BAJKOTERAPIA W PRACY LOGOPEDYCZNEJ

1. BAJKOTERAPIA W PRACY LOGOPEDYCZNEJ AGNIESZKA JANOWSKA

2. „Spójrz na świat oczami dziecka…”Doris Brett „Świat jest wielki, a po drodze tyle pytań. Odpowiedzi poszukajcie w kartach książek.Książki mówią: - Nie zabłądzi ten, kto czyta!Książki mówią, że ciekawscy żyją mądrzej …” Wanda Chotomska „Od bajki się wszystko zaczyna ...” Maria Molicka

3. PODSTAWOWA TERMINOLOGIA BIBLIOTERAPIA • Maria Molickazalicza biblioterapię do metod terapeutycznych i mówi o niej w kontekście psychoterapii, terapii pedagogicznej i profilaktyki. Biblioterapia ma na celu wspieranie w trudnych sytuacjach emocjonalnych i wspomaganie w procesie rozwoju psychicznego. (Molicka2011:147). • Irena Borecka biblioterapię postrzega jako proces terapeutyczny, w którym odpowiednio wyselekcjonowane i przystosowane materiały czytelnicze wykorzystuje się jako środek wspierający proces leczniczy i wychowawczy. Natomiast właściwy proces biblioterapeutyczny to: rozpoznanie problemów z jakimi boryka się pacjent, odpowiedni dobór literatury i postępowanie terapeutyczno-wychowawcze. (Borecka 1998:78).

4. BAJKOTERAPIA • Maria Molickapostrzega ją jako metodę profilaktyczną i terapeutyczną, która adresowana jest do małych dzieci w wieku od czterech do dziewięciu lat. A jej oddziaływanie polega na zapoznaniu małego słuchacza z bajkami, zwanymi terapeutycznymi, które stymulują jego procesy poznawcze i emocjonalne(Molicka 2011). • Agnieszka Łaba umiejscowiła ją w biblioterapii i arteterapii. Bajkoterapia wzmacnia wiarę w swoje możliwości, zmienia stosunek i nastawienie do siebie i otoczenia, a także wyrabia pamięć i buduje słownictwo. Stanowi formę umożliwiającą zmianę zachowania dzięki identyfikacji z bohaterami (Łaba 2011 : 14). • Brunon Bettelheim, uważany przez wielu za prekursora bajkoterapiiupatruje jej zastosowanie na płaszczyźnie psychoanalizy , jako sposobu na rozwiązywanie nieuświadomionych konfliktów wewnętrznych oraz kształtowanie umiejętności funkcjonowania w grupie społecznej (Bettelheim 1996 : 137)

5. RODZAJE BAJEK W BAJKOTERAPIIwg Marii Molickiej • Bajki psychoedukacyjnesłużą reedukacji negatywnych stanów emocjonalnych poprzez oddziaływanie na procesy poznawcze dzieci i zmianę sposobu myślenia o sytuacji emocjonalnej poprzez oswojenie i pokazanie innych wzorców postępowania. • Bajki psychoterapeutyczne – kompensacja niezaspokojonych potrzeb, redukcja lęku związanego z zaburzonym obrazem własnej osoby o obniżonym poczuciem wartości; zawiera w sobie elementy bajki psychoedukacyjnej poszerzone o wsparcie emocjonalne • Bajki relaksacyjne – ich głównym celem jest wyciszenie, odprężenie i uspokojenie dziecka za pomocą wyobrażeń, które opierają się na trzech strukturach: słuchowej, wzrokowej i czuciowej.

6. RODZAJE BAJEK W BAJKOTERAPII • Bajki rymowane (Agnieszka Łaba) • rozbudzanie możliwości intelektualnych i wyobraźni twórczej • wyrobienie umiejętności słuchania i rozwoju mowy • zdobywanie doświadczeń językowych dzięki zastosowaniu rymu • Bajki rozwijające sprawność językową (Małgorzata Młynarska) • wykorzystanie metody psychostymulacyjnej kształtującej i rozwijającej mowę i myślenie • rozwijanie wszystkich aspektów języka poprzez ćwiczenia językowe • wdrażanie do nauki opowiadania bajek • Bajki logopedyczne (Anna Tońska – Mrowiec) • rozwijanie aparatu artykulacyjnego, oddechowego i słuchowego • rozwijanie mowy opowieściowej i wiązanej • kształtowanie myślenia przyczynowo – skutkowego, spostrzegawczości, pamięci słuchowej

