Ünite 1: Üretim Yönetiminin Temel Kavramları

1. Ünite 1: Üretim Yönetiminin Temel Kavramları İşletme Bölümü GÜZ 2013-14

2. Anahtar kavramlar • Üretimin Kavramı • Üretimin Ülke Ekonomisindeki Önemi • Üretim Yönetiminin amacı ve tanımı • Üretim Yönetiminin Amaçları • Üretim Yönetiminin Fonksiyonları • Üretim sisteminin elemanları • Üretim sisteminin çeşitleri • Üretim Kararları • Global Üretim Stratejileri • Tarihsel Gelişim

3. Üretimin Kavramı-Giriş • Üretim; işletmenin amaçlarına ulaşabilmesi için insan gereksinimlerini karşılayacak mal ve hizmetleri oluşturma işlemi ve sürecidir. • Üretim; fiziksel bir maddenin; araç, gereç, insangücü ve materyallerin yardımıyla monte edilmesi ya da yapımıdır (imalidir). • Üretim; malların, şekil, mekan, zaman, mülkiyet ve itibar faydalarının artırılmasıdır. Söz konusu faydalar, şöyle tanımlanabilir:

4. Üretimin Kavramı-Giriş • Şekil faydası: Bir malın fiziksel ve kimyasal yapısı üzerinde bir takım değişiklikler yapmak suretiyle insanlara yararlı hale getirmektir. • Mekan faydası: Bir malın daha çok ihtiyaç duyulan mekana taşınması ve orada bulundurulması; kullanıma sunulmasıdır. • Zaman faydası: Bir malın ona ihtiyaç duyulan zamanda ortaya sürülmesidir. • Mülkiyet faydası: Bir malın, ihtiyacı olana aktarılması ve sahiplenilmesinin sağlanmasıdır. • İtibar faydası: Az gelişmiş toplumlarda bazı malların kullanılıp tüketilmesi, kişilere belirli ölçüde itibar sağlar. Aslında bu itibarın nedeni ihtiyacın karşılanmasından ziyade gösteriş yapmaktır.

5. Üretimin Kavramı-Özet • Üretim, malların üretildiği, var edildiği bir süreçtir. • Üretim yönetimi ise, üretim süreçlerini ilgilendiren tüm kararların alınması ile ilgili disiplindir. Başka bir deyişle, üretim yönetimi, üretilen malların istenilen nicelikte ve zamanda, en az giderle oluşturulmasını amaçlar ve bunu temel tutar.

6. Üretimin Kavramı-Özet • Üretim yönetiminin sorumlulukları, • Üretim sisteminin tasarımı, • Kontrol sistemlerinin geliştirilmesi, • Birinci sorumluluk alanı; yapım, süreç, işletme, araç ve gereç unsurlarını kapsar. • İkincisi ise, envanterleri, yapım kalitesini,üretim programlarını ve üretkenliği (verimlilik) yönetecek kontrol sistemlerinin geliştirilmesini amaçlar.

7. Üretimin Kavramı-Özet • Üretim sürecinde etkili olan unsurlar, üretim yönetimi literatüründe, kısaca "6M " kavramı ile ifade edilmektedir. 6M, şu unsurlardan meydana gelmektedir:

8. Üretimin Ülke Ekonomisindeki Önemi • Nasıl ki bir canlının yaşamını sürdürmesi için gerekli besini alıp damarlarındaki kanı tazelemisi gerekiyorsa, üretimde bir ülke ekonomisi için gerekli kandır. • İnsangücü ve diğer kaynakların yerinde kullanılması ile gerçekleştirilen yeterli düzeyde üretim, ekonominin sağlıklı bir şekilde yaşaması ve gelişmesi için ön koşul olarak kabul edilir. • Ekonomistler üretimi fayda yaratmak anlamında tanımlarlar, mühendisler ise bir fiziksel varlık üzerinde onun değerini artıracak bir değişiklik yapmayı ve kullanılır bir mamüle dönüştürmeyi üretim sayarlar.

9. Üretim Yönetiminin amacı ve tanımı • ÜY’nin amacı bir mamülü elde mevcut kaynakları en ekonomik şekilde kullanarak istenilen miktar, kalite ve zaman koşullarına uygun en düşük fiyatla üretmek şeklinde tanımlanabilir. • Üretim yönetiminin ana amacı, üretilen mamul ile bağlı olarak miktar, kalite, zaman ve maliyet faktörleri için en uygun (optimum) değerlerin bulunmasına yönelmiştir. Diğer bir deyişle, üretim yönetimi, hangi malların, ne miktarlarda, hangi özelliklerde, nerede ve kim tarafından yapılacağı sorularına en düşük maliyeti ( veya en fazla karı ) sağlayan cevabı bulmaya çalışır.

