PROCEDURY POSTĘPOWANIA PRZY LIKWIDACJI ZDARZEŃ Z MATERIAŁAMI NIEBEZPIECZNYMI (ODPADAMI)

1. WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE PROCEDURY POSTĘPOWANIA PRZY LIKWIDACJI ZDARZEŃ Z MATERIAŁAMI NIEBEZPIECZNYMI (ODPADAMI) Adam Ludwikowski Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Warszawa, 31 sierpień 2005 r.

2. LICZBA ZDARZEŃ O ZNAMIONACH POWAŻNEJ AWARII W OKRESIE 2002 – I PÓŁROCZE 2005

3. POWAŻNE AWARIE NA TERENIE POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTW W 2004 ROKU

4. POWAŻNE AWARIE NA TERENIE POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTW W I PÓŁROCZU 2005 ROKU

5. PRZYKŁADY PRZEBIEGU ZDARZEŃ WYPADEK KOMUNIKACYJNY • Kolizja samochodów przejeżdżających tranzytem drogą krajową w Kołbieli dnia 17.07.2000r. • Zanieczyszczenie drogi farbą drukarską i klejem. • Sprawca – obcokrajowiec (Białoruś). • Zarządca drogi: Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych Oddział Centralny w Warszawie odmówiła odebrania odpadów powstałych w wyniku usuwania skutków zdarzenia w celu ich przekazania do unieszkodliwienia. • Odpady były magazynowane na terenie Komendy Powiatowej PSP w Otwocku w okresie: lipiec 2000r. – kwiecień 2004r. • - Komenda Powiatowa PSP w Otwocku przekazała odpady w kwietniu 2004r. specjalistycznej firmie.

6. PRZYKŁADY PRZEBIEGU ZDARZEŃ ZANIECZYSZCZENIE WÓD POWIERZCHNIOWYCH • Zanieczyszczenie kanału Nowa Ulga w Warszawie nieznaną substancją w dniu 4 sierpnia 2005r. • W dniu zdarzenia sprawca nieznany. • - Zarządca cieku: Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie nie uczestniczył w akcji usuwania skutków zdarzenia, które miało miejsce po godzinach pracy. • - Zebrane odpady w tym zużyte materiały sorpcyjne zostały przekazane specjalistycznej firmie na zlecenie m. st. Warszawy (Zakład Gospodarki Nieruchomościami w Dzielnicy Wawer).

7. PRZYKŁADY PRZEBIEGU ZDARZEŃ PORZUCONE ODPADY • Porzucenie beczek z substancjami ropopochodnymi w miejscowości Gródkowo gmina Wyszogród (odnalezionych 21 czerwca 2003 r.). • - W dniu zdarzenia sprawca nieznany. • Urząd Gminy błędnie określił właściciela. • Burmistrz wydał decyzję z art. 34 ustawy o odpadach w celu usunięcia i przekazania do odzysku lub unieszkodliwienia. • Zwłoka w przekazaniu odpadów spowodowała próbę podpalenia odpadów (9 lipiec 2003). • Odpady przekazano do spalenia w spalarni w Dąbrowie Górniczej na zlecenie i koszt właściciela terenu (gminy) – 28 lipiec 2003 r.

8. PROCEDURY ADMINISTRACYJNE DOTYCZĄCE ODPADÓW POWYPADKOWYCH I PORZUCONYCH • WIOŚ pobiera próby gleby lub wód do analizy w przypadku zanieczyszczenia środowiska. • Zarządzenia pokontrolne WIOŚ mogą dotyczyć przedłożenia dokumentów potwierdzających odbiór odpadów przez specjalistyczne firmy posiadające stosowne zezwolenia w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów (karty ewidencji odpadów, karty przekazania odpadów). • Wnioski WIOŚ do starosty o zobowiązanie do rekultywacji terenu w przypadku jego zanieczyszczenia.