7. Wpływ bajki na dziecko Bajki: odpowiadają sposobom myślenia dzieci, ich marzeniom i wyobrażeniom rozwijają język, stymulują mowę oraz wzbogacają słownictwo pozwalają interpretować rzeczywistość i doświadczać świata ludzi i zwierząt oraz rozumieć siebie dają wzorce do naśladowania oraz pomagają zrozumieć co jest dobre, a co złe pomagają w identyfikowaniu, rozpoznawaniu i nazywaniu emocji oraz uczuć pozwalają doświadczać świat różnymi zmysłami wzbogacają doświadczenia językowe poprzez symbole, metafory i rymy wprowadzają w świat poezji i sztuki rozwijają wyobraźnię, fantazję i kreatywność

8. Bajkoterapia a kształtowanie się mowy dzieci Bajki: w naturalny sposób przystają do poziomu rozwoju umysłowego dzieci w wieku przedszkolnym i przemawiają językiem dostosowanym do możliwości ich percepcji, uczą poprzez doświadczenia, wrażenia i naśladownictwo, pełnią niezwykle ważną rolę w stymulacji rozwoju symbolicznej reprezentacji poprzez wzbogacanie języka, zastosowane metafory i symbole poszerzają świadomość językową stymulują naturalny rozwój mowy wspierają proces kształtowania się słuchu językowego umożliwiają łatwiejszą werbalizację osób, zjawisk i przedmiotów dają możliwość do eksperymentowania słowem i rozwijania zasobu słownikowego dzieci pozwalają zrozumieć dzieciom własne słabości

9. Bajkoterapia a kształtowanie się mowy dzieci umożliwiają dziecku znalezienie odpowiedzi na wiele pytań, pozwalają przezwyciężać własne lęki i nieśmiałość ułatwiają nazywanie emocji i pełnią szczególną rolę w budowaniu związków między emocjami a procesami poznawczymi jako dziedzictwo kulturowe wprowadzają w świat poezji i ogólnie mówiąc sztuki, rozwijają szacunek wobec natury, wyobraźnię, fantazję i kreatywność, pobudzają do aktywności językowej uwrażliwiają na różnorodność dźwięków otoczenia rozwijają zdolności komunikacyjne poszerzają doświadczenia językowe i słuchowe pobudzają wrażliwość językową przygotowują do nauki czytania i pisania

10. Wykorzystanie bajkoterapii • Bajkoterapia a medycyna • Bajkoterapia a psychologia • Bajkoterapia a pedagogika • Bajkoterapia a językoznawstwo • Bajkoterapia a logopedia

11. Zastosowanie bajkoterapii w logopedii Terapeutyczna rola bajki w pracy z dzieckiem • W jakiej sytuacji mogę wykorzystać bajkę w terapii z dzieckiem? • Ile mogę wydobyć z bajki jako logopeda? • Ile może otrzymać z bajki dziecko wymagające terapii logopedycznej?

12. Zastosowanie bajkoterapii w logopedii Bajki rozwijają: komunikację werbalizację słownictwo bierne i czynne mowę powieściową myślenie rozumienie artykulację sprawność ruchową aparatu artykulacyjnego dykcję relaksują

13. Bajka logopedyczna • Bajka logopedyczna to krótka historyjka, której bohaterami mogą być zwierzęta, postaci ze świata bajek, a także samo dziecko. • Dobór tekstu może być zupełnie abstrakcyjny lub odzwierciedlać aktualną sytuację w życiu dziecka. • Do pracy z dziećmi , oprócz bajek logopedycznych można wykorzystywać literaturę dla dzieci. • Dzieci wykonują różnorodne ćwiczenia usprawniające narządy mowy na podstawie wysłuchanego fragmentu bajki. • Wszystkie ćwiczenia powinny być dzieciom zademonstrowane. • Ćwiczenia artykulacyjne należy urozmaicać poprzez inne aktywności (ruch, wyrazy dźwiękonaśladowcze).

14. Bajkoterapia w terapii logopedycznej Zasady prowadzenia zajęć logopedycznych z wykorzystaniem bajki logopedycznej: • Dobór odpowiedniego tekstu bajki. • Znajomość teksu i ćwiczeń przez prowadzącego. • Zachowanie właściwej odległości ze wzajemnym skierowaniem twarzy. • Wzorcowe prezentowanie ćwiczeń przez terapeutę. • Dbanie o prawidłowe i dokładne wykonywanie ćwiczeń przez dziecko. • Systematyczna kontrola pracy dziecka i ewentualna poprawa ćwiczeń. • Życzliwy stosunek do dziecka i motywowanie do dalszej pracy. • Dbanie o własną wysoką kulturę posługiwania się językiem. • Czas bajki i ćwiczeń dostosowujemy indywidualnie do każdego dziecka. • Oczekiwane efekty można osiągnąć dzięki systematyczności i wytrwałości. • Wykazywanie się własną twórczością i ciągłymi poszukiwaniami nowych tekstów bajek. • Ustalić i stosować wzajemny system zasad.