10. Üretim Yönetiminin amacı ve tanımı • En genel tanımı ile üretim yönetimi, işletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insangücü kaynaklarının belirli miktarlardaki mamulün istenilen niteliklerde (kalitede), istenilen zamanda ve mümkünse en düşük maliyetle üretimini sağlayacak biçimde biraraya getirilmesidir.

11. Üretim Yönetiminin Amaçları • Amaçları kısaca şöyle sıralanabilinir. • Tüketici isteklerinin fiyat, zaman, miktar ve kalite açısından en iyi şekilde karşılanması, • Stok düzeyinin mümkün olduğu kadar düşük tutulması veya stok devir hızının artırılması, • İşletmenin insangücü ve makina kaynaklarından yararlanma derecesinin yükseltilmesi.

12. Üretim Yönetiminin Fonksiyonları • Yönetim, üretim amacı ile biraraya getirilen faktörlerin yönetilmesi • planlanması • örgütlenmesi • koordinasyonu • kontrolüfonksiyonudur.

13. Planlama • Yöneticiler örgütsel hedeflerini planlama fonksiyonu ilegeliştirmektedirler. • Planlama olarak gerçekleştirilen işlemler diğer fonksiyonların öncüsüdurumundadır. • Ancak örgütlerin tam olarak oluşturulamadığı ortamlarda planlamafonksiyonunun gerçekleştirilmesi olanak dışıdır. • Üretim sistemleri açısından yaşamsal önemiolan planlama fonksiyonu için yapılan bir tanıma göre, yöneticiler "ne yapılacağına, nezaman yapılacağına,nasılyapılacağına, kimin yapacağına karar verme durumundadırlar.

14. Örgütleme • Yönetimce hazırlanan planlar doğrultusunda hedefler belirlendiktensonraki fonksiyon öngörülen işlemleri gerçekleştirecek olan işgücü ve malzemekaynaklarının örgütlenmesidir. • Kaynakların sağlanması ve dağıtılmasının yanısıra, yapılacakişlerin eşgüdümünün sağlanması da gerekmektedir. Sağlanacak kaynaklar arasında uygunnitelik ve niceliklerde işgücü de bulunmaktadır. • Örgütleme fonksiyonu özellikle tasarlanmış bir yapı doğrultusundagerçekleştirilmelidir. Bu yapı çerçevesinde alt birimler ve bu birimler arasındaki ilişkiler detanımlanmalıdır.

15. Yönlendirme • Yönlendirmeüstlerinastlarınıetkilediğibireşitsizliksistemiolaraktanımlanmaktadır. • Sözkonususistemde, yetkiliyöneticilerörgütselhedeflereulaşmakiçinişgücüneyönvermektedirler. • Yönetimbilimindekigelişmeler sayesinde işgörenlerinde ilgili sistemde yeralmasınıgerektirmektedir.

16. Kontrol • Her kademedekiyöneticiler, ilgialanlarındakiişlerinyolundagitmesininsorumluluğunutaşımalıdır. • Bu amaçlagerçekleştirilenfonksiyonkontrololarakisimlendirilmektedir. • Yönetimin kontrol fonksiyonu, en basit şekliyle, arzulanan sonuçlara doğru performansın yaklaştırılmasını sağlar.

17. Örgütlenme Finansman Pazarlama Üretim/İşlemler Yönetimi İşletme örgütlenmesi-İşletim Yönetimi • Üç Ana Fonksiyon şekil 1.1 Tüm işletme örgütlerinde bu yapı mevcuttur. Bu yapı işletmenin türüne yada çeşidine göre farklılaşmaz.

18. İşletme örgütlenmesi-İşlemler Yönetimi • Finans: Mal ve hizmetlerin üretilmesi için gerekli olan fonları sağlar. • Üretim/İşlemler Yönetimi: Finansman bölümü tarafından sağlanan kaynakların, arzulanan mal ve hizmetlerin elde edilebilmek amacıyla örgütlenmesi ve kontrolü üretim bölümünün işlevleri arasındadır. • Pazarlama: Üretim bölümü tarafından çıktıya dönüştürülen hammadde, işgücü, bina, makine ve bilgi kaynaklar, daha sonra pazarlama bölümü aracılığı ile de paraya dönüştürülür.

