð eign einhvers • Vörumerkið má ekki gefa til kynna sjúkdóms-lækningu eða líkamshluta sem á að lækna • Fyrirtæki reyna oft að gefa þetta til kynna og þarf þá að reyna nokkrum sinnum og gera smá breytingar áður en nafnið nær í gegn © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  5. Lyfjaskrár • Sérlyfjaskráin • Upplýsingar sem finna má í henni • Afgreiðslutilhögun lyfja • Þátttaka Sjúkratrygginga Íslands í lyfjakostnaði (Reglugerð nr. 403/2010) • Geymsla og fyrning lyfja © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  6. Sérlyfjaskrá(upplýsingar) • Sérlyfjaskráin er gefin út af Velferðarráðuneytinu • Í henni er að finna öll sérlyf sem skráð eru á Íslandi • Sérlyfjaskráin kom síðast úr árið 2005 (í síðasta sinn...) • Jafnframt er hún á rafrænu formi (Sérlyfjaskrá) • Í Sérlyfjaskrá er hverju lyfi gerð skil og er m.a. greint frá; • lyfjaformi (tafla, mixtúra, stungulyf...) • innihaldi (virkum efnum og hjálparefnum) • styrkleika • eiginleikum • ábendingum (notagildi lyfsins) • frábendingum • aukaverkunum og milliverkunum • skammtastærðum og pakkningum © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  7. Sérlyfjaskrá(lyfjaupplýsingar) • Í Sérlyfjaskrá kemur fram hámarksmagn sem ávísa má með lyfseðli (ef það er annað en almennar reglur segja til um) • Einnig gefur hún ýmsar aðrar upplýsingar, eins og hvort lyf eru eftirritunarskyld (X-merkt), hvort þau séu merkt rauðum aðvörunar-þríhyrningi (∆) o.fl. • Í Sérlyfjaskránni er einnig kafli um flokkun lyfja eftir s.k. ATC-kerfi (Anatomical-Therapeutical-Chemical Classification) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  8. Lyfjaverðskrá • Lyfjaverðskráin er gefin út af lyfjagreiðslunefnd og kemur hún út í hverjum mánuði á rafrænu formi (Lyfjaverðskrá) • Í Lyfjaverðskrá er sérlyfjum raðað í stafrófsröð og fyrir hvert lyf er gefið upp form þess, styrkur, magn, verð, afgreiðslutilhögun, geymsla, þátt-taka SÍ í lyfjakostnaði o.fl. © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  9. Afgreiðslutilhögun lyfja • Merkingar sem koma fram í Sérlyfjaskrá - afgreiðslutilhögun: • R = lyfseðilskylt lyf • L = lausasölulyf • S = sjúkrahúslyf • Z = lyf sem einungis sérfræðingar mega ávísa © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  10. Þátttaka Sjúkratrygginga Íslands (SÍ) í lyfjakostnaði Tákn sem gefa til kynna greiðsluþátttöku: • * = Lyfið er greitt að fullu af SÍ • B = Sjúkratryggður greiðir fyrstu 2.200 kr. af smásöluverði lyfsins - Af smásöluverði lyfsins umfram 2.200 kr. greiðir sjúkratryggður 65%, en þó aldrei meira en 4.200 kr. Elli- og örorkulífeyrisþegar (og börn undir 18 ára) skulu greiða mest 1.350 kr. • E = Sjúkratryggður greiðir fyrstu 2.200 kr. af smásölu- verði… og mest 6.200 kr. Elli- og örorkulífeyrisþegar greiða mest 1.700 kr. C = Sjúkratryggður greiðir fyrstu 850 kr. af smásölu- verði... og mest 2.100 kr. Elli- og örorkulífeyrisþegar greiða mest 570 kr. • 0 = SÍ tekur ekki þátt í kostnaði (sjúklingur greiðir allt) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  11. Geymsla og fyrning lyfja • Í lyfjaverðskrá, í dálki G, eru notuð ákveðin tákn sem gefa til kynna geymsluþol lyfja; • S Lyf geymd í svala (8-15°C) • K Lyf geymd á köldum stað (2-8°C) • H Lyf geymd í frosti (≤ -5°C) • Ef dálkurinn er auður, er átt við stofuhita • Í sama dálki má sjá fyrningu lyfja • Ef ákveðin tala er í dálkinum, sýnir hún mesta geymsluþol lyfsins í árum • Ef engin tala er í dálkinum, er miðað við fyrningu á pakkningu lyfs © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  12. ATC-kerfið • Lyf eru flokkuð eftir því í hvaða líffærakerfi þeim er aðallega ætlað að hafa áhrif • A: Meltingarfæra- og efnaskiptalyf(Alimentarytract and metabolism) • B: Blóðlyf (Blood and blood forming organs) • C: Hjarta-ogæðasjúkdómalyf (Cardiovascularsystem) • D: Húðlyf (Dermatologicals) • G: Þvagfæralyf, kvensjúkdómalyf og kynhormónar (Gentiourinarysystem and sex hormones) • H: Hormónalyf, önnur en kynhormónar (System hormonal preparationsexcluding sex hormones) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  13. ATC-kerfið • J: Sýkingalyf (Generalantiinfectives, systemic) • L: Krabbameinslyf og lyf til ónæmishindrunar eða ónæmisörvunar (Antineoplastic and immuno- modulatingagents) • M: Vöðvasjúkdóma- og beinagrindarlyf (Musculo- skeletal system) • N: Tauga- og geðlyf (Centralnervoussystem) • P: Sníklalyf (Antiparasitica) • R: Öndunarfæralyf (Respiratorysystem) • S: Augn- og eyrnalyf (Sensory organs) • V: Ýmis lyf (Various) • Q: Dýralyf (Veterinaria) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  14. ATC-kerfið • Hver flokkur getur haft marga undirflokka • Undirflokkar geta síðan haft enn fleiri undirflokka! • Hver flokkur heitir sínu nafni • Dæmi: • Flokkur N: Tauga- og geðlyf • Flokkur N04: Lyf við parkinsonssjúkdómi • Flokkur N04A: Andkólínvirk lyf • Flokkur N04AA: Tertíer amín með kolefniskeðju • Flokkur N04AA02: Bíperíden (samheiti) og svo AKINETON (sérheiti) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  15. Skilgreiningar sem tengjast lyfjafræði • Lyf: • Efni eða blanda efna sem ætlað er fólki eða dýrum til að fyrirbyggja, greina, lina, meðhöndla eða lækna sjúkdóma, sjúkdómseinkenni og verki eða til að hafa áhrif á líkamsstarfsemi • Lyfjafræðigreinin: • Fjallar um uppruna lyfja, framleiðslu þeirra, eðlis- og efnafræðilega eiginleika, geymslu, afgreiðslu, skömmtun, umbreytingar í líkamanum og verkun á hann • Lyfjafræði skiptist í: - Lyfhrifafræði (farmakodynamik) - Lyfhvarfafræði (farmakokinetik) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  16. Skilgreiningar sem tengjast lyfjafræði • Lyfjahvarfafræði (farmakokinetik): • Sú fræðigrein sem fjallar um það hvað verður um lyfin í líkamanum - eða hvernig líkaminn hefur áhrif á lyfið • Lyfjahvarfafræði fjallar um þau ferli sem lyfið gengur í gegnum í líkamanum á leið sinni frá inntökustað til útskilnaðarstaðar, þ.e. frásog, dreifingu og útskilnað • Lyfhrifafræði (farmakodynamik): • Sú fræðigrein sem fjallar um það hvernig lyf hefur áhrif á líkamann, þ.e. verkun þess á líkamann • Lyfhrifafræði er þannig um þau efnahvörf sem verða í líffærum, vefjum eða frumum eftir lyfjagjöf © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  17. Skilgreiningar sem tengjast lyfjafræði • Skilyrði fyrir því að lyf nái að verka eftir inntöku (lyfjagjöf), er að það komist í snertingu við þær frumur eða vef, sem það á að verka á • Verkun er annað hvort almenn eða staðbundin • Almenn verkun: • Lyfið er fyrst tekið upp í blóði, áður en það getur náð til þess staðar sem það á að verka á • Lyfið dreifist með blóði um allan líkamann • Staðbundin verkun: • Lyfið verkar beint á þann stað sem það er notað á, eða aðeins í litlum hluta líkamans © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  18. Skilgreiningar sem tengjast lyfjafræði • Frásog: • Flutningur lyfs gegnum slímhimnur maga, þarma, húðar, lugna eða gegnum hornhimnu augna, út í blóðrásina • Aðgengi lyfja (bioavailability): • Hversu mikið af óumbreyttu lyfi (hinu virka efni þess), kemst út í blóðrásina • Aðgengið er yfirleitt mælt í % og er oftast á bilinu 50-100 % af inngefnum skammti • Aðgengi er fasti (konstant) fyrir hvert lyf • Ef aðgengi er lítið, þarf að gefa hlutfallslega stærri skammt af lyfinu © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  19. Skilgreiningar sem tengjast lyfjafræði • „First – pass” áhrif: • Lyf brotnar niður í fyrstu umferð sinni í gegnum lifur og nær því ekki allt út í blóðrásina • Sum lyf umbreytast hratt í óvirk efnasambönd svo að aðeins lítill hluti þeirra (eða alls ekkert) fer óbreytt út í líkamann • Eiga við um lyf sem frásogast frá maga og/eða þörmum (peroral lyf) • Ef notuð eru parenteral lyf og sublingual (undir tungu), og útvortis lyfjaform, er komist hjá „first pass” áhrifum © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  20. Skilgreiningar sem tengjast lyfjafræði • Helmingunartími (T½): • Mælikvarði sem notaður er yfir það hversu hratt lyf hverfur úr líkamanum, þ.e.a.s. sá tími sem það tekur styrk lyfsins að helmingast í blóði • Er háður ummyndun og niðurbroti í lifrinni og útskilnaði um nýrun • Er mjög mismunandi milli lyfja • Því minni sem helmingunartíminn er, því fyrr útskiljast lyfin • Er einstaklingsbundinn, þar sem útskilnaður er mishraður í fólki og háður aldri © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  21. Skilgreiningar sem tengjast lyfjafræði • Lækningalegur stuðull (therapeutic index): • Bilið á milli æskilegrar verkunar og eiturverkunar • Lyf hafa breiðan lækningalegan stuðul, ef bilið á milli æskilegrar verkunar og eiturverkunar er stórt, og er þá hættan á ofskömmtun lítil • Hins vegar eru svo líka til lyf sem hafa þröngan lækninga- legan stuðul • Þá er bilið milli æskilegrar verkunar og eiturverkana lítið © Bryndís Þóra Þórsdóttir

More Related