AZ ƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ MÜHƏNDİSLİK FAKÜLTƏSİ ENERGETİKA KADEDRASI

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİMÜHƏNDİSLİK FAKÜLTƏSİENERGETİKA KADEDRASI FƏNN: ELEKTRİK STANSİYALARININ ELEKTRİKİ HİSSƏSİ MÖVZU: ELEKTRİK SİSTEMİNİN İŞİNİ XARAKTERİZƏ EDƏN ƏMSALLAR VƏ KƏMİYYƏTLƏR Mühazirəçi: Dos. Məmmədov S.Z. Gəncə~2010 Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

2. Ə D Ə B İ Y Y A T 1. P.B.Rüstəmzadə. “Elektrik stansiyaları və yarımstansiyalarının elektrik hissəsi”. I hissə. Bakı -1988. 2. Ю.В.Гук, В.В.Кантан, С.С.Петрова. «Проектированиеэлектрической части стaнций и подстанций. Ленинград –Энергоатомиздат, 1985. 3. А.А.Васильев, И.П.Крючков, Е.Ф.Наяшкова, М.Н.Околович. «Электрическая часть станций иподстанций. Москва -Энергоатомиздат, 1990. 4. C.В.Усов, В.В.Кантан и др. Электрическая часть электростанций. Ленинград. «Энергия», 1977. Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

3. P L A N : • Elektrik sisteminin işini xarakterizə edən əmsallar və kəmiyyətlər • Enerji sistemləri haqqında ümumi məlumat Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

4. Elektrik sisteminin işini xarakterizə edən əmsallar və kəmiyyətlər Yük qrafiklərinin öyrənilməsi həm işlədicini, həm də elektrik stansiyasını, yarım- stansiyasını və ya elektrik sistemini texniki-iqtisadi cəhətdən xarakterizə edən bir sıra əmsal kəmiyyətləri təyin etməyə imkan verir. Aşağıda göstərilən qiymətləri və elektrik qurğularının göstəriciləri onların işlərinin keyfiyyətini və istismarının düzgünlüyünü xarakterizə edir. Orta gündəlik (Por.g.) və orta illik (Por.il.) yüklər bir gün (T=24 saat) və ya il (T=8760saat) ərzində stansiya, yarımstansiyasını və ya sistemin istehsal etdiyi ener- jini (Э)-uyğun saatlara (T) bölməklə alınır. Layihə şəraitində Por uyğun yük qrafiklərindən asanlıqla təyin edilir. Belə ki, məsələn, Por.il təyin etmək lazımdırsa, onda gündəlik qrafikin ştrixlənmiş sahəsini 24-ə bölürlər (şəkil 1), Por.il il isə illik qrafikin ştrixlənmiş sahəsini 8760 saata bölməklə alınır. Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

5. Yük əmsalı Ky (və ya doldurma əmsalı). – Yük əmsalı il və ya gün ərzində həqiqi enerji istehsalının (ştrixlənmiş sahə, şəkil 1), stansiyanın (və ya yarımstansiyanın) həmişə Pmaks. Maksimum yüklə işləməsi şərti ilə həmin zaman ərzində mümkün enerji istehsalına (o a b v düzbucaqlısının sahəsinə - 1-ci şəkil) olan nisbətinə deyilir: Şəkil 1 Cədvəl 1 Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

6. və ya bu əmsal orta yükün baxılan zaman müddətində ən böyük gücə olan nisbətinə bərabərdir. Əgər formulda T = 24 saat isə gündəlik yük əmsalı və T=8760 saat isə illik yük əmsalı adlanır. Qoyulmuş gücdən istifadə əmsalı Ki. Bu əmsal əgər qurulmuş maşınların (transformatorların) hamısı bütün gün və ya bütün il dayanmadan tam yüklə işləyərsə, bir gün və ya il ərzində həqiqi enerji istehsalının həmin müddət ərzində mümkün enerji istehsalına olan nisbətinə deyilir: Əsas etibarı ilə işıq yükü daşıyan stansiyalar üçün bu əmsalın qiyməti 0,15-0,25 hədlərində, tərkibində sənaye yükü olan stansiyalar üçün isə 0,25-0,35 hədlərində dəyişir. Qoyulmuş gücdən istifadə zamanı Tq, hər hansı zaman ərzində istehsal olunan elektrik enerjisinin qoyulmuş gücə olan nisbətinə deyilir: Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

7. Maksimum yükdən istifadə zamanı Tmaks gün və ys il ərzində istehsal olunan elektrik enerjisinin uyğun dövrdəki maksimal yükə (şəkil 2) olan nisbətinə deyilir. Bu kəmiyyət bütün iş dövrü ərzində həqiqi enerjini istehsal etmək üçün stansiya- ların (və ya yarımstansiyaların) dəyişməz maksimal yüklə neçə saat işləyəcəklərini göstərir. Yük əmsalı ifadəsinin sağ və sol tərəfini uyğun saatların sayına (T) vursaq alarıq: Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

