borneo

1. SEJARAH TINGKATAN DUA BAB 5 KEKAYAAN EKONOMI SABAH MENARIK MINAT SYARIKAT BORNEO UTARA BRITISH

2. KEKAYAAN EKONOMI SABAH MENARIK MINAT SYARIKAT BORNEO UTARA BRITISH (SBUB) (1) Penyerahanwilayah Sabah kepada SBUB (2) SistemPentadbiran SBUB (3) Perubahan Ekonomi di Bawah Pentadbiran SBUB (4) PerubahanSosialdiBawahPentadbiran SBUB

3. Penyerahanwilayah Sabah kepada SBUB a) Negeri Sabah dibwhKesultanan Brunei dan Sulu • 1. Asalnyadibawahpengaruhkesultanan Brunei. • 2. Kemudiannya, Sultan Brunei menyerahkanpantaitimurdanutara Sabah kepada sultan Sulu keranamembantunyamematahkanpemberontakandi Sabah. • 3. Sabah dikenalisebagai Borneo Utara. Nama Sabah digunakanapabila Borneo Utara menyertai Malaysia. Sabah dikenali “NegeridiBawahBayu”.

4. Sambungan b) Pengaruhpedagangbaratsebelum SBUB • 1. Sabah tumpuanpedagang Barat keranakedudukannyastrategikdankekayaanhasilbuminya. • 2. Menarikperhatianpelabur Barat • 3. Sultan Brunei memberikonsesitanahdi Sabah kepadawakilAmerika Syarikat, iaitu C.L. Moses dengantempohpenyewaanselama 10 tahun. • 4. Moses kemudiannyamenjualkonsesitersebutkepada The American Trading Company yang diketuaioleh J.W. Torrey danrakannya T.B. Harris. J.W. Torrey pedagangAmerika Syarikat di Hong Kong.

5. Sambungan • 5. J.W. Torrey gagalmemajukantanaman kopi dantebudiKimanis. • 6. Kegagalanmenyebabkan Torrey menjualhaknyakepada Baron Von Overbeck (KonsulJeneral Austria di Hong Kong) • 7. Baron Von Overbeckhadapimasalah modal. Beliaumeminjamwangdaripada Syarikat Alfred Dent dan Edward Dent (pedagang British di Hong Kong) • 8. Overbeckdan Dent inginmenubuhkansebuahsyarikatdi Borneo Utara. • 9. Gabenor Labuan (W.H. Treacher) bersetujumembantuOverbeckmemperbaharuitempohpajakandaripada Sultan Brunei yang telahtamat, dengansyaratsyarikat yang inginditubuhkanolehOverbeckdiletakkandibawahkekuasaan British.

6. Sambungan…. • 10. Sultan Brunei, Sultan Mu?meinmemperbaharuipajakandenganOverbeck & Dent melaluiperjanjian • 11. Bagindaserahtanah ant TelukKimanis & SgSibuku. • 12. Olehsebab, sebahagianwilayah Sabah dibawahKesultanan Sulu, Overbeckdan Dent menandatanganisatulagiperjanjiandengan Sultan JamalulAlam (Sultan Sulu) • 13. Sultan Sulu serahkankawSgPadasan -keSgSibuku.

7. Sambungan c) Penubuhan SBUB • 1. Tahun 1880, Overbeckmenjualsemuahaknyakepada Alfred dan Edward Dent. • 2. Dent menubuhkanPersatuanSementara Borneo Utara British Berhad. • 3. Sahamsyarikat pula dijualkepadasyarikat British bagimenambahkan modal perniagaan. • 4. Bagimemperkukuhkedudukan, persatuanberusahadapatkanPiagamDirajadaripadakerajaan British. • 5. Tahun 1881, kerajaan British menganugerahkanpiagamkepadaPersatuanSementara Borneo Utara British Berhad. • 6. Tahun 1882, syarikatdinamakan SBUB

8. sambungan • a7. Melaluipiagam, SBUB – kuasamentadbir Sabah. • 8. Sir Rutherford AlcockmenjadiPresidenpertamadan Alfred Dent dilantiksebagaiPengarahUrusan. • 9. British memperluaskanpengaruhnyadanmenghalangkuasa Barat lain bertapakdi Sabah. • 10. Tahun 1888, SBUB menandatanganiPerjanjianPerlindungan Borneo Utara yang menjadikan Sabah negerinaungan British. • 11. British bertanggungjawabhalehwalluar Sabah.

