FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE

1. FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE Budżet państwa Wykład 2

2. Struktura systemu finansów publicznych W PRZEKROJU INSTYTUCJONALNYM system finansów publicznych tworząfundusze przyjmujące najczęściej formę: • budżetu państwa, • budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego (powiatu samorządowego, regionu samorządowego), • funduszy ubezpieczeń społecznych, • pozostałych funduszy publicznych, • fundacji publicznych.

3. Budżet państwa - pojęcie Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach: • ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny, • prawnym – pewien akt normatywny, • technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych. Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.

4. Budżet państwa Plan przewidywanych dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów państwa, podlegających periodycznej autoryzacji. W krajach mających ustrój parlamentarny nadano planom budżetowym FORMĘ USTAWY upoważniającej rząd do pobierania, w określonym w ustawie czasie, dochodów oraz wydatkowanie tych dochodów na określone cele, pod kontrolą uchwalającego budżet parlamentu.

5. Cechy budżetu państwa • Fundusz scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań; • Gromadzenie środków odbywa się z reguły w sposób przymusowy ►►►atrybut władzy; • Procesy gromadzenia i dzielenia dochodów implikują zasady ustrojowo-konstytucyjne ►►►uprawnienia władzy ustawodawczej i wykonawczej powinny wynikać z aktu prawnego wysokiej rangi – ustawy budżetowej;

6. Cechy budżetu państwa • Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie mają charakter ekonomiczny, ale i społeczny; • Dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego przejęcia ich od różnych podmiotów (są bezzwrotne); • Dotyczy działalności w przyszłości – zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry ustalony czas; • Musi go cechować specjalizacja polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym;

7. Cechy budżetu państwa • Wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że budżet tworzą strumienie dochodów i wydatków; • Strumieniowy charakter oznacza konieczność egzekwowania należnych w danym czasie dochodów, również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego; • Nie tylko budżet państwa jest finansowym odzwierciedleniem działalności państwa – nie może być wystarczającą podstawą oceny jego działalności państwa.

8. FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA Przez FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA rozumie się zazwyczaj występujące zależności między formami redystrybucji budżetowej oraz celami, jakie realizują naczelne organy władzy państwowej oraz centralne organy rządowe, organizujące gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych (w toku konstruowania i realizacji kolejnych ustaw budżetowych).

9. FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA Funkcje budżetu państwa są ściśle związane rolą państwa w życiu gospodarczym i społecznym, stąd można je pogrupować następująco: • Funkcje polityczne, • Funkcje ekonomiczne.

10. FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA FUNKCJE POLITYCZNE • Ustrojowa – budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno – gospodarczego, jest atrybutem władzy. • Demokratyczna – istota tej funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa sprawami opracowywania i wykonywania budżetu i wpływie na te sprawy.

11. FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA FUNKCJE EKONOMICZNE: • Redystrybucyjna, • Stabilizacyjna, • Alokacyjna, • Fiskalna, • Stymulacyjna (bodźcowa), • Kontrolna, • Kredytowa

12. Funkcja redystrybucyjna Redystrybucyjna funkcja państwa obejmuje działania w sferze zabezpieczenia społecznego oraz inne mające na celu zmniejszenie nierówności wynikających z działania czynników rynkowych w zakresie majątkowym i dochodowym, poprzez ustalenie płac minimalnych, politykę podatkową, regulację cen czy udostępnianie dóbr bezpłatnych (ochrona zdrowia, szkolnictwo)

13. Funkcja redystrybucyjna Polega na korygowaniu dochodów podmiotów gospodarujących, ukształtowanych w rezultacie procesów rynkowych. Za pomocą transferów budżetowych można przy tym redukować lub uzupełniać dochody pierwotne (dochody podstawowe), kształtując w ten sposób fundusze nabywcze omawianych podmiotów. Redystrybucja może także następować w przekroju terytorialnym, a jej efektem jest przesunięcie siłynabywczej między regionami o różnym poziomie rozwoju gospodarczego.

14. Funkcja alokacyjna Oznacza, że państwo za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków budżetowych może wpływać na alokację zasobów w gospodarce, tj. alokację czynników wytwórczych i wytworzonych dóbr materialnych, dążąc przy tym do ich optymalnego wykorzystania. Przepływy te kształtują podział dostępnych zasobów między sektor prywatny i publiczny, a następnie ich podział w ramach sektora publicznego.

15. Funkcja alokacyjna Obciążenie podatkami przedsiębiorstw i ludności lub zaciągnięcie od nich pożyczki publicznej zmniejsza możliwość konsumowania, oszczędzania oraz inwestowania przez te podmioty, natomiast daje finansową podstawę do alokacji omawianych zasobów przez państwo w związku z zadaniami, które ono wykonuje. W obrębie sektora publicznego alokacja zasobów dokonywana jest w przekroju przedmiotowo-działowym oraz w przekroju terytorialnym.

16. Funkcja stabilizacyjna Funkcja stabilizacyjna (zwana także wyrównawczą) polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych do oddziaływania na sytuację społeczno-gospodarczą kraju, a zwłaszcza — za pomocą przepływów budżetowych — zmierza do przywrócenia zachwianej równowagi, przeciwdziała kryzysom gospodarczym, zapobiega inflacji itp.

17. Funkcja fiskalna Wyraża potrzebę zgromadzenia w budżecie dochodów w wysokości wystarczającej do pokrycia wydatków uznanych za społecznie niezbędne — zgodnie z realizowaną przez rząd, a zaaprobowaną przez parlament polityką społeczno-gospodarczą; jej istota polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych

18. Funkcja stymulacyjna (bodźcowa) Pojawiła się, gdy władze państwowe zaczęły wykorzystywać poszczególne rodzaje dochodów i wydatków budżetowych do pobudzającego lub hamującego oddziaływania na określone zjawiska i procesy gospodarcze; polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi – zwłaszcza z przedsiębiorstwami - do wywołania u nich pożądanych zachowań.

19. Funkcja kontrolna Polega na wykorzystywaniu przebiegu realizacji dochodów i wydatków budżetowych do oceny wykonania zadańobjętych polityką rządu, z którymi dochody tei wydatki są związane. Funkcję tę można też wiązać z kontrolą — ze strony całego społeczeństwa oraz jego przedstawicielstwa parlamentarnego — efektów wykonywania ustawy budżetowej, a zwłaszcza racjonalności finansowania budżetowego ►►►► jako wyraz integracji celów politycznych, ekonomicznych i społecznych polityki budżetowej.

20. Zasady budżetowe • Zasada jedności formalnej, • Zasada jedności materialnej, • Zasada równowagi, • Zasada uprzedniości, • Zasada jednoroczności, • Zasada jawności, • Zasada zupełności, • Zasada specjalizacji (szczegółowości), • Zasada przejrzystości, • Zasada realności, • Zasada gospodarności, • Zasada operatywności.

21. Zasady budżetowe • Zasada jedności formalnej - zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji możliwe jest sprawowanie nadzoru władz ustawodawczych nad wykonawczymi ►►►zbiorczy budżet państwa obejmuje budżet władz centralnych i budżety samorządowe. • Zasada jedności materialnej - postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu ►►►dochody mają przeznaczenie ogólne.

22. Zasady budżetowe • Zasada równowagi - postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach – z uwagi na rangę stanowi przedmiot odrębnego rozdziału w budżecie. • Zasada uprzedniości - wymóg uchwalenia budżetu przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Odstępstwa: - prerogacja budżetowa - przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien okres roku następnego, - prowizorium budżetowe - skrócona wersja ustawy budżetowej, - funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu.

23. Zasady budżetowe • Zasada jednoroczności (rygoru budżetowego) - coroczność, periodyczność budżetu. • Zasada jawności - jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Ustawa budżetowa i sprawozdanie z jej wykonania mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny. • Zasada zupełności (powszechności) – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa.

24. Zasada jawności • Jawność debaty sejmowej oraz samorządowych organów stanowiących nad planem i wykonaniem budżetów. • Podawanie do publicznej wiadomości: • Kwot dotacji, • Kwot nadwyżki/deficytu budżetowego, • Poziomu państwowego długu publicznego i długu skarbu państwa, • Poręczeń i gwarancji skarbu państwa i podmiotów sektora finansów publicznych z wykazem podmiotów, które z tego skorzystały, • Wykazu podmiotów korzystających ze znaczących umorzeń zaległości podatkowych i parapodatkowych.

25. Zasady budżetowe • Zasada przejrzystości – zawarte w budżecie informacje muszą być tak ujęte, aby można było rozpoznać tendencje zmian zachodzących w obszarze budżetu. • Zasada realności – budżet musi być skonstruowany precyzyjnie, aby dochody i wydatki mogły zostać zrealizowane. • Zasada gospodarności – środkami publicznymi należy gospodarować w sposób racjonalny, wydatki ponosić oszczędnie.

26. Zasady budżetowe • Zasada specjalizacji (szczegółowości) oznacza: • Szczegółowe określenie źródeł dochodów i przeznaczenia wydatków, • Wydatki mogą być ponoszone do wysokości określonej w ustawie, • Wydatki mogą być poniesione tylko w ustalonym czasie.

27. Zasady budżetowe • Zasada operatywności – budżet powinien być opracowany w układzie, który umożliwiłby ścisłe ustalenie, które podmioty są odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych zadań budżetowych i jakie środki otrzymują na sfinansowanie tych zadań.

28. Procedura budżetowa MF określa w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowania materiałów: -planów rzeczowych zadań realizowanych ze środków budżetowych, -projektów planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych, -kwotę wartości kosztorysowej inwestycji wieloletnich, -wykazu inwestycji i programów wieloletnich, -wykazu wydatków związanych z realizacją Wspólnej Polityki rolnej oraz programów i projektów dofinansowywanych ze środków pochodzących z Unii Europejskiej, -wzory formularzy.

29. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓWz dnia 12 marca 2010 r. W sprawie szczegółowego sposobu, trybu i terminów opracowania materiałów do projektu ustawy budżetowej na rok 2011 Na podstawie art. 138 ust. 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych zarządza się, co następuje:

30. § 1. Ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie i inni dysponenci części budżetowych, zwani dalej dysponentami”, o których mowa w art. 2 pkt 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, zwanej dalej „ustawą o finansach publicznych”, opracowują plany rzeczowe zadań realizowanych ze środków budżetowych oraz projekty planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych, w terminach, trybie i w sposób określony w rozporządzeniu, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej.

31. Procedura budżetowa Wstępna faza prac nad budżetem na następny rok (połowa roku poprzedzającego): • Prognozy makroekonomiczne • Założenia polityki społeczno-gospodarczej • Podstawowe założenia budżetu • Wstępne ustalenia propozycji zmian w ustawach.

32. Procedura budżetowa Właściwe prace nad projektem budżetu: • Zestawienie prognozy dochodów budżetowych i rozmiarów dopuszczalnego deficytu (na podstawie oceny możliwości zasileń z zewnętrznych źródeł finansowania) i określenie możliwych do zrealizowania wydatków. • Dezagregacja wydatków kolejno: 1)wydatki sztywne, 2) pozostałe wydatki. • Gdy ΣW ˃ limitu redukcja wydatków do akceptowalnego minimum, • Gdy to nie wystarcza to weryfikacja planu dochodów i ewentualnie propozycje zmian systemu prawnego, prowadzących do zwiększenia dochodów lub redukcji wydatków »»» MF wstępny projekt budżetu

33. Procedura budżetowa • Wstępny projekt MF trafia pod obrady RM. • Po akceptacji przez RM prace przebiegają według formalnej procedury. • Minister Finansów przedstawia R.M. projekt ustawy na rok następny wraz z uzasadnieniem oraz włącza do projektu ustawy dochody i wydatki (tzw. świętych krów): Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, S. N., T. K. itd. • Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia Sejmowi w terminie do 30 września roku poprzedzającego.

34. Procedura budżetowa • Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy przysługuje posłom i Radzie Ministrów. Sposób procedowania określa regulamin w Sejmie. Główną rolę w procesie prac sejmowych ma Komisja Finansów Publicznych. • Ustawę budżetową uchwaloną przez Sejm przekazuje Senatowi, który może w terminie 20 dni uchwalić poprawki. • Parlament ma 4 miesiące na uchwalenie budżetu pod groźbą skrócenia kadencji Sejmu.

35. Procedura budżetowa • Przed podpisaniem ustawy budżetowej Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Jeżeli TK stwierdzi zgodność to Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy • Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 7 dni i zarządza ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw.

36. Procedura budżetowa –wykonywanie BP W terminie 21 od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przedstawiają MF szczegółowy plan dochodów i wydatków danej części budżetowej. • Układ wykonawczy opracowuje się z podziałem na działy, rozdziały i paragrafy klasyfikacji budżetowej • Dysponenci części budżetowych przekazują jednostkom podległym informacje o dochodach i wydatkach, wynagrodzeniach i limitach zatrudnienia • Minister Finansów opracowuje harmonogram realizacji budżetu państwa i dokonuje podziału rezerw celowych, • Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów

37. Procedura budżetowa wykonywanie BP Wykonaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów i może w drodze rozporządzeń wydawać wytyczne organom administracji rządowej w zakresie: a)dokonywania określonych rodzajów wydatków i sposobu ich dokonywania, b)terminów i sposobu sporządzania informacji, c)określenia jednostek, w których przeprowadza się audyt wewnętrzny, d)trybu i zasad wydawania decyzji w sprawie zapewnienia finansowania z budżetu projektów dofinansowywanych z Unii europejskiej

38. Procedura budżetowa Minister Finansów opracowuje, wykonuje oraz nadzoruje realizację budżetu państwa, system finansowania sfery budżetowej, finanse samorządu terytorialnego, zarządza długiem publicznym, nadzoruje realizację dochodów podatkowych, ceł itp.

39. Procedura budżetowa absolutorium dla RM • W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa R. M. przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu państwa. • Sejm w ciągu 90 dni rozpatruje przedłożone sprawozdanie wraz z zapoznaniem się z opinią NIK i podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź odmowie udzielenia absolutorium.

40. Klasyfikacja budżetowa 1. Klasyfikacja budżetowa , to instytucja prawna służąca określeniu stopnia szczegółowości budżetu dla zapewnienia jawności gospodarki finansowej, a zarazem umożliwienia zarządzania finansami państwa. 2. Z prawnego punktu widzenia celem klasyfikacji budżetowej jest odpowiedź na pytania: a) Kto jest upoważniony, a zarazem zobowiązany do pobierania dochodów i dokonywania wydatków?, b) Skąd mają spływać dochody i na co mają być przeznaczone wydatki?

41. Klasyfikacja budżetowa W Polsce budżet dzieli się na: • Części – reprezentują podmiotowy układ budżetu, • Działy– funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków budżetowych, • Rozdziały– pogłębienie klasyfikacji działowej; • Paragrafy– treścią są rodzaje dochodów i wydatków budżetowych,

42. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (wraz z uzasadnieniem i oceną skutków regulacji)

43. Części budżetowe Dla poszczególnych działów administracji rządowej - odrębne części budżetu państwa, które odpowiadają organom władzy państwowej, organom kontroli, ochrony prawa, sądom i trybunałom i NIK. W odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się: subwencje ogólne dla j. s. t., rezerwę ogólną, rezerwy celowe, obsługę długu skarbu państwa, środki własne Unii Europejskiej oraz przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych Państwa i prefinansowaniem zadań. Części występują tylko w budżecie państwa.

44. Działy, rozdziały i paragrafy klasyfikacji budżetowej • działy i rozdziały. Występuje ponad 30 działów, którymi są rodzaje działalności. Występują jako podstawowe podziałki w klasyfikacji samorządowej, zaś w budżecie państwa występują w ramach części. Rozdziały są to bardziej szczegółowe podziałki podmiotowe lub przedmiotowe. • paragrafy. Są to szczegółowo ujęte dochody, wydatki, przychody i rozchody.

46. Paragrafy 001 Podatek dochodowy od osób fizycznych 005 Podatek od gier 006 Cła 007 Podatek tonażowy 602 Wydatki na wniesienie wkładów do spółdzielni 605 Wydatki inwestycyjne jednostek budżetowych 606 Wydatki na zakupy inwestycyjne jednostek budżetowych 606001 Sprzęt elektroniczny i łączności 606002 Sprzęt informatyczny 606003 Sprzęt transportowy, pływający i taboru lotniczego

47. Rozdział X Konstytucji zawiera 10 artykułów dotyczących kwestii finansowych państwa - sposobu uchwalania corocznego budżetu państwa, formy prawnej nakładania podatków i innych danin publicznych, wskazują, jakie organy państwowe odpowiadają w Polsce za finanse. 

48. USTAWAz dnia 27 sierpnia 2009 r.o finansach publicznych 1) zakres i zasady działania oraz organizację jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych; 2) zakres i zasady działania agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej i państwowych funduszy celowych; 3) zasady funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych w zakresie gospodarki finansowej; 4) zasady i tryb kontroli procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem;

49. USTAWAz dnia 27 sierpnia 2009 r.o finansach publicznych 5) zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne; 6) zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania Wieloletniego Planu Finansowego Państwa; 7) zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego; 8) zasady i tryb sporządzania budżetu państwa w układzie zadaniowym;

50. USTAWAz dnia 27 sierpnia 2009 r.o finansach publicznych 9) zakres i szczegółowość oraz zasady i tryb planowania, uchwalania i wykonywania budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego; 10) szczególne zasady rachunkowości, planowania i sprawozdawczości obowiązujące w sektorze finansów publicznych; 11) zasady gospodarowania środkami publicznymi pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz z innych źródeł zagranicznych;