19. Katma değer (Fayda) Girdiler Çıktılar Üretim Prosesi/ Arazi Mamul Dönüştürme İşgücü Hizmetler Prosesi Sermaye Geri besleme Kontrol Geri besleme Geri besleme Üretim sisteminin elemanları • Girdilerin Çıktılar olarak dönüşümünü gösteren Üretim Sistemi şeması Figür 1.2

20. Katma Değer (Fayda) • Katma Değer: Nihai ürünün, nihai değerini yaratmak üzere girdilere katılan değer miktarıdır. • Üretim yönetimin başarılı olması için; dönüşüm süreci sırasında değer katkısı sağlaması gerekmektedir. Katma değer terimi; ürünün nihai değeri ile tüm girdilerinin değeri arasındaki farktır. Katma değer büyüdükçe işletme daha verimli olmaktadır. Katma değeri artırmanın bariz bir yolu dönüşüm sürecindeki faaliyetlerin maliyetlerini azaltmadır.

21. İsraf • Katma değeri olmayan faaliyetler israf (waste) olarak görülür ve görev, ekipman veya süreçleri kapsayabilir. • Üretim yönetiminin önemli bir fonksiyonu, tüm faaliyetleri analiz etmek, değer katmayanları elimine etmek, süreçleri ve görevleri yeniden yapılandırmak (şekillendirmek) ve etkinliğini artırmaktır. • Günümüzün iş çevresi her zamankinden daha rekabetçidir ve üretim yönetimi, etkinliği artırarak rekabet edebilmeyi artıracak çabaların odak noktasını oluşturmaktadır.

22. Üretim Prosesini etkileyen unsurlar • Verimlilik (Efficiency): Birim girdi başına üretilen çıktı olarak ölçülür. • Etkinlik (Efectiveness): Üretim sisteminin amaçlarını gerçekleştirme derecesi olarak tanımlanır. (Performans) • Kapasite ( Capacity): Üretim sisteminin elverdiği üretim düzeyini ölçer. • Esneklik (flexibility): Bir üretim sisteminin ani talep değişikliğine cevap verebilme yeteneği.

23. Neden Ürün Paketi? • Firmalar hem imalat hemde hizmet verdiği zaman karları daha fazla olmaktadır. • Ürün paketi mal ve hizmetlerin birleşimidir. • Ürün paketi bir firmayı daha fazla rekabetçi kılar.

24. İmalat (ürün) mı? Hizmet mi? İmalat-ürün Hizmet Ameliyat, ögretim Şarkı yazıları, Yazılım Fatura, yemek Otomobil tamiri, Hızlı yemekler Ev dizayını, perakette satışlar Figür 1.3 Otomobil üretimi, çelik sanayi

25. Üretim Sisteminin Çeşitleri • Üretim sistemi: Ürün veya hizmet oluşturulması yoluyla topluma değer yaratan sistemlere "üretim sistemleri" denir. • Yönetimlerine göre İmalat işlemlerinin sınıflandırılması • Birincil: Temel hammaddelerin işlendiği sınıf, petrol gibi... • Analitik: Hammeddenin işlenerek ürüne dönüşümü, petrol-benzin, makine yağı gibi... • Sentetik: Bazı işlemlerden sonra yeni mamüle dönüşüm, cam, plastik, kauçuk... • Fabrikasyon: Fiziksel değişiklik yapılan mamüller bu sınıfta incelenir. • Montaj: Küçük ve uyumlu parçaları bir bütün ürün haline getirme, otomobil, televizyon, buzdolabı gibi...

26. Üretim Sisteminin Çeşitleri • Üretim miktarı veya esnekliği kriterine göre sınıflandırılması • Atölye tipi üretim (job-shop) • Özel sipariş üzerine yapılan üretimdir... Gemi, makineler gibi... • Parti üretim (batch) • Partiler halinde sürekli bir talep karşılığı olan üretimdir... Ayar değişikliği ile başka cins mal üretimi yapılabilir... Ev eşyası, konfeksiyon, gıda gibi... • Tekrarlamalı-yığın üretim (repetetive) • Standart veya az çeşit ürünün çok miktarda sürekli üretimi... Malzeme veya parçalar ürünü oluşturmak üzere aynı işlem sırasını izlerler... Ürün siparişe değil stoğa yapılır. Hareketli montaj hattı ve yürüyen bant kullanılır... • Süreç tipi üretim (process) • Tekrarlamalı üretim işlemleri kesiksiz, yığınlar halinde üretilir. Esnek değildir. • Proje tipi üretim (project) • En esnek , düşük hacimli (tek) üretim tipi. Uzun süreli faaliyetlerden oluşur. Belli bir süre için bir grup insan bu işe atanır. Film yapımı, dersane yapımı, olimpiyat köyü inşaatı gibi...

