Beslenme ve Egzersiz Danışmanlığı

1. Beslenme ve Egzersiz Danışmanlığı Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Doç. Dr. Zekeriya Aktürk Eylül 2009 zekeriya.akturk@gmail.com http://aile.atauni.edu.tr

2. Hedefler • Egzersiz ve sağlıklı beslenmenin faydalarını belirtebilmek • Sağlıklı beslenme piramidini açıklayabilmek • Sağlıklı beslenme danışmanlığının komponentlerini açıklayabilmek • Çeşitli fiziksel aktivitelerde harcanan kalorileri hesaplayabilmek • Egzersiz danışmanlığındaki bileşenleri (SŞTZİ akronimi) açıklayabilmek • Hamilelik ve aterosklerotik kalp hastalığı için egzersiz kurallarını açıklayabilmek

3. Şişmanlığın Sağlığa Etkileri American Obesity Association .AOA Fact Sheets. Health effects of obesity. http://obesity1.tempdomainname.com/subs/fastfacts/Health_Effects.shtml

4. 100 kg Olan Hasta 10kg Zayıflarsa • Mortalite%20-25 düşer Diyabetle ilişkili ölüm ihtimali %30-40 düşer Şişmanlığa bağlı kanser ölümleri %40-50 düşer • Sistolik ve diyastolik kan basıncı yaklaşık10mm/Hg düşer • Diyabet gelişme riski %50’den fazla düşer Açlık kan şekeri %30-50 düşer HbA1C %15 düşer • Yağlar: Kolesterol %10 LDL %15 Trigliseritler %30 düşer HDL %8 artar 1Hubert HB et al. Circulation 1996; 93: 1372–9, 2Colditz GA et al. Am J Epidemiol 1990; 132: 501–13, 3Chan JM et al. Diabetes Care 1994; 17: 961–9, 4Soloman CG, Manson JE. Am J Clin Nutr 1997; 66 (Suppl. 4): 1055S–50S, 5Schapira DV et al. Cancer 1994; 74: 632–9

5. Şişmanlık Tedavisi VKİ Sınıfı Tedavi25–26.9 27–29.9 30–34.9 35–39.9 40 Diyet, egzersizEk hastalık Ek hastalık EVET EVET EVET davranış, varsa EVETvarsa EVET tedavisi Ek hastalık EVET EVET EVET Farmakoterapi varsa EVET Ek hastalık EVET Cerrahi varsa EVET NIH/NHLBI/NAASO; October 2000. NIH Publication No. 00-4084.

6. Sağlıklı Yaşam Piramidi Europrev healthy diet, 2005 (modified)

7. Sağlıklı Belenme Danışmanlığı • Organizasyon • Randevu verin • Hastanın sağlık ekibine güvenini sağlayın • Gerektiğinde bir diyetisyene danışın • Sağlıklı yaşamı popüler göstermeye çalışın • Grup tartışmaları düzenleyin

8. Sağlıklı Belenme Danışmanlığı • Yöntem • Kişinin anlama kapasitesini dikkate alın • Uygun kelimeler kullanın • Sakin konuşun, yargılamayın, nasihat etmeyin • Kişinin bilgi düzeyini saptayın • Beslenme alışkanlıklarını araştırın • Zaman sınırlaması koymayın • Sorulara cevap verin • Olumlu davranışları teşvik edin

9. Sağlıklı Belenme Danışmanlığı • Kavramlar • Daha iyi hissedecekler • Kişinin hastalık algısını değiştirmeye çalışın • Sağlıklı beslenme sağlığı ve iyilik halini artırır • “Diyet” yerine “beslenme” kelimesini kullanın • Katı yasaklar ve kurallar koymayın • Gönüllü ve isteğe bağlı olmalıdır • “olumlu” yönleri görmeyi teşvik edin • Ergenlerde “ne kadar zayıf, o kadar iyi” mesajının algılanmasından kaçının

10. Sağlıklı Belenme Danışmanlığı • Teknikler • Günde birkaç kez beslenin • Öğün atlamayın • Yavaş yiyin • Tuzdan kaçının • Alınan toplam kaloriyi hesaplayın

11. Sağlıklı Belenme Danışmanlığı • Besin içeriği • Lif miktarını artırın • Rafine besinlerin miktarını azaltın • Geleneksel tam tahıllardan yapılan ekmek yinin • Günde iki kezden fazla meyve ve sebze yiyin • Kırmızı et tüketimini azaltın • Balık tüketimini artırın • Haftada birkaç kez yumurta yiyin • Yağsız süt ve yoğurt tüketin • Bol sıvı, özellikle de su tüketin

12. Sağlıklı Belenme Danışmanlığı • Pişirme • Hazır gıdalardan, fast fooddan, tuzlu besinlerden, fabrikasyon tatlı ve keklerden uzak durun • Yağda kızartmak yerine fırında, haşlama veya mangalı tercih edin • Çok tuzlu pişirmeyin • Zeytin yağı kullanın

13. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı

14. Hastanız hazır mı?

15. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • Kalori eşiği • Sağlıklı bir erişkin için ideal kalorik eşik haftada 2000 kaloridir. • Fizik aktivitede harcanan kalori miktarı: American College of Sport Medicine

16. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı

17. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • S - Sıklık (haftada kaç gün egzersiz yapacak?) • Ş - Şiddet (hafif, orta, şiddetli) • T - Egzersiz Tipi (aerobik, anaerobik…) • Z - Zaman (günde ne kadar egzersiz yapacak?) • İ - İlerleme EUROPREV Guide on PromotingHealth through Physical ActivityA Guide to Physical ActivityCounselling in Daily Practice, 2007

18. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • S- Sıklık • Hangi egzersiz yapılırsa yapılsın her gün yapılması önerilir. • Fiziksel aktivite sürekli yapıldığında faydalı olur. • En az haftada 3-5 gün 30 dakika yapılmalıdır

19. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • Ş – Şiddet • Hafif: • Gezi, yavaş yürüme, orta yoğunlukta ev işi, • Hafif egzersizde nabız azami kalp hızının %50’sinden azdır • Orta: • Hızlı yürüyüş, çim biçme... • Nabız azami kalp hızının %50-70’i arasındadır. • Şiddetli: • Koşma, ağır işte çalışma... • Nabız azami kalp hızının %70’inden fazladır.

20. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • Şiddetin değerlendirilmesi • Kişi kendi kalp hızını sayabilir veya egzersizde nasıl hissettiğine bakabilir.

21. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı

22. Egzersiz Şiddetinin Değerlendirilmesi

23. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • T- Tipi • Anaerobik • Oksijen olmadığında vücuttaki enerji üretimi oksijensiz gerçekleşir • Kısa, kuvvete dayalı egzersizler: vücut geliştirme, ağırlık kaldırma, kısa mesafe koşma, yüksek atlama...

24. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • T- Tip • Aerobik • Oksijen gerektirir • Uzun zaman içerisinde, tipik olarak 20 dakika veya daha fazla yapılan egzersizlerdir • Maraton koşusu gibi dayanıklılık sporları, uzun mesafe biziklet binme, yüzme, dans, yurume, koşma, merdiven çıkma...

25. Tipik Bir Aerobik Egzersiz ACSM (2006) p.137

26. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • Egzersize tedrici bir ısınmayla başlanmalı • Bu sırada (yaklaşık 5 - 10 dakika), önce kaslar esnetilmeli, sonra giderek egzersiz artırılmalıdır. • Örn. önce yürüyüş, sonra hızlnarak koşma yapılabilir. • Egzersiz bittiğinde 5-5 dakika soğuma egzersizi yapılmalı, yine kaslar esnetilerek kalp hızı yavaş yavaş normale döndürülmelidir.

27. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • Z- Zaman

28. Fiziksel Aktivite Danışmanlığı • İ- İlerleme

29. Egzersiz Önerileri • Hekim danışmanlığında yapılmalı • Yavaş başlanmalı • Sevilen bir spor yapılmalı • Bir arkadaşla birkilte yapmak daha iyi • Günlük rutin değiştirilmeli • Günün uygun saatleri seçilmeli • Moralini bozmamalı

30. Egzersiz Önerileri • “ağrı yoksa fayda da yok” yaklaşımı yanlış • Egzersiz eğlenceli hale getirilmeli • Uygun giysiler ve ayakkabılar giyilmeli • Bol su içilmeli • Isınma yapılmalı • Soğuma ihmal edilmemeli • Takip yapılmalı • Günlük besin alımı • Haftada birden daha az sıklıkla tartılma

31. Özel Durumlar • Gebelikte – hedef nabız < 140 olmalı • (azami kalp hızının %60-70’i) • Süre 30-45 dakika • Emzirme – aşırı egzersiz yapan annelerde süt kesilebilir

32. ASKH Egzersiz için risk sınıfları • Class A — Sağlıklı bireyler ve kardiyovasküler riski bulunmayanlar. • Class B — Klinik olarak stabil kalp hastalığı olanlar. Bu kişilerde kardiyovasküler komplikasyon riski düşüktür. • Class C — Egzersizle orta derecede veya yüksek kardiyovasküler riski bulunan bireyler. Örn. kalp krizi geçirmiş veya hafif egzersizle göğüs ağrısı olanlar. • Class D — Stabil olmayan hastalığı olan ve egzersiz yapması sakıncalı olan bireyler.

33. ASKH • Class A – Ön inceleme gerekmez • Class B – İlk 6 seansta EKG takibi gerekir • Class C – İlk 8-12 hafta boyunca gözlem altında olmalıdır. • Class D – egzersiz yapamaz * B ve C grubunda ısınma ve soğuma sırasında da gözlem gerekir.