9. PROCEDURY ADMINISTRACYJNE DOTYCZĄCE ODPADÓW – C.D. ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA GRUNTOWO – WODNEGO (WYPADKI KOMUNIKACYJNE, PORZUCONE ODPADY) ZDARZENIA BEZ ZNAMION POWAŻNEJ AWARII • WIOŚ pobiera próby gleby lub wód do analizy. • - W przypadku stwierdzenia przekroczenia obowiązujących standardów jakości gleby lub wód WIOŚ wnioskuje do starosty o wydanie decyzji w celu rekultywacji terenu (art.102 ustawy Prawo ochrony środowiska). • - Starosta wydaje decyzję zobowiązującą do rekultywacji bądź zgodnie z art. 102 ust. 4 i 5 ustawy Prawo ochrony środowiska sam przeprowadza rekultywację.

10. PROCEDURY ADMINISTRACYJNE DOTYCZĄCE ODPADÓW – C.D. ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA GRUNTOWO – WODNEGO (WYPADKI KOMUNIKACYJNE, PORZUCONE ODPADY) ZDARZENIA O ZNAMIONACH POWAŻNEJ AWARII (klasyfikacja wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002r. - Dz. U. Nr 5 z 17 stycznia 2003r.) • - WIOŚ pobiera próby gleby lub wód do analizy. • W przypadku stwierdzenia przekroczenia obowiązujących standardów jakości gleby lub wód Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska decyzją na podstawie art. 247 ust.1 pkt 1 ustawy Prawo ochrony środowiska zobowiązuje do przeprowadzenia badań w zakresie skutków awarii dot. zasięgu oraz stopnia zanieczyszczenia środowiska i przedłożenia badań staroście i WIOŚ. • - W przypadku stwierdzenia przekroczeń starosta wydaje decyzję zobowiązującą do rekultywacji terenu.

11. REGUŁA ZDROWEGO ROZSĄDKU ODPADY MUSZĄ BYĆ USUNIĘTE • Ruch na drodze powinien być jak najszybciej przywrócony. • Odpady (zużyte zapory, sorbenty, substancje ropopochodne, ew. inne zanieczyszczenia) z wód powierzchniowych należy jak najszybciej usunąć, by uniknąć wtórnego zanieczyszczenia wód. • Odpady porzucone (ze względu na nieznane pochodzenie i skład) do momentu ustalenia składu powinny być traktowane jako potencjalnie niebezpieczne i usunięte jak najszybciej, by nie dopuścić do zanieczyszczenia środowiska.

12. REGUŁA ZDROWEGO ROZSĄDKU FINANSOWANIE USUWANIA ODPADÓW ZASADA – „ZANIECZYSZCZAJĄCY PŁACI” • Pierwotny obowiązek – sprawca • Zastępczy obowiązek – władający terenem lub administrujący wodami w imieniu właściciela tych wód • - zarządca drogi • - Lasy Państwowe • - Samorząd • - „Nowak” • - RZGW • - Marszałek (WZM i UW) grunty wody

13. PROCEDURY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYPADKU KOMUNIKACYJNEGO SPRAWCA NIEUSTALONY • - Działania ratownicze prowadzą jednostki ochrony przeciwpożarowej. • Posiadaczem odpadów jest władający powierzchnią ziemi (art.3 pkt 44 ustawy Prawo ochrony środowiska, art. 3 ust. 2 pkt 13 ustawy o odpadach). • Do zarządu drogi należy między innymi: • utrzymanie nawierzchni, chodników, obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą (pkt 4), • wykonanie robót interwencyjnych, robót utrzymaniowych i zabezpieczających (pkt 11), • przeciwdziałanie niekorzystnym przeobrażeniom środowiska mogącym powstać lub powstającym w następstwie budowy lub utrzymania dróg (pkt 13). • (ustawa o drogach publicznych – art. 20) • - Zarządca drogi zleca usunięcie odpadów i ponosi koszt. Na drodze sądowej dochodzi roszczeń o zwrot poniesionych kosztów po ustaleniu sprawcy.