27. Üretim Kararları • Üretim Kararları • Proses • Kapasite • Stocklar • İşgücü • Kalite

28. Üretimi etkileyen iç faktörler • Örgüt içinde: • finans • pazarlama • muhasebe • insan kaynakları • AR-GR • satın alma • dağıtım • bilgi sistemleri gibi diğer bölümlerle ilişki içindedir. • Birbirlerine bilgi alışverişinde bulunurlar. Aynı zamanda hepsi örgüt stratejisini izlemelidirler.

29. Üretimi etkileyen dış faktörler • Ekonomik faktörler: faiz oranları, vergi düzenlemeleri, fonların elde edilebilmesi, genel ekonomik koşullar, ölçek ekonomileri vs... • Yasal düzenlemeler: çevre kirliliğine ait çıkarılan düzenlemeler… • Rekabet: Pazar payını kaybetmemek için diğer firmaların çıkardığı ürünleri üretmek... • Teknoloji: yeni teknolojiler üretim sürecini, malzemeyi, yöntemi etkiler...

30. Global Üretim Stratejileri • Günümüzde sosyal, kültürel ve ticari alanlarda ulusal sınırların etkisi hızla azalmaktadır. Ülkeler arası üretim kaynaklarının, mamullerin, hizmetlerin ve yönetim bilgisinin alış verişinde bulunulmaktadır. • Çok uluslu firmalar bu konjektürde etkin olmaktadırlar. • Dünya üretiminin yarısı çok uluslu firmalar vasıtası ile yapılmaktadır (Phatak, 1995). • Küreselleşmeyi yaşadığımız şu günlerde, firmaların hayatta kalma ön şartı, çok uluslu hale dönüşmelerinden geçmektedir. • Dünyadaki ilk modern çokuluslu isletme 1950 yılında Alman isletmesi Uni ve İngiliz İsletmesi Lever Brothers tarafından gerçeklestirilmistir. İki işletme birleşerek Unilever ismini almışlar ve 60 farklı ülkede faaliyet gösteren, 500 bayisi olan dünyanın en büyük işletmesi haline gelmişlerdir. (Williams, Dubrin, Sisk,1985: 534)

31. Tarihsel Gelişim • İngilizcede "imalat/üretim" kelimesinin karşılığı olan "manufacture", latince kökenli manus (el) ve factum (yapmak) kelimelerinin birleşiminden meydana gelmektedir. • Üretim kavramı, ilk çağlardan günümüze kadar; bir şey oluşturmak, meydana getirmek veya ürünün fiziksel özelliklerini değiştirmek gibi anlamları taşımıştır. • Mısırlıların piramitleri, Çinliler'in Çin Seddi, Inkaların şehir düzenlemeleri, imalat teknikleri, üretim faktörlerinin bir plan ve program çerçevesinde kullanıldığı klasikleşmiş örnekler olarak bilinmektedir.

32. Tarihsel Gelişim • İngilizcede "1770'lerde Adam Smith'in, işin kısımlara ayrılması veya işbölümü ile üretim artışında sağlanacak gelişmeleri belirlemesi ve 1830'larda Charles Babbage'ın iş bölümü prensibinin uygulanması ile sağlanacak yararları ayrıntılarıyla saptaması; iş basitleştirme, uzmanlaşma ve reorganizasyon ile üretkenliğin artırılması yolunda deneyler yapması, üretim yönetimi alanında bilinen ilk bilimsel çalışmalardır. • 1900-1920 arasında Frederick Taylor'unbilimselyönetiminkurallarını, klasikleşmişeseri Principles of the Scientific Management ileortayaatması, adetadevrimniteliğindegelişmelereyolaçmıştır. Üretimyönetiminde; verimlilikartışı, organizasyon, insangücüverimi, işyeridüzeni, vebenzeritemelkavramların Taylor ileortayaçıktığıkabuledilebilir. Gerçekten, Taylor'unbilimselyönetimkuralları,

33. Tarihsel Gelişim • Taylor'un bilimsel yönetim kuralları, • İş analizlerinde parmak hesabı yerine bilimsel yöntemlerinin kullanılması, • Çalışanların seçme, eğitim ve yetiştirilmesinde sistematik yöntemleri uygulanması, • Çalışan ile yöneten arasında sağlam temellere dayanan iş birliğinin kurulması, • İş yükünün çalışanlar ve yönetenler arasında dengeli, adil ve uygun biçimde bölünmesi, başlıkları altında özetlenebilir.