15. Bajkoterapia w pracy logopedycznej – badania i wnioskiAnaliza przypadku

16. Cele i problemy badawcze Przedmiotem badań była metoda bajkoterapii wykorzystywana w terapii logopedycznej. Cel badań to odnalezienie odpowiedzi na następujące pytania: Jak metoda bajkoterapii wpływa na rozwój mowy dzieci z zaburzeniami komunikacji? W jaki sposób metoda bajkoterapii wpływa na ogólny rozwój dzieci 4 - letnich? Głównym problemem badawczympracy było pytanie: Jaki jest wpływ bajkoterapii na mowę dzieci z zaburzeniami językowymi?

17. Metody badań (techniki i narzędzia badawcze) Główna metoda jakąwykorzystałam w pracy to metoda bajkoterapii. Technikę badawczą, która zastosowałam w pracy jest wywiad. Narzędzia badawcze, które pomogły przeprowadzić mi badania to oprócz kwestionariusza wywiadu są nimi: kwestionariusz obrazkowy, karta badania mowy oraz karta badania motoryki artykulacyjnej. Celem zastosowania wyżej wymienionych narzędzi badawczych było: • uzyskanie informacji na temat rozwoju mowy dziecka • stopnia opanowania sprawności językowych przez dziecko • ukierunkowanie działań w planowaniu i pomocy logopedycznej.

18. Opis badanego dziecka Wiktor w wieku 3 lat Analiza arkusza obserwacji pedagogicznych dziecka trzyletniego Analiza arkusza obserwacji cech rozwojowych dzieci 4 – letnich Diagnoza logopedyczna w przedszkolu Opinia wychowawcy

19. Etap pierwszy postępowania terapeutycznego (opis dokumentacji dziecka) 1.Kwestionariusz wywiadu z mamą chłopca (częściowo stworzony w oparciu o wywiad wg Elżbiety Marii Minczakiewicz- 2010 : 201 – 208) 2. Kwestionariusz obrazkowy (wg Genowefy Demel) 3. Karta badania mowy (wzór karty częściowo zaczerpnięty z przykładowej karty Elżbiety Marii Minczakiewicz 2010 : 197 – 199). 4. Karta badania motoryki artykulacyjnej (wg Hanny Rodak -1997 : 43 – 44)

20. Etap drugi postępowania terapeutycznego (diagnoza medyczno - logopedyczna) I. Wywiad z matką dziecka II. Badanie mowy przy pomocy kwestionariusza obrazkowo – wyrazowego: • nieprawidłowa realizacja głosek (š, ž, č,  ǯ) • nieprawidłowa realizacja głosek (s, ś, c) – substytucje na (f, t) • nieprawidłowa realizacja głoski (r) • substytucje, elizje i metatezy głosek (k, h, w) III. Badanie na podstawie karty motoryki artykulacyjnej: • próby języka - poprawnie wykonanych 8 ćwiczeń, niepoprawnie 4 ćwiczenia • próby warg – poprawnie wykonanych 5 ćwiczeń, niepoprawnie 7 IV. Karta badania mowy

21. Wstępna diagnoza chłopca Przypuszczam, że dziecko w przyszłości może mieć następujące problemy w zakresie prawidłowej mowy: sygmatyzm i rotacyzm. Dlatego wymaga ćwiczeń wspomagających i stymulujących ogólny rozwój oraz rozwój mowy, m.in. w zakresie: • utrwalania prawidłowego toru oddechowego • usprawniana artykulatorów (warg, języka, podniebienia) • utrwalania głoski s i ś w wyrazach • przygotowania do wywołania głosek szeregu szumiącego oraz głoski r • wzbogacania zasobu językowego oraz ogólna stymulacja procesu mówienia

22. Etap trzeci postępowania terapeutycznego (terapia indywidualna z dzieckiem) 1. Program indywidualnej terapii logopedycznej z chłopcem (cele, zdania, zasady, metody, etapy pracy, pomoce dydaktyczne, ćwiczenia) 2. Czas i miejsce pracy logopedycznej z chłopcem 3. Bajkoterapia (terapeutyczne, relaksacyjne, rymowane, logopedyczne) 4. Ćwiczenia (aparatu artykulacyjnego, oddechowego, fonacyjnego)