8. Yəni ən böyük yükdən istifadə zamanı yük əmsalının verilmiş dövr ərzində saatlar sayı ilə hasilinə bərabərdir. İl ərzində Tmaks 3-cü şəkildən təyin edilir. Bu şəkildə: Sahə A + sahə V = sahə A + sahə B = Onda: Rayon elektrik stansiyaları üçün (PЭC) Tmaks=5000-7000 saat, kiçik və orta güclü TЭЦ-lər üçün isə Tmaks=4500-6000 saatdır. Dielektrik stansiya və yarımstansiyaları üçün ehtiyat əmsalı, qoyulmuş gücün maksimal gücə olan nisbətinə deyilir. Bu əmsal stansiya və yarımstansiyanın ehtiyat gücünün nisbi qiymətini göstərir (Keh. › 1). Göstərilən bütün əmsal və qiymətlər aktiv gücə nəzərən götürülmüşdür; onlar reaktiv gücə nəzərən də götürülə bilərlər. Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

9. Enerji sistemləri haqqında ümumi məlumat Enerji sistemi elektrik və istilik enerjilərinin fasiləsiz istehsalı və paylanması prose- sində elektrik stansiyalarının, yüksək gərginlikli elektrik veriliş xətlərinin, yarımstansi- yaların və istilik şəbəkələrinin tam vəhdətinə deyilir. Beləliklə, enerji sistemi üç əsas qrupa bölünür: a) elektrik və istilik enerjisi hasil edən elektrik stansiyaları; b) elektrik yarımstansiyaları, istilik və elektrik şəbəkələrindən ibarət olan ötürən hissə; v) elektrik və istilik enerjisini başqa növ enerjilərə çevirən enerji qəbulediciləri. 4-cü şəkildə enerji sisteminin elektrik birləşmələrinin prinsipial sxemi göstərilmişdir. Burada İEM, güclü SES və iki DRES birləşmişdir. Göstərilən stansiyalar işlədicilərdən çox uzaq olduğuna görə generatorların isteh- sal etdiyi elektrik enerjisi yüksəldici transformatorlar vasitəsi ilə yüksək voltlu sistemə verilir. SES sistemin 110 kV-luq yüksəkvoltlu dairəsinə iki xətlə (L1) birləşmişdir. Birləşmə iki dolaqlı, 220/110 kV gərginlikli güc transformatorları qoyulmuş alçaldıcı rayon yarımstansiyası vasitəsi ilə yerinə yetirilmişdir. Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

10. DRES-1 yüksəkvoltlu dairəyə birbaşa, DRES-2 isə V və B yarımstansiyaları vasitəsi ilə L5 və L6 xətləri ilə qoşulmuşdur. İEM sistemlə iki yüksəldici transformator və L10 xətti ilə rabitəyə girmişdir. L10 xətti A yarımstansiyasına birləşmişdir. Güclü B rayon yarımstansiyasında iki üç dolaqlı transformator qoşulmuşdur. Şəkil 4 Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

11. Enerji sistemlərinin yaradılması vacib xalq təsərrüfatı əhəmiyyətinə malikdir. Elektrik stansiyalarının sistemdə işləməsi, avadanlıqdan və rayonun enerji ehtiyatla- rından daha qənaətli istifadə etməyə imkan yaradır. Belə halda İEM-i istilik qrafikinə görə yükləmək, yeni avadanlıqları olan böyük DRES-ləri maksimum yükləmək və SES-lərdə suyun enerjisindən tam istifadə etmək olar. Elektrik stansiyalarını sistem halında birləşdirmək, işlədicilərin elektrik təchizatının ümumi etibarlığını əhəmiyyətli dərəcədə artırır, çünki stansiyalardan birində qəza hadisəsi baş verdikdə onun yükünü işləməkdə davam edən stansiyalar təchiz edir.Sistemin qurulmuş gücünün artırılması xüsusi kapital xərclərini və elektrik enerji- sinin qiymətini azaldır. Güclü sistemlərin yaradılması gücü 200, 300, 500 və 800 min kVt olan aqreqatlı elektrik stansiyaları qurmağa imkan verir. Elektrik stansiyalarının və şəbəkə rayonlarının növbətçiləri üzərində əməli rəhbər- lik dispetçer məntəqəsindən növbətçi dispetçer tərəfindən aparılır. Dispetçer məntə- qəsində xəbərdarlıq aparatları, ölçü cihazları, uzaqdan idarə vasitələri və üzərində sistemin bütün əsas elementləri şərti işarələrlə göstərilmiş lövhə yerləşmişdir. Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər

12. TƏRTİB ETDİ: ENERGETİKA KAFEDRASININ TEXNİKİ LƏTİFOVA G.O. Elek-k sisteminin işini xarak-zə edən əmsallar və kəmiyyətlər