ARAŞTIRMALARDA ÖLÇME VE ÖLÇEKLER

1. ARAŞTIRMALARDA ÖLÇME VE ÖLÇEKLER GAMZE ÖZEL

2. Giriş • Bilimsel araştırmalarda bilimselliğin temel şartı araştırılan kavramlar, konular veya değişkenlerin ölçülebilir olmasıdır. • Somut değişkenlerin ölçümü kolaydır, değişkenler soyutlaştıkça ölçümleri güçleşir.

3. Ölçme ve Ölçek Düzeyleri • Ölçme önceden tespit edilen belirli kurallara göre nesnelerin ve kişilerin özelliklerine sayılar ve semboller atamaktır. • Ölçekler deneklerin belli veriler baz alınarak sınıflandırıldıkları araç ve mekanizmalardır.

4. Ölçüm Düzeyleri

5. a)Nominal Ölçüm; sayılar ve nesneler arasında sadece bir ilişkinin öngörüldüğü, nesnelerin sadece gruplandırıldığı bir ölçüm seviyesidir. Öğrencilerin kaçı bayan kaçı erkek. b)Sıralı Ölçüm; değişkenler üstlendikleri özelliklerin miktarına göre sıraya dizilirler. Aradaki farkların ne kadar olduğu bilinmez. En çalışkandan en az çalışkana doğru sıraya dizilmesi

6. c)Aralı Ölçüm; sayısal olarak eşit aralıkların eşit mesafeleri temsil ettiği bir ölçek olup nesnelerin sıralanmasında kullanılmaktadır. Ordinal ölçümün bütün özelliklerini taşır ayrıca nesneler arası farkların mukayesesine imkan tanır. Ölçek üzerindeki noktalar birbirine eşittir. Isı ölçümü, zeka puanı. d)Oranlı Ölçüm; mutlak bir sıfır noktası vardır. En üst ölçüm düzeyidir ve her türlü istatistiksel ve matematiksel işleme imkan tanımaktadır.Satış rakamları,müşteri sayısı.

7. Ölçek türleri

8. 1-Sürekli Ölçekler Cevaplayıcının iki uç arasında uzanmakta olan bir çizgi üzerindeki uygun bir yere işaret koyması beklenmektedir.Değerlendirme aşamasında araştırmacı cevap çizgisini gereken sayıda aralığa böler ve cevaplayıcının cevabını rakamsal olarak ortaya koyar.

9. 2-Tekli Ölçekler; Tek maddeden veya sorudan ibaret olan ölçeklerdir. Bunlar: a)Kategorili ölçekler b)Sıralama ölçekleri c)Sabit-toplam ölçekler d)Grafiksel/Şekilsel ölçekler e)İkili-karşılaştırmalı ölçekler

10. a)Kategorili Ölçekler; cevap seçenekleri kategoriler halinde verilmektedir ve kategoriler arasında çakışma olmamalıdır. Her denek sadece bir seçeneğe ait olabilmelidir. b)Sıralama Ölçekleri; cevaplayıcıların kalite, tat vb. önceden belirlenmiş kriterlere göre ürünleri sıralaması istenir. c)Sabit-toplam Ölçekleri; deneklere 100 tam puan verilmekte ve bu puanı önem derecesine veya hoşlanma seviyesine göre listede verilen özellikler arasında dağıtması istenmektedir.

11. d)Grafiksel/Şekilsel Ölçekler; cevaplar kelimeler ve harflerle değil şekiller ve skeçlerle verilmektedir. e)İkili-karşılaştırmalı Ölçekler; deneklerin ikililer arasında seçim yapması beklenmektedir.

12. 2-Çoklu Ölçekler Birden çok maddeden meydana gelen ve maddelerin aynı ölçeğe göre değerlendirildiği ölçeklerdir. Bunlar: a)Likert ölçeği b)Semantik-farklar ölçeği c)Stapel ölçeği

13. a)Likert Ölçeği; bu ölçek, cevaplayıcıların belirli ifadelere ne ölçüde katılıp katılmadıklarını gösterir. Seçenekleri katılıyorum-katılmıyorum şeklindedir. Bu ölçek daha çok kişilerin tutumları ve eğilimlerini ölçme amaçlı olarak kullanılmaktadır. Oluşturma, doldurma ve uygulama açısından avantajlıdır fakat doldurma için gerekli olan sürenin görece olarak uzun olması dezavantajıdır.

14. b)Semantik Farklılıklar Ölçeği; deneklere, incelenmek istenen nesne/ürün/markaya ait çeşitli özelliklere ilişkin nitelendirmeler zıt kutuplara gelecek şekilde yedi noktalı bir doğru üzerine yerleştirilmiştir. Deneklerin her bir özelliğe ait doğru üzerinde kendi değerlendirmelerine uygun bir yere işaret koyarak seçmeleri istenmektedir. c)Stapel Ölçeği; nesnelerin tekbir kritere göre derecelenmesini sağlar. Konuya ilişkin tutumun aynı anda hem yönünü hem de şiddetini ölçer. Sadece 1 tane sıfat kullanılır.