23. Efekty terapii logopedycznej Podczas 10 sesji terapeutycznych dziecko rozwijało, usprawniało, kształtowało oraz nabyło wybrane umiejętności w ogólnym rozwoju oraz rozwoju mowy. Dziecko w mniejszym lub większym zakresie potrafi: • nazwać i wskazać poszczególne części narządu artykulacyjnego • prawidłowo gospodarować oddechem według możliwości zdrowotnych – wydłuża fazę wdechu i wydechu oraz prawidłowo reguluje siłę powietrza wykorzystując przy tym różnorodne materiały • wykonywać różnorodne ćwiczenia oddechowe, oddychać odpowiednim torem (wdech – ustami, wydech – nosem) • stara się prawidłowo wykorzystywać przeponowo – brzuszny tor oddechowy • rozpoznawać dźwięki (ulicy, otoczenia) i odgłosy wydawane prze zwierzęta oraz je naśladować • wykonywać ćwiczenia fonacyjne i emisyjne na samogłoskach

24. Efekty terapii logopedycznej • wykonywać ćwiczenia fonacyjne i emisyjne na samogłoskach • właściwie wykonywać ćwiczenia relaksacyjne i rozluźniające mięśnie twarzy • prawidłowo wykonywać ćwiczenia usprawniające narządy aparatu mowy do realizacji ćwiczonych dźwięków i głosek • stara się kontrolować tempo mowy podczas wypowiedzi swobodnych • stara się prawidłowo wymawiać głoski w wyrazach nie sprawiających większych trudności artykulacyjnych • stara się wyróżniać głoski w wyrazie (nagłos, śródgłos, wygłos) oraz sylabizować • stara się opowiadać historyjkę obrazkową • z uwagą słuchać bajek i wypowiada się na ich temat • stara się budować dłuższe formy wypowiedzi

25. Wnioski z terapii logopedycznej W ramach dziesięciu spotkań z dzieckiem udało nam się wypracować następujące efekty, szczególnie: • usprawnić aparat artykulacyjny i fonacyjny • rozwinąć aparat oddechowy • zrealizować ćwiczenia utrwalające poprawną wymowę głosek s i ś w nagłosie i wygłosie wyrazów • realizować ćwiczenia przygotowujące aparat mowy do wywołania głosek szumiących • rozwinąć mowę czynną i bierną • poszerzyć zasoby językowe i pojęciowe oraz sprawność komunikacyjną • kształtować zainteresowania literackie i przeżycia estetyczne • rozwinąć i poszerzać sprawność małej i dużej motoryki • poszerzać doświadczenia w zakresie bajkoterapii, muzykoterapii, choreoterapii

26. Dalsze postępowanie logopedyczne Wskazana jest dalsza terapia logopedyczna według indywidualnego programu: • rozwijanie aparatu mowy • wspomaganie rozwoju i funkcjonowania aparatu oddechowego • wprowadzanie ćwiczeń wywołujących i następnie utrwalających dźwięki do tej pory nierealizowane • stymulowanie ogólnego rozwoju i rozwoju mowy

27. OPOWIADAJ DZIECIOM BAJKI… „Logopeda nie może czuć się przypisany ani do jednej koncepcji, ani do jednego rodzaju oddziaływań. Ponieważ budowanie czy odbudowywanie sytemu językowego zachodzić może jedynie w interakcjach staje się także podstawowym zadaniem logopedy.(…) Taki ogląd problemu wpisuje się w widzenie logopedii, jako dyscypliny integrującej wiedzę wielu dyscyplin naukowych, zajmujących się człowiekiem i jego działaniem w świecie” (Jadwiga Cieszyńska 2011 : 414).

28. Literatura Brett D. (2003) Bajki, które leczą cz. II, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. Brett D. (2006), Bajki, które leczą cz. I, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. Ibisz K., Gruszczyńska A., Dowbor K., Cebula R., Wolszczak G., i inni – praca zbiorowa (2009), Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa. Kozłowska A. (2007), Zaczarowane bajki, które leczą dla dzieci i dorosłych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa. Łaba A. (2008) Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków. Nitsch C. (2001), Bajki pomagają dzieciom. Opowieści, które uzdrawiają, pocieszają i dodają odwagi, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa. Molicka M. (1999), Bajki terapeutyczne, Media Rodzina, Poznań. Młynarska M. (2002) Przygody misia Mokrej Łapki. Bajki rozwijające sprawność językową dzieci, Impuls, Kraków. Skorek E., M. (2009), 100 tekstów do ćwiczeń logopedycznych, Harmonia, Gdańsk. Tońska – Mrowiec A. (2009) Języczkowe przygody i inne bajeczki logopedyczne, Harmonia, Gdańsk. Szeliga K. (red.) (2008) Bajkoterapia czyli jak z Guziolkiem tworzyć i wykorzystywać bajki i opowiadania w biblioterapii oraz rozwoju aktywności twórczej dziecka w wieku przedszkolnym, Impuls, Kraków.

29. Dziękuję za uwagę