Oncologische Revalidatie ‘Oncologie in perspectief-100 jaar grensverleggend’

1. Oncologische Revalidatie‘Oncologie in perspectief-100 jaar grensverleggend’ Jan-Paul van den Berg Revalidatiearts

2. Oncologische Revalidatie Programma • 1. Richtlijn Oncologische Revalidatie: 3 pijlers: signaleren-indiceren-behandelen • 2. Casus bespreking

3. Relative survival according to period of diagnosis All forms of cancer (18 years and older)

4. Incidentie en gevolgen van kanker(behandeling) Incidentie: 90.000 patiënten/jaar (2010) 700.000 mensen leven met kanker en de gevolgen (2015) 4% van de Nederlandse bevolking Korte en lange termijn gevolgen: • Fysiek (o.a. conditieverlies en spierkrachtvermindering) • Psychisch (b.v. angst en depressie) • Sociaal (b.v. verstoring relaties, arbeidsongeschiktheid) • Vermoeidheid (70-100% van patiënten) Negatief effect op: dagelijks functioneren, participatie in arbeid/maatschappij, kwaliteit van leven

5. Herstel & Balans, revalidatieprogramma sinds 1996 Doelgroep: • Patiënten, alle typen kanker, na curatieve behandeling • zicht op herstel, verminderd functioneren/welzijn, restklachten • Doel: • Kwaliteit van leven verbeteren, minder restklachten • Optimaal herstel: fysiek, psychisch en sociaal • Programma: • Groepsrevalidatie met individuele differentiatie • Fysieke training + psycho-educatie + lotgenotencontact

6. Ontwikkelingen oncologische revalidatie Meer dan 65 locaties Herstel & Balans in Nederland en België Sinds 2009 erkenning van CVZ als verstrekking via basisverzekering Herstel & Balans was aanzet tot vakgebied oncologische revalidatie

7. De multidisciplinaire richtlijn oncologische revalidatie 2011 • Waarom een nieuwe richtlijn? • Richtlijn brug tussen oncologie en revalidatiezorg? Zorg op maat voor iedere kankerpatiënt

8. Richtlijn oncologische revalidatie • Na afloop behandeling: (evidentie) • Langdurige (vaak ernstige) vermoeidheid > 50% • Depressie, angst (30-50%) • Algemeen slechtere lichamelijke gezondheidstoestand • Verminderd fysiek functioneren > 50% en conditieverlies (80-100%) • 30 % van de kankerpatiënten is niet in staat te werken door de gevolgen van de kanker(behandeling) • In palliatieve fase: • Pijn, vermoeidheid, zwakte, energiegebrek

9. Beslisboom Oncologische revalidatie

10. Distress en de Lastmeter

11. Definitie distress • De last die kankerpatiënten kunnen ervaren op emotioneel, sociaal, praktisch en levensbeschouwelijk gebied en tengevolge van lichamelijke problemen kan samengevat worden in de term distress

12. Distress • Kanker en behandeling geven: • 1. Lichamelijke klachten. • 2. Angst, onzekerheid, somberheid, wanhoop en aantasting van het gevoel van eigenwaarde en controle. • 3. Sociale gevolgen bijvoorbeeld wanneer de patiënt eenzaam en/of afhankelijk raakt. • 4. De confrontatie met kanker kan leiden tot een existentiële crisis.

13. Signaleren van distress • Het tijdig herkennen van distress bij patiënten die tijdens het ziekte- en behandeltraject problemen ontwikkelen • Belangrijke rol primair behandelaar: Systematische signalering in diagnostische fase, tijdens behandelfase, in opzet curatieve fase en ook in de palliatieve fase

15. Lastmeter • Hulpmiddel bij het gesprek, het bied structuur en handvatten om gezamenlijk met de patiënt de problemen te bespreken, te bepalen of er behoefte aan extra zorg bestaat en wie deze zorg het beste zou kunnen verlenen. • Het instrument vervangt niet de essentie van het in gesprek blijven met de patiënt over ervaringen en behoeften, integendeel, zij kan daarvan juist een goede basis vormen.

16. Meetmomenten • Het verdient aanbeveling om signalering de eerste keer te laten plaatsvinden in de periode vlak nadat de patiënt de diagnose kanker heeft gekregen. Vervolgmomenten voor signalering zijn: I. Tijdens de behandeling: aan het begin en het einde van elke vorm van behandeling en/of elke 3 maanden wanneer het een langdurige behandeling betreft, II. Tijdens de controleperiode: bij elk controlebezoek maar niet vaker dan elke 2 of 3 maanden, III. De laatste keer bij het afsluiten van de controlefase en overdracht naar de eerste lijn.    • Het inlevermoment is het bespreekmoment.   •  Inzicht in de juiste verwijsmogelijkheden 

17. Beslisboom Oncologische revalidatie

18. Aanvullende signaleringsinstrumenten • VAS vermoeidheidsschaal • CES-D : meten symptomen van depressie • PSK : functionele status (activiteitenniveau) van de individuele patiënt bepalen.

19. Wanneer verwijzen naar Oncologische Revalidatie? • 1. Lastmeter >5 • 2. Hulpvraag • 3. Afwijkende CES-D, VAS en PSK • 4. Meervoudig en complexe problemen, combinatie van somatische, sociale en psychische klachten

20. Aanbevelingen:Intake en evaluatie • Gestructureerde intake door revalidatiearts met expertise oncol. revalidatie: 1. doelen vaststellen 2. programma op maat selecteren 3. revalidatie behandeling • Gebruik op indicatie testen, vragenlijsten • Gebruik gevalideerde meetinstrumenten effectevaluatie

21. Revalidatie tijdens curatieve behandeling (stabiliseren functioneren) • Bespreek bij elke patiënt fysieke training/inspanning tijdens behandeling • Vorm en intensiteit training vaststellen in overleg met patiënt • Krachttraining is zinvol (behoud spiermassa) • Stimuleer: Nederlandse norm gezond bewegen

22. Revalidatie na curatieve behandeling(Herstel van functioneren) • Aerobe training met tenminste matige intensiteit • Progressieve spierkrachttraining met tenminste matige intensiteit • Cognitieve gedragstherapie bij ernstig vermoeidheid langer dan 1 jaar na afronding kankerbehandeling

23. Revalidatie in palliatieve fase(Optimaliseren kwaliteit van leven) • Persoonlijke doelen / voorkeuren patiënt centraal • Bijhouden klachtendagboek aanbevolen • Streven naar: • Preventie/behandelen symptomen • Optimaliseren kwaliteit van leven • Behoud van fysieke functies

24. Revalidatie is zinvol • Diverse proefschriften in NL laten positieve effecten zien van revalidatie programma’s op: • 1. Uithoudingsvermogen • 2. Spierkracht • 3. Kwaliteit van leven • 4. Vermoeidheid • Van Weert 2007, May 2008, Korstjens 2008, de Backer 2010, Velthuis 2010

25. Maar… (nog) niet vanzelfsprekend • Beperkte verwijzing naar Revalidatie +- 25 % van de patienten is geindiceerd voor revalidatie; groot deel revalideert niet • Systematische signalering en behandeling van restklachten ontbreekt (Richtlijn Herstel na Kanker 2011) • Richtlijn Oncologische Revalidatie (systematische bundeling van evidentie, concrete aanbeveling voor de praktijk)

26. Casus Mevrouw B Geboren 1962, (50 jaar) Gehuwd, 3 kinderen.( 18,16,12 jr) Eengezinswoning Tennist 2 keer per week Management functie 32 uur p/wk

27. Casus Mevrouw B April 2011 hemicolectomie ivm coloncarcinoom P.O. 8 CAPOX chemotherapie Ernstig vermoeid, polyneuropathie klachten handen & voeten, gedeprimeerd en emotioneel labiel Premorbide: actieve vrouw; tennist en fietst regelmatig, combineert werk en huishouden zonder problemen,emotioneel stabiel

28. Last thermometer 8: veel last gehad in afgelopen week van klachten op lichamelijk, emotioneel, sociaal en praktisch gebied. Aanvullende signalering: depressieve klachten, hoge VAS vermoeidheidsschaal en patiënt specifieke klachten lijst Verwijzing door internist naar revalidatiearts

29. Intake revalidatiearts • Gewicht in afgelopen 2 maanden verminderd van 70 kg naar 63 kg (1.75 m lang) • - Kracht BE/OE verminderd (rechts lichte voetheffers-parese) • - Gevoelsstoornissen handen/voeten: instabiliteit met lopen • Hb 7,9 • Depressief, onzeker, emotioneel • Indicatie voor individueel oncologisch revalidatieprogramma (curatief)

30. Doelstellingen: 1. Fysieke belastbaarheid verbeteren, afname vermoeidheidsklachten (fysiotherapie) 2. Goede energie verdeling over de dag en week middels energie-coaching (ergotherapie) 3. Depressie onderzoek, begeleiding verwerking, hanteren adequate copingstijl en inventarisatie stresserende factoren (psycholoog, maatschappelijk werk) 4. Begeleiding bij werkhervatting (mw, et) 5. Diëtist: intake, streven naar gewichtsstabilisatie

31. Resultaten na 3 maanden behandeling: 1. Fysieke belastbaarheid grotendeels genormaliseerd, vermoeidheidsklachten af en toe nog, na veel activiteiten 2. Gaat op een adequate manier om met energie over dag en week 3. Stemming is verbeterd, gaat op een goede manier om met de gevolgen van de ziekte 4. Gestart met werkhervatting op therapeutische basis 5. Gezonde voedingsintake, gewicht is toegenomen Conclusie: geslaagde revalidatiebehandeling Nabehandeling geen; wel sportadvies.

32. Conclusies • Oncologische revalidatie is onderdeel van het gehele zorgtraject van de oncologische patiënt: startend in de behandelfase, doorlopend in herstelfase en palliatieve fase. • Doel: Het verbeteren van de kwaliteit van leven van patiënten met kanker en het bevorderen van lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn. • Belangrijke rol primair behandelaar: signaleren van klachten en bij bestaande hulpvraag doorverwijzen voor intake oncologische revalidatie.

33. Conclusies • Evidence based richtlijn Oncologische Revalidatie • Elke (ex)patiënt met kanker krijgt tijdig en op maat oncologische revalidatie •  voorkomen / verminderen klachten •  verbeteren kwaliteit van leven Samenwerking primair behandelaar Oncologie – Revalidatiegeneeskunde intensiveren

34. Verwijsmogelijkheid binnen AvL/NKI • Polikliniek Oncologische Revalidatie • Polikliniek Hoofd-Hals-Revalidatie • Polikliniek Neuro-oncologische Revalidatie • Toekomst: Oncologisch Revalidatie en nazorgcentrum naast AvL gereed eind 2014