14. PROCEDURY POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI POWSTAŁYMI W WYNIKU AKCJI PRZECIWDZIAŁANIA ZANIECZYSZCZENIU WÓD POWIERZCHNIOWYCH SPRAWCA NIEUSTALONY • - Działania ratownicze prowadzą jednostki ochrony przeciwpożarowej, • - Posiadaczem odpadów jest władający powierzchnią ziemi (gruntem) pokrytą wodami (art.3 pkt 44 ustawy Prawo ochrony środowiska, art.3 ust.2 pkt 13 ustawy o odpadach, art.11 ust.1 ustawy Prawo wodne). • Odpady (substancje ropopochodne, sorbenty, zużyte zapory, ew. inne zanieczyszczenia) powinny być jak najszybciej usunięte z wód i brzegów przez firmy specjalistyczne posiadające stosowne zezwolenia w zakresie gospodarowania odpadami, dotyczące zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów na zlecenie i koszt administratora (zarządcy) z udokumentowaniem w postaci karty przekazania odpadów.

15. PROCEDURY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU PORZUCONYCH ODPADÓW SPRAWCA NIEUSTALONY • Należy założyć, że do momentu ustalenia zawartości porzuconych pojemników są to odpady potencjalnie niebezpieczne. • Nieuprawnionym (w tym WIOŚ) nie wolno otwierać pojemników. • W ramach krajowego systemu ratowniczo – gaśniczego jednostki specjalistyczne ratownictwa chemicznego PSP dokonują wstępnego rozpoznania substancji. • Zgodnie z art.3 ust.2 pkt 13 ustawy o odpadach domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów. • Posiadacz odpadów zleca gospodarowanie odpadami firmie posiadającej stosowne zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.

16. PROCEDURY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU PORZUCONYCH ODPADÓW – C.D. SPRAWCA NIEUSTALONY • W przypadku, gdy posiadacz odpadów nie wyraża gotowości ich usunięcia odpady powinny być usunięte na zlecenie i koszt władz samorządowych w celu niedopuszczenia do zanieczyszczenia środowiska. • Do zadań własnych gminy należą między innymi sprawy ochrony środowiska oraz utrzymanie czystości i porządku w gminie (ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r – art. 7) • W przypadku wyników wstępnego rozpoznania prowadzonego przez jednostki specjalistyczne ratownictwa chemicznego PSP, wskazujących, że może to być niebezpieczna substancja chemiczna, biologiczna lub radioaktywna należy zastosować szczególne procedury zawarte w piśmie Komendanta Głównego PSP, Szefa Ochrony Cywilnej Kraju z dnia 7 kwietnia 2003 roku (znak: CKR III 075/252/03).

17. ISTOTNE ZMIANY W PROCEDURACH PO WEJŚCIU W ŻYCIE USTAWY Z DNIA 29 LIPCA 2005 ROKU O ZMIANIE USTAWY O ODPADACH ORAZ O ZMIANIE NIEKTÓRYCH INNYCH USTAW (PODPISANA PRZEZ PREZYDENTA RP W DNIU 23 SIERPNIA 2005 ROKU) dotyczy odpadów powypadkowych z wyłączeniem poważnych awarii Art. 17b. ust. 1. Jeżeli wymagają tego względy ochrony życia lub zdrowia ludzi lub względy ochrony środowiska, starosta właściwy ze względu na miejsce powstania odpadów z wypadków, w drodze decyzji wydanej z urzędu, może nałożyć na wytwórcę tych odpadów obowiązki dotyczące gospodarowania odpadami z wypadków, w tym obowiązek przekazania ich wskazanemu posiadaczowi odpadów, z tym, że za wytwórcę odpadów z wypadków uważa się sprawcę wypadku; ust. 2. Decyzji, o której mowa w ust. 1, może być nadany rygor natychmiastowej wykonalności.

18. ISTOTNE ZMIANY W PROCEDURACH – C.D. Art. 17b. ust. 4. Starosta dokonuje gospodarowania odpadami z wypadków, jeżeli: 1) nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku zagospodarowania odpadów z wypadków albo egzekucja okazała się bezskuteczna lub 2) jest konieczne natychmiastowe zagospodarowanie tych odpadów ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku. ust. 5. W przypadku braku możliwości ustalenia sprawcy albo bezskuteczności egzekucji wobec sprawcy koszty gospodarowania odpadami z wypadków są pokrywane ze środków finansowych wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej na wniosek starosty.

19. MOŻLIWOŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW Z FUNDUSZY CELOWYCH • Środki gminnych i powiatowych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej przeznacza się m.in. na: • przedsięwzięcia związane z gospodarką odpadami i ochroną • powierzchni ziemi • - przedsięwzięcia związane z ochroną wód • (art. 406 pkt 6 i 7a, art. 407 pkt 1 ustawy Prawo ochrony środowiska) • Działalność powyższa może być finansowana poprzez przyznawanie dotacji • (art. 408 ustawy Prawo ochrony środowiska)

20. MOŻLIWOŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW Z FUNDUSZY CELOWYCH • Środki wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej przeznacza się na działalność jak wyżej oraz na dofinansowanie (art. 409 ustawy Prawo ochrony środowiska): • zapobieganie lub usuwanie skutków zanieczyszczenia środowiska, w przypadku gdy nie można ustalić podmiotu za nie odpowiedzialnego (pkt 5), • innych zadań służących ochronie środowiska, w tym na opracowanie planów gospodarki odpadami, a także na realizację tych planów (pkt 8), • - działań polegających na zapobieganiu i likwidacji poważnych awarii i ich skutków (pkt 13).

21. D I A G N O Z A • Nieprzejrzyste rozwiązania prawne regulujące problematykę postępowania w sytuacjach zanieczyszczenia środowiska odpadami powstałymi w wyniku: • wypadków komunikacyjnych, • zanieczyszczeń wód powierzchniowych, • porzucenia odpadów (np. w lasach, na nieużytkach).

22. DYSPONENCI SIŁ I ŚRODKÓW PODCZAS AKCJI RATOWNICZYCH W WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

23. WNIOSKI • Niezbędne jest doprecyzowanie uregulowań prawnych określających postępowanie z odpadami powypadkowymi powstałymi podczas akcji ratowniczych, w szczególności pochodzących z wypadków komunikacyjnych i zanieczyszczeń wód powierzchniowych oraz z odpadami powstałymi w wyniku poważnych awarii nie należących do poważnych awarii przemysłowych. Konieczne jest jednoznaczne określenie podmiotu zobowiązanego do odbioru odpadów lub zlecenia ich odbioru, gdy sprawca jest nieustalony bądź odmawia ich usunięcia. Proponuje się przypisanie tego obowiązku odpowiednim dysponentom sił i środkównp. jednostkom państwowej straży pożarnej bądź samorządom z równoczesnym określeniem źródeł finansowania.

24. WNIOSKI – C.D. • Uzasadnione wydaje się wprowadzenie w przepisach dot. ubezpieczeń obowiązku pokrycia strat w środowisku przez ubezpieczyciela sprawcy zanieczyszczenia. • Istotne jest ujęcie w planach gospodarki odpadami (wojewódzkim, powiatowych i gminnych) problematyki porzuconych odpadów niebezpiecznych i odpadów powypadkowych. Celowym jest zapewnienie magazynu(ów) służącego do bezpiecznego dla ludzi i środowiska przechowywania tych substancji do czasu ich przekazania do odzysku lub unieszkodliwienia. Precyzyjnego określenia wymaga system odbioru, czasowego magazynowania, jak również zasady finansowania tych operacji. Niezbędne jest wskazanie instalacji do odzysku bądź unieszkodliwiania odpadów.

25. WNIOSKI – C.D. • Ważnym zagadnieniem jest uwzględnienie w programach ochrony środowiska bądź planach gospodarki odpadami problematyki transportu substancji niebezpiecznych, w tym zorganizowanie bezpiecznych tras przejazdu (obwodnice miejskie) a także parkingów dla pojazdów wycofanych z ruchu np. przez Inspekcję Transportu Drogowego bądź Policję. • Wskazane jest uzyskanie przez WIOŚ możliwości korzystania z sygnałów świetlnych i dźwiękowych podczas dojazdu do akcji ratowniczych.