15. Ölçeklerde dikkat edilmesi gereken noktalar Kategori sayısı; ölçekte kullanılan kategori sayısı arttıkça incelenen konuya ilişkin olarak gruplar arasındaki farklılıkların ayırt edilmesi kolaylaşmaktadır ancak kategori sayısı arttıkça cevaplayıcıların kategoriler arası ayrım yapması zorlaşmaktadır dolayısıyla bu iki hususun dikkate alınması önemlidir.

16. Ölçeklerde denge; Olumlu ve olumsuz kategorilerin birbirine eşit olduğu ölçeklere dengeli ölçek, aksi taktirde dengesiz ölçek adı verilmektedir. Tek veya çift sayıda kategori; araştırmacı cevaplayıcıların kararsız olma durumunda uzaklaştırmak istiyorsa veya taraf olmaya zorlamak istiyorsa çift sayıda kategori içeren ölçekler kullanabilir. Tek sayıda ölçekler tarafsız ve kararsız seçeneğini temsil eder.

17. Zorlanmış veya zorlanmamış ölçek; araştırmacı bilerek fikrim yok seçeneğini cevap alternatifleri arasında vermemişse bu ölçeğe zorlanmış ölçek, aksi halde zorlanmamış ölçek denir. Kategorilerin yapısı ve yazılı gösterimi; ölçek kategorilerinin sayısal, kelime veya resimsel olarak gösterilmesi mümkündür. Ölçekte yer alan kategorileri kelime olarak verip vermeyeceğine karar vermelidir. Ölçeğin fiziksel formu; kategoriler yatay dikey olarak sıralanabilir veya kutucuklar, satırlar, sürekli çizgiler, pozitif/negatif değerler şeklinde de ifade edilebilir.

18. Ölçme Doğruluğu Araştırmacının aradığı bilgiyle, gerçekte ölçme sürecinde elde ettiği bilgi arasındaki farka ölçme hatası denir. Ölçme hatası gözlemlenen değerlerin gerçek değerleri temsil etmemesi durumunda ortaya çıkar. Araştırmacı, ölçme hatalarının derecesini belirleme de güvenilirlik ve geçerlilik analizlerine başvurmak durumundadır.

19. A)Geçerlilik Bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen şeyi ölçme derecesidir. Bir soru yada araştırma ancak ölçmesi beklenen konuyu ve yalnızca onu ölçtüğü ölçüde geçerlidir. En çok yararlanılan geçerlilik ölçütleri: a)İçerik geçerliliği; ölçme aracında bulunan soruların ölçme amacına uygun olup olmadığını, ölçülmek istenen alanı temsil edip etmediği sorunu ile ilgili olup, ‘uzman görüşüne’ göre saptanır.

20. b)Uygulama geçerliliği; yapılan ölçme ile ölçülmeye çalışılan şeyin gerçek hayattaki yansımalarının karşılaştırılmasındaki uyumudur. c)Yapısal geçerlilik; ölçeğin hangi kavram veya özellikleri ölçtüğünün belirlenmesini incelenmektedir. Araştırmacı ölçeğin neden doğru olduğunu ortaya koymaya çalışır bu amaçla yakınsak ve ayırdedici geçerlilik kavramlarının uygulanması gerekir.

21. B)Güvenilirlik Güvenilirlik temel olarak, bir araştırmanın tekrarlanması durumunda aynı sonuçların elde edilip edilmeyeceğinin göstergesidir. Güvenilirliğin yüksek olabilmesi, ölçmede izlenen süreçler ile kullanılan ölçütlerin ayrıntılı olarak belirlenmesine bağlıdır. Bir ölçeğin güvenilirliğini ölçmede aşağıdaki yaklaşımlar kullanılmaktadır: -Test-yeniden test -Alternatif formlar -İçsel tutarlılık

22. Güvenilirlikle geçerlilik arasındaki ilişki • Geçerli bir ölçekten bahsedebilmek için ölçeğin güvenilir olması gerekmektedir. Ancak güvenilir ölçek her zaman geçerli olmayabilir. • Geçerlilik aynı şeyi farklı yöntemlerle ölçme ve aynı sonucu elde etme amacına dayanırken, güvenilirlik aynı şeyi aynı yöntemlerle ölçme ve aynı sonucu elde etme amacına dayalıdır. Bu yüzden eğer ölçüm geçerli ise güvenilirlik zaten sağlanmış sayılır.

23. Ölçmede Hata Kaynakları 1)Sistematik hatalar; anket formu ve soru ölçeğinin tasarımından ve araştırma dizaynından gözden kaçırılan bir nokta sebebiyle tüm ölçümlerde kendini yineleyen hata kaynaklarıdır. 2)Tesadüfü hatalar; tesadüfi olarak çeşitli öngörülemeyen unsurlardan kaynaklanan hatalardır.

24. Araştırma güvenilirliğini tehdit eden hata faktörleri • Denek hatası • Denek önyargısı • Gözlemci hatası • Gözlemci önyargısı

25. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER