Inngangur

1. Inngangur

2. Lífeðlisfræði fjallar um virkni líkamans, hvernig frumur, vefir og líffærakerfi starfa saman. • Aristóteles (384-322 B.C), einn mesti heimspekingur og náttúruvísindamaður sem heimurinn hefur alið, notaði orðið lífeðlisfræði (Physiology) í breiðum skilningi, til þess að útskýra virkni allra lífvera, ekki bara mannsins

3. Hippocrates (ca. 460-377 B.C), faðir nútíma læknisfræði (smb. Hippocrates eiðinn sem læknar taka) notaði orðið physiology yfir “lækningamátt náttúrunnar”. • Grísku náttúruheimspekingarnir höfnuðu yfirnáttúrulegum orsökum því að það hlyti að finnast eðlileg skýring á öllu.

4. Seinna færðust menn frá þessari hugsun, og töldu að náttúran og leyndardómar lífsins yrðu aldrei skilin, því á bak við það lægi dularfullur lífskraftur. • Kallast þetta lífshyggja. “náttúran verður aldrei skilin því hún stafar af dularfullum og óskiljanlegum lífskrafti”.

5. Sjálfskviknunarkenningin var önnur bábilja, en hún byggðist á því að líf væri sífellt að kvikna í lífvana náttúru. Sköpunarmáttur guðs væri þar á verkum skv. kenniningum Ágústínusar kirkjufaðar (354-430).

6. Nú er lífeðlisfræðingar sannfærðir um að lífverur lúti sömu lögmálum og lífvana efni. • Flestir, ef ekki allir nútíma lífeðlisfræðingar, líta á líkamann sem geysilega flókna vél. • Eru þessar hugmyndir að miklu leiti komnar frá franska heimspekingnum René Descartes (1596-1650)

7. Markhyggjan er andstæða vélarhyggjunar • Byggist hún á því að það sé tilgangur eða markmið með öllu sem gerist í náttúrunni. • T.d. Borðum við til þess að deyja ekki úr hungri • Vélarhyggjan neitar þessu, náttúran hefur engin markmið. • Við borðum og komumst þannig hjá því að drepast úr hungri.

8. Saga hugmyndar manna um blóðrásina • Hugmyndir Forn-Grikkja um blóðrásina var komin frá Aristóteles, sem taldi að slagæðarnar væru fullar af lofti. • Kládíus Galenon (129-199) leiðrétti þessa villu, og sýndi fram á að blóð er í öllum æðum • Hinsvegar taldi hann að samgangur blóðs væri á milli bláæða og slagæða um ósýnilegar rásir í hjartanu, og æðasláttur stafaði af því að blóð rynni fram og aftur í æðunum.

9. William Harvey (1578-1657), enskur læknir, birti árið 1628 rit þar sem hann sýndi fram á að blóð rynni alltaf í sömu átt, til slagæðanna. • Studdist hann við krufningu á hjarta og einnig tilraunir á mönnum og dýrum. • Margir telja Harvey upphafsmann vísindalegrar lífeðlisfræði.

10. Enski presturinn Stephan Hales var sá fyrsti til að mæla blóðþrýsting. • Stakk hann holnál inn í lærisslagæð á hryssu sem hann átti og tengi með gæsarbaka við háa, lóðrétta glerpípu. • Hæð blóðsins í glerpípunni sýndi blóðþrýstinginn og púlsinn sást greinilega á því hvernig súlann gekk upp og niður við hvert hjartarslag.

11. Fræðigreinin lífeðlisfræði • Lífeðlisfræði er mjög breytt svið • Innan hennar falla sameindarfræði, fumufræði, vefjafræði, líffærafræði o.fl. • Kunnátta í þessum fræðum er því nauðsynleg fyrir góðan skilning á lífeðlisfræði.

12. Lífeðlisfræðin fjallar bæði markhyggjulega (af hverju) og framkvæmdarlega (hvernig) um hlutina. • T.d. Af hverju flytja rauð blóðkorn súrefni: • Því rauð blóðkorn færa súrefni til fruma sem þarfnast þess • Hvernig flytja rauð blóðkorn súrefni • Blóðrauðinn í rauðu blóðkornunum binst súrefninu í lungunum og lætur það frá sér í til frumnanna

13. Samvægi • Einfrumungar lifa allir í vatni, sækja í það næringu og losa í það úrgang. • Þeir þola mjög illa allar breytingar sem verða á vatninu, hvort sem það er hiti, sýrustig eða eitthvað annað • Flóknir fjölfrumungar geta hinsvegar þrifist í mjög breytilegu umhverfi • Þetta geta þeir því þeir hafa skapað frumum sínum mjög stöðugt innra umhverfi.

14. Líkaminn þolir mjög illa breytingar á innra umhverfinu. • Því hafa lífverur skapað allskonar mekanísma til þess að halda innra umhverfi sínu innan þröngra eðlilegra marka. • Þessi þörf líkamans að halda innra umhverfinu innan þessara marka kallast samvægi eða jafnvægishneigð.

15. Dæmi um samvægi er líkamshitinn • Líkaminn reynir eins og hann getur að halda kjarnlíkamshitanum í um 37 °C. • Ef líkaminn hitnar, þá leitast líkaminn við að kæla sig • Við svitnum • Æðar í húð víkka til þess að auka varmatap út í umhverfið • Ef líkamshitinn lækkar aftur á móti, þá reynum við að minnka varmatapið • Æðar í húð dragast saman • Við kúrum okkur til að minnka yfirborð líkamans og varmatap • Við förum að skjálfa til þess að auka hitamyndun í vöðvum

16. Jákvæð og neikvæð afturvirkni • Samvæginu er stjórnað með afturvirkni (feedback). • Neikvæð afturvirkni stuðlar að samvægi. • Hún leitast við að vinna á móti þeim breytingum sem draga kerfið frá sínum eðlilegum gildum. • Ef við lítum aftur á líkamshitan, þá leitast neikvæð afturvirkni við að lækka líkamshitann ef hann hækkar og öfugt.

17. Jákvæð og neikvæð afturvirkni • Jákvæð afturvirkni stuðlar ekki að samvægi. • Jákvæð afturvirkni eykur áreytið frekar en að vinna á móti því eins og neikvæð afturvirkni gerir. • Oft er neikvæð afturvirkni í sambandi við sjúklegt ástand, t.d. þegar líkamshitinn hækkar við sjúkdóm.

18. En jákvæð afturvirkni stundum eðlileg, t.d. við fæðingu. • Þegar barnið er að fæðast þrýstir það á legið. Þessi þrýstingur eykur losun á hormóninu oxytocin, sem eykur vöðvasamdrátt í leginu. • Við það þrýstist barnið enn meira í legið  meiri losun á oxytocin  meiri vöðvasamdráttur

19. Þegar barnið er loks fætt hættir þrýstingurinn á legið og þar með hvatinn fyrir losun á oxytocin og vöðvasamdrætti  jákvæða afturvirknin hættir