9. sambungan d) SyaratPemberianPiagamkepadaPersatuanSementara Borneo Utara British Berhad • 1. SBUB tidakbolehserahkan Sabah kepadasesiapa pun tanpapersetujuankerajaan British. • 2. SBUB menerimanasihatdaripadakerajaan British. • 3. SBUB melantikpentadbirdaripadapegawai yang diakuiolehkerajaan British. • 4. SBUB hendaklahmemerintah Sabah denganadil • 5. SBUB hendaklahmemelihara agama, adatresamdanundang-undangpenduduktempatan.

10. SistemPentadbiran SBUB a) SistempentadbiranGabenor • 1. DiketuaiolehGabenor. • 2. Gabenorpertama SBUB ialah W.H. Treacher. • 3. Beliaudilantikolehpengarahsyarikatdenganpersetujuankerajaan British. • 4. GabenordibantuolehMajlisPenasihat. • 5. MajlisPenasihatterdiridrpSetiausahaKerajaan, Bendahari,danKetuaPasukanKeselamatan. • 6. Sandakan pusatpentadbiran SBUB. • 7. MenubuhkanjabatankerajaansptJabatan Pos, Jab Buruh, Jab Polis, Jab Kewangan, Jab. Tanah & Ukur. • 8. LembagaPengarah SBUB menubuhkankontinjen Polis Dayakdanmembinaberek polis di Sandakan untukmengawalkeamanan.

11. Sambungan…  b) OrganisasiPentadbiran SBUB 1. LembagaPengarah • Bertanggungjawabkepadasemuapemegangsaham SBUB. 2. Gabenor • DibantuMajlisPenasihatdanSetiausahaKerajaan. • MendapatnasihatpentadbirandrMajlisPenasihat. • GabenordanMajlisPenasihatbertanggungjawabkepadaLembagaPengarahdi London. 3. KetuaJabatan • TerletakdibawahSetiausahakerajaan. • Contoh, KetuaJabatan Pos, Buruh, Polis, Kewangan, Tanah danUkur.

12. Sambungan… 4. Residen; • TerletakdibawahSetiausahaKerajaan. • Menjadiketuapentadbirdiperingkatresidensi 5. Pegawai Daerah • Menjadiketuapentadbirdiperingkatdaerah. • Berperanansebagaimajistret, pemungutcukai, bendaharidaerah, pegawaiburuh, danketuapentadbirsemuajabatandiperingkatdaerah. 6. KetuaAnakNegeri • Menjagakeamanan, menguruskanpembahagiantanah, mengutipcukai, danmemajukanpertanian. 7. KetuaKampung • Menguruskanhalehwalkampung • Menjagakeamanan, membantumemajukanperdagangan, melaporkankepadaPegawai Daerah tentangkeskecurian, wabakpenyakitdanmenjagakeselamatankampung.

13. Sambungan … c) SistemResidensi • Dibahagikanbeberaparesidensi – mudahkanurusanpentadbiran. • Setiapresidensidibahagikankepadadaerah. • Mulanya, duaresidensiiaituResidensiPantai Barat danPantaiTimur. • Tahun 1935, empatresidensiiaituResidensiPantai Barat, Sandakan, PedalamandanTawau. • Akhirnya, sepuluhresidensi • SetiapdaerahdiketuaiolehPegawai Daerah berbangsaEropah. • JawatanTimbalanPenolongPegawai Daerah diperkenalkan & disandangolehpenduduktempatan.

14. Sambungan… d) Penglibatananaktempatandalampentadbiran • KetuaAnakNegeribergelarOrangKaya-Kaya (O.K.K) membantuPegawai Daerah. Cthnya, O.K.K. Haji Mohammad ArshadKetuaAnakNegerimenganggotaipentadbiran SBUB. • Diberisuratkuasa. uruskanhalmasyarakattempatan. • Di kampung, – ketuakampungdigelarOrangTua. • Penglibatanperibumidalampentadbirandiperingkatdaerahdankampungkeranamemahamiadatdanbudayamasyarakattempatan. • SBUB tidakmampumenggajiramaipegawaiEropahkeranamasalahkewangan.