34. Tarihsel Gelişim • Taylor'un modern üretim yönetiminin gelişiminde, en önemli isimlerden birisi Henry Ford'dur. Amerikalı mühendis Henry Ford , "seri üretim" ve "montaj hattı" kavramlarının adeta babası olarak kabul edilir. Bu yöntemler ile, 1903 yılında orijinal A Model ve daha sonra 1908'de T Model otomobil üretimini gerçekleştirmiştir. • T Model otomobil, bugünkü anlamıyla dahi modern bir üretim tarzı ile üretilmekte idi. Ford' un gerçek başarısı, 20. yüzyılın başına kadar ancak seçkinlerin yararlanabildiği bir mamulü, kitlelere standartlaştırılmış ve basit haliyle sunmuş olmasıdır. • Onun başarısı, günümüzün dev motorlu araç endüstrisinin temellerini atmıştır. Bu nedenle, Henry Ford' un katkılarına ve 20'lerden itibaren otomotiv sektöründeki birtakım gelişmelere daha yakından göz atmak yerinde olacaktır.

35. Tarihsel Gelişim • Başlangıçta, seri üretimin temel unsuru, hareket eden veya sürekli bir montaj hattı değil, daha ziyade, herhangi bir parçanın, yenisiyle tam ve tutarlı olarak değiştirilebilir olması ve montajdaki basitlik idi. • 1913 yılında, Ford'un Detroit'deki yeni Highland Park fabrikasında önemli bir gelişme sağlanmış, otomobili işçinin önüne getiren "hareketli montaj hattı" (yürüyen bantlar) devreye sokulmuş ve bunun neticesinde montaj çevrim süresi yarı yarıya azaltılmıştır. • Bu dönemde ,Henry Ford, ünlü "müşteri ne renk isterse alabilir, yeter ki siyah olsun" sözü ile, tüketici istek ve ihtiyaçlarının bir esnekliği gerektirdiğini, bunun işletmeye bir esneklik, zaman ve para maliyeti anlamına geldiğini ve müşterinin de bunu ödemeye hiç niyeti olmadığını kastetmiştir.

36. Tarihsel Gelişim • Ford, sadece siyah renkli, aksesuarsız ve standart T Modellerinin üretimine devam ederken, Alfred Sloan liderliğinde GM, Ford'un temel ürününü, "her keseye ve her amaca" hizmet verecek şekilde yeniden düzenlemiştir. • 1920'li yılların ortalarından itibaren, rakip firma GM (General Motors)'in müşterilere her yıl değişik modelleri, farklı renklerde, hem de hiç fiyat farkı olmadan sunması, ayrıca yeni maliyet muhasebesi teknikleri uygulayarak üretim maliyetlerini kontrol altına alması, bu firmanın rekabetçi avantajını artırmıştır. • Ford, üretimde başarılıydı; fakat seri üretimin istediği fabrika sistemini, mühendislik operasyonları ve pazarlama sistemlerinin verimli olarak yönetilmesi için gerekli organizasyon ve yönetim birimlerini tam anlamıyla kuramamıştı.

37. Tarihsel Gelişim • Pazarlama unsurunu da ön plana alan General Motors, hizmet vermek istediği geniş pazarı tatmin edebilmek için, ucuzdan pahalıya, Chevrolet'den Cadillac'a kadar beş modellik bir ürün çeşidi geliştirmişti. • Firmanın efsaneleşmiş yöneticisi Sloan, bu uygulama ile her gelir düzeyindeki potansiyel alıcılara ömürleri boyunca hitap edilebileceğini düşünmekteydi. • 1930'lı yıllarla birlikte istatistik kalite kontrol, envanter modelleri, kapasite planlama yöntemleri, 1940'lı yıllardan itibaren tesis planlama, fabrika içi malzeme taşıma-yerleşim metodları, istatistik analizler, mühendislik ekonomisi ve daha sonraları ise doğrusal programlama-simülasyon, şebeke planlama tekniklerinde önemli gelişmeler sağlanmıştır.

38. Tarihsel Gelişim

39. Tarihsel Gelişim • Bilgisayarların üretim yönetimine girişi, her bakımdan gelişmeyi ve ileri üretim yönetimi tekniklerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Aslında bilgisayarlar, bilgi işleme uğraşında insanoğlunun geliştirdiği en etkin araçlar olarak düşünülmelidir. "Bilgi işleme" konusunu, uygarlığın ana yörüngesi olarak ele aldığımızda, üretim yönetimi bakımından da değerlendirmelerde bulunmamızın gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Tarihsel gelişim süreci içerisinde bilgi işleme yöntemleri, aşağıdaki şekilde olgunlaşmıştır: • 1- Elle bilgi işleme • 2-Mekanik bilgi işleme • 3-Elektromekanik bilgi işleme • 4-Elektronik bilgi işleme

40. Tarihsel Gelişim

41. Teşekkürler