MEDİKAL ve VETERİNER ENTOMOLOJİ

1. MEDİKAL ve VETERİNER ENTOMOLOJİ Prof. Dr. M. Özkan ARSLAN Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

2. Siphonaptera (= Aphaniptera) Takımı • Pireler, • geçici parazit, • Kozmopolitdirler, • euroxen parazit,

3. Pire-Morfoloji • caput, thorax, abdomen, • latero - lateral basık, • sarı kahverenginde sağlam bir kitinle örtülüdür. • erginleri 1.5 -5 mm, • 3. çift bacakları çok uzun ve sıçramaya elverişlidir.

4. Pire-morfoloji • genal tarak • pronotal tarak • spiracle (stigma) • Spermatheca, • clasper

5. Kanatlı-Pire- Türler Tunga penetrans Echidnophaga gallinacea • Ceratopyllus columbae • Ceratopyllus gallinae

6. Köpek-Kedi Pireleri • Ctenocephalides canis • Ctenocephalides felis

7. Tavşan-Rat-Fare-Sıçan-Pire Türleri Xenopsylla cheopis Spilopsyllus cuniculi Nosopsyllus fasciatus • Leptopsylla segnis

8. İnsan-Pire Türü • Pulex irritans

9. PİRE-LİFE CYCLE-HAYAT SİKLUSU-YAŞAM ÇEMBERİ-BİYOLOJİK GELİŞME Holometabole gelişme

10. Pire (fleas) -biyoloji

11. Pire- Tıbbi Önem • Rickettsiya typhi, • myxomatosis virusu, • Tularemi • Dipylidium caninum, • Hymenolepis nana • Dipetalonema reconditum, • Dirofilaria immitis,

12. Pire- Tıbbi Önem- • hastalık etkenlerine vektörlük veya arakonaklık yapmaları. • traumatik (yaralayıcı) olarak etki yapmaları, • kan emmeleri sonucu soyucu sömürücü etki yapmaları, anemi, • Konaklarını huzursuz etmeleri, köpeklerde depresyon, • Deride irritasyon sonucu kaşıntı, dermatitis ve ürtikerlere neden olmaları, • Deride tünel açan pire türleri deri altına yerleşerek, kaşıntı, şiddetli ağrı ve bulunduğu yerde irinleşmelere sebep olmaları gibi etkileri vardır. • Köpek, kedi pireleri zoonozdur. İnsanlara tutunur ve kaşıntı oluştururlar. • Klinik olarak önemli olan pire alerjik dermatitidir.

13. Pire Alerjik Dermatiti • Köpeklerde yaygındır. • Allerjik dermatti olgularında dikkate alınmalı. • Pire ısırmasını takiben kaşıntı, papül ve eritem şekillenmekte ve en son olarakta dermatit oluşmaktadır. • Tip I ve Tip IV aşırı duyarlılık reaksiyonları oluşmaktadır. • Tip I aşırı duyarlılık: IgE oluşması, mast hücre aktivasyonu ve histamin ve serotonin salgılanması. • Tip IV aşırı duyarlılık: T hücrelerinin antijen ile karşılaşması sonucu lenfokinlerin salgılanması ve bu lenfokinlerin makrofaj hücrelerinin bölgeye gelmesine yol açması ile oluşan hücresel veya gecikmiş tip aşırı duyarlılık reaksiyonudur.

15. Pire enfestasyonu-Mücadele • Meskenler toprak zeminli ise buralara insektisitler püskürtülür, toz şeklinde olanlar ise serpilirler. Bu amaçla chlorpirifos etil, cyfluthrin, permethrin ve lambda-cyhalothrin kullanılır. • Hayvanlar üzerinde bulunan pireler için insektisitler solüsyon halinde ise püskürtülür veya banyo edilir. Toz halinde ise hayvanların tüyleri arasına serpilirler. • Pet kliniklerde pire tasmaları. • Imidacloprid ve Imidacloprid+permethrin gibi ilaçlar köpek-kedilerde deriye damlatılarak kullanılmaktadır. • Carbaryl, dichlorvos, fenthion, fenvalerate, permethrin gibi.

16. Köpek-kedi Pire enfestasyonları tedavi • imidacloprid 10mg/kg, fibronil 6.7 mg/kg ve selamectin 6 mg/kg dozda tedavi ve koruyucu amaçlı olarak, genellikle spot-on şeklinde uygulanır. • Ayrıca imidacloprid + permethrin veya pyriproxyfen + permethrin kombinasyonları köpeklerde kullanılır. • Pire alerjisi olgularında ilave olarak kortikosteroid ve antibiyotik tedaviside yapılmalıdır. • antelmentik (Dipylidium caninum için) (Praziquantel, niclosamid) uygulaması unutulmamalıdır. • Pirelerde kontrol amacıyla kedi ve köpeklerde dichlorvos ve diazinon ihtiva eden tasmalar kullanılabilir.

17. Thysanoptera Neuroptera

18. Psocoptera Dermaptera

19. Odonata Plecoptera

20. Hymenoptera Lepidoptera

21. Tricoptera Homoptera

22. Coleoptera TakımıTıbbi Önemi Arakonak: • Gongylonema pulchrum, • Physocephalus sexalatum, • Spirocerca lupi • Ascarops strongylina • Macrocanthorynchus ve Moniliformis • Hymenolepis ve Raillietina Mekanik taşıyıcı: • anthrax basilini ve diğer bazı patojenik etkenleri dışkılardan yiyeceklere bulaştırırlar.

23. Diptera Takımı • İnsecta sınıfının en önemli takımıdır, • Vektörlük yaparlar, • Bazılarının Larvaları myiasis etkenleridir.

24. Nematocera Alttakımı • Nematocer insektler • Uzun vücutlu, narin yapılı, küçük, bacakları oldukça uzundur. • Antenleri uzun ve çok sayıda (8'den fazla) segmentten oluşmuştur. • Kanatları pullu, kıllı yada parlaktır. • Kanat venleri birbiri ile kesişmez. • Dişileri kan emerler. • Anopheles, Phlebotomus, Simulium, Culicoides

25. Brachycera Alttakımı • kuvvetli ve iri yapılıdır, • antenleri thoraxdan kısa, 6'dan az segmentli, • Antenleri üzerinde (3. segment) arista bulunabilir. Arista antenin ucuna doğru yer alır. • Dişileri kan emerler. • Tabanus, Chrysops,Haematopota, Pangonia

26. Cyclorrhapha Alttakımı • tüylü ve metalik renklerdedirler, • antenleri 3 segmentlidir ve aristalıdır. Arista 3. segmentin dorsalinde yer alır. • Musca domestica, Glossina, Calliphora, Sarcophaga, Hypoderma bovis, Oestrus ovis, Gasterophilus, Cuterebra, Hipbobosaca, Melophagus,

27. İnsan ve hayvanlarda bulunan önemli Diptera’lar ( sinekler ) ile bunların neden olduğu yada naklettiği hastalıklar

28. İnsan ve hayvanlarda bulunan önemli Diptera’lar ( sinekler ) ile bunların neden olduğu yada naklettiği hastalıklar

29. Suborder: Nematocera • Familya: Culicidae (Sivrisinekler) • Familya: Ceratopogonidae (Heleidae, Acısinekler) • Familya: Simuliidae (Melusinidae, Siyahsinekler, Körsinekler) • Familya: Psychodidae (Phlebotomidae, Tatarcıklar)

30. Familya: Culicidae (Sivrisinekler)- Morfoloji • Narin yapılı, • 2 -10 mm büyüklüğünde, • Bacaklar uzun, • Vücutları silindirik yapıda, • Antenleri 14 -15 segmentli, • Antenleri erkeklerde tüylü, • Abdomen uzun yapılı, • thorax kama şeklinde,

31. Culicidae-Türler Anophelinae • Anopheles Culicinae • Aedes • Culex • Mansonia

32. Sivrisinek - Biyoloji

33. Culicidae-Tıbbi Önemi • Kan emme, huzursuzluk • Vektörlük: Plasmodium Borrelia anserina , Brugia malayi Sarı humma virusuna, Doğu ve batı at encephalitisleri, Tavşan myxomatosis, Japon B encephalitisi Kanatlı çiçeği • Arakonaklık: Wuchereria bancrofti, Dirofilaria immitis

34. Sivrisineklerin bulaştırdığı virüsler

35. Sivrisineklerin bulaştırdığı virüsler

36. Sivrisineklerin bulaştırdığı protozoon ve helmintler

37. Sivrisineklerin hayvanlarda bulaştırdığı patojenler

38. Sivrisinek-Mücadele • Larvasit Larvaların yaşam yerlerine • Adulticit Erişkinlere karşı • Biyolojik mücadele

39. Ceratopogonidae (Heleidae, Acısinekler)- Culicoides-Morfoloji • sivrisineklerden daha küçük, 1-3 mm, • Antenleri 13 -15 segmentli , dişilerde çok seyrek ve kısa kıllı, erkeklerde ise çok kıllı ve uzundurlar. • Thorax kamburlaşma yapar. • Kanatlarında pulların olmasıyla sivrisineklerden, daha uzun antenlere sahip olmaları ile de Simulium'lardan ayrılırlar. • En tipik özellikleri benekli kanatlara sahip olmalarıdır.

40. Culicoides-biyoloji • Bataklık alanlarda yaşarlar, • Dişileri yumurtalarını akarsu kıyılarına bırakırlar. • Larvaları hem karada hemde suda bulunur. • Erişkinleri Mayıs - Eylül aktiftir. • gelişme süresi 1 -2 aydır.

41. Culicoides-Tıbbi Önemi • İnsan ve hayvanlardan kan emme, • soyucu -sömürücü etki, anemi, • kaşıntı, ödem ve şiddetli acıya neden olurlar, • Atlarda Culicoides robertsi türü önemlidir. Şiddetli allerjik dermatitis - ıslak kaşıntı - yaz dermatitisi • Atlarda Onchocerca reticulata, at vebası taşırlar. • Dipetalonema türlerini naklederler, • mavi dil virusuna vektörlük yaparlar,

42. Culicoides’lerin bulaştırdığı viral hastalıklar

43. Culicoides’lerin bulaştırdığı protozoon ve helmint hastalıklar

44. Familya: Simuliidae (Melusinidae, Kara sivrisinekler)- Simulium-Morfoloji • 2 -5 mm büyüklüğünde, Gri siya renklidirler. • Antenleri kısa, kalın ve kılsızdır. Üzerlerinde kıl yoktur ve 9 -11 parçalıdır. • Kanatları çok geniş, pulsuz, beneksiz ve parlaktır. • Bacakları kısa ve kalındır. • üzerlerinde tüy ve kılların olmayışı ile Culicoides'lerden ayrılır.

45. Simulium-Biyoloji • ormanlık ve gölgelik yerlerde yaşarlar • 2-4 haftada erişkinler oluşur

46. Simulium-Tıbbi Önemi • Zoofil sineklerdir. • deride veziküller - papül -dermatidler , şiddetli toksik ve allerjik etki. simulotoksin • toplu halde uçuşur, üst solunum yollarını tıkar, ölüm nedeni olabilirler. • sığırlarda Onchocerca gutturosa'yı naklederler. • Kanatlılarda Leucocytozoon vektörlük yaparlar. • şarbon, ruam, tropikal spiroketoz (Treponema türleri) etkenlerini mekanik olarak bulaştırabilirler. • Kemiricilerde myxomatosis virusuna biyolojik vektörlük yaparlar. • İnsanlarda Onchocerca volvulus'u bulaştırırlar. • Tularemiyi hayvanlara ve insanlara Francisella tularensis’i bulaştırabilmektedir.

47. Phlebotomidae (Psychodidae, YAKARCA, Tatarcıklar) -Morfoloji • Phlebotomus , Lutzomyia • 2 mm büyüklüğünde, • Vücut ve kanatları tüylerle kaplıdır, • Solgun donuk veya parlak koyu sarı renklidirler. • Baş öne eğiktir ve thorax kamburlaşmıştır. • Antenleri uzun ve 16 segmentten oluşur.

48. Phlebotomus-Yaşam yerleri • Doğada kemirgen, kaplumbağa, kertenkele, kuş yuvalarında, yabani hayvan inlerinde, mağara ve ağaç kovuklarında, ev, ahır ve kümeslerin içinde duvarların çatlak ve deliklerinde, çevredeki taş yığınları arasında bulunurlar. • Oldukça nemli, loş, rüzgarsız ve sessiz yerlerde yaşamayı tercih ederler. • Yalnız dişileri kan emerler. Geceleri hayvanlardan kan emerler. • Dişileri 3 hafta erkekleri ise 2 hafta kadar yaşar.

49. Phlebotomus-Biyoloji • Yabani hayvan, kemirgen yuvalarında yaşarlar • Yumurtalarını karaya bırakırlar

50. Phlebotomus-Tıbbi Önem • Kemirici, köpek, kedi ve insanlar arasında Leishmania tropica ve Leishmania donovani'yibiyolojik olarak naklederler. • Bartoneıla bacilliformis'i (Carion hastalığı, Oraya humması) ve tatarcık humması virusunu (papatasi humması-üç günlük humma-tatarcık humması) insanlara taşırlar.