15. Sambungan… e) SistemKehakiman • Undang-undang Barat danundang-undangTempatan • MahkamahMajistretdanMahkamahAnakNegeri • MahkamahAnakNegeridiketuaiolehKetuaAnakNegeri • MahkamahMajistret : -Mengendalikankesberatsepertikespembunuhan, penculikandanrompakan. -DihakimiolehPegawai Daerah. • MahkamahAnakNegeri : -Mengendalikankesperibumi yang berkaitandenganundang-undang Islam danhukumadat. -Hakim dilantikdaripadakalanganKetuaAnakNegeri yang arifdalambidang agama Islam danadat. • BangunanmahkamahdibinadiJesselton.

16. Perubahan Ekonomi di Bawah Pentadbiran SBUB a) Pembaharuanekonomi • Mengeksploitasikekayaanhasiltradisional Sabah, menguasaipertanian, pembalakan & perlombongan • SBUB mengeluarkanmatawangpertamanya

17. Sambungan.. b) Hasiltradisional 1. Menyumbangkewangan SBUB- sarangburung, sagu,rotan, pokoklanut, trepang & siripikanyu. 2. Sarangburung – eksporttradisional 3. Rotan : • Longgokanrotandicariolehpendudukdarihutan. • Hasilrotandieksportdlmbtkperabut, tikar& tongkat. 4. Pokoklanut : • Dikenaliabaka, manila, hemp ataumusatextilies. • Pokoklanuthidupmeliardikawpamahdanlembah. • Gentian pokoklanutdijemurdandiprosesmenjaditalikapaluntukdieksportkeEropah.

18. Sambungan... 5. Pokoksagu/rumbia : • hidupsuburdikawasanberpayadandimuarasungai. • SBUB galakkanusahakannyasecarakomersial. • SagumentahdieksportkeSingapuradanEropah. 6. Hasillaut : • hasillautsepertitrepang, siripyudanmutiara. • DiusahakanolehmasyarakatBajau. • trepangdptpermintaantinggidi China. 7. Masalahpengeluaranhasiltradisional; • Membebankanrakyatdenganpelbagaicukai. • Cukaitanah, cukaikepala, lessen perahu & senjata. • SBUB menggunakanpendekataniniuntukmengatasimasalahkewanganmereka

19. Sambungan… c) Hasilpertanian 1. Mengusahakantanamanbaru – getahdantemabakau. 2. Kegiataninidilakukankeranatanahluasdansubur. 3. Tembakau : -Mututembakau Sabah diiktirafterbaikdidunia. -PasarantinggidiBelandasertaAmerika Syarikat. -Mengecualikancukaieksportkpdladangtembakau. -TanamantembakaudiusahakandiPulauBanggi, TelukMarudu, LahadDatu, Tawaudan Sandakan -Dauntembakauuntukmenghasilkancerut.

20. Sambungan… 4. Getah : • Landasankeretaapimeningkatkanpembukaanladanggetahdi Beaufort, JesseltondanTenom. • insentif 4 peratusdividenkpdpengusahagetah • Pengusahadiberipengecualiancukaieksportselama 50 tahun • Kilangmemprosesgetahdibinadi Sabah. • Buruhdari China danJawabekerjadiladanggetah.

21. Sambungan… d) Kegiatanpembalakan; • 1. Sumberkayubalakjenis yang baiksepertijenisseraya, ramin, kapur, beliandanmeranti. • 2. Pembalakandi Sandakan, LahadDatudanTawau. • 3. Buruhdari Indonesia dan Filipina dibawamasuk • 4. Hasilbalakdieksportke China, Singapura, Britain, dan Australia melaluipelabuhan Sandakan. • 5. kilangmemproseskayubalakdi Sandakan.

22. Sambungan… e) Kegiatanperlombongan; 1. Perlombonganmenggalakkankemasukanpelabur. 2. Menggiatkanusahamelombongsepertigalianemas, arangbatudanmangan. 3. Emas – DiusahakanolehorangCinapadatahun 1886 di Sungai Segama. 4. Arangbatu : • DilombongdiSilimpopondan Labuan. • Silimpopon–kawarangbatuterbesardiA.Tenggara • Diusahakanoleh Syarikat Cowie Harbour Coal. 5. Mangan – DiusahakandiTelukMaruduoleh Syarikat British Borneo Exploration. DieksportkeBritian.

23. PerubahanSosialdiBawahPentadbiran SBUB (a) Sistempengangkutan • Landasankeretaapipertama – Weston ke Beaufort. • Disambung Beaufort keJesseltondandariTenomkeMalalap. • Membinajalanraya -tertumpudibandarbesar • Perhentianmotokardan bas dibinadi Kota Kinabalu • Memajukanpengangkutan air dansungai. • Syarikat perkapalan Straits Steamship

24. Sambungan.. b) SistemPerhubungan • telegraf, telefondan pos • Bangunanpejabat pos . • Mengeluarkansetem

25. Sambungan… c) PerkembanganPendidikan 1. Kurangdiberiperhatianolehpentadbiran SBUB. 2. Sediakanpendidikanrendahkeranakekuranganwangdananggapbidangpendidikantidakmenguntungkan. 3. MuridmendaftardisekolahMelayu, sekolahMubalighdansekolahCina. 4. SekolahMubaligh (Inggeris); -MubalighKristianbinasekolah- sebarkanKristian. -Sekolahpertamaolehmubaligh Roman Katolikdi Sandakan – dinamakanInstitut Byron. -Sekolah St. Mary ditubuhkandi Sandakan 5. JabatanPelajaran – menguruskansekolah-sekolahdi Sabah.

26. Sambungan… 6. SekolahLatihan : • SekolahLatihanbagianak-anakKetuaAnakNegeridibinadi Sabah diJesselton. • Tujuan- melatihpelajarnyamenjadipegawaipentadbiranperingkatrendah. • BahasapengantarialahbahasaMelayu. • kurikulum 3M iaitumembaca, menulisdanmengira. • Jawatankhasuntuklulusansekolahialahrenjer, keranidanKetuaAnakNegeri. 7. SekolahMelayu – pertamadi Kota Belud 8. SekolahCina : • dibinasendiriolehmasyarakatCina. • berorientasikannegeri China. . 9. SekolahBumiputera – SekolahBumiputeraKeningau

27. Sambungan… d) Perkembanganbandar 1. Bandar Sandakan : • Diasaskanoleh William Pryerpadatahun 1879. • nama “Elopura” bermaksudbandar yang cantik. • pusatpentadbiran, pelabuhandanpusatpembalakan. • Dijadikanpusatpentadbiran – mengambiltempatbandarKudat. 2. Bandar Kudat : • pusatpentadbiran yang pertama. • gagalmenarikramaipendudukdanpedagangkeranakeadaangeografinya yang tidaksesuai • Memindahkanpusatpentadbirannyake Sandakan padatahun 1884. 3. Bandar Jesselton : • Namaasalnya – Jessel Town yang diambilsempenanama Charles Jessel (orangygmembukabandarini. • NamaJessel Town kekaldigunakanuntukbeberapatahunsebelumdisingkatkankepadaJesselton. • dikenalinamaApi-Api, Singga Mata atauDiasuka • pusatperdagangandanpelabuhan yang penting. • NamaJesseltonditukarkepada Kota Kinabalu

28. Sambungan… e) PerkhidmatanKesihatan • 1. Hospital dibandarbesar • 2. Di luarbandar, disediakanpusatkesihatan. • 3. loji air di Kota Kinabalu – membekalkan air bersih. f) Pasukan Polis • 1. Kontinjen polis tempatanditubuhkan • 2. “SkuadTerbang” untukmenjaminkeselamatan. • 3. Skuaddianggotaiolehpegawai polis tempatan. g) Kemudahan lain • 1. Akhbar The North Borneo Herald – akhbarpertama • 2. Menara jam Jesseltondibina.