HATA DÜZELTEN KODLARA GİRİŞ

1. HATA DÜZELTEN KODLARA GİRİŞ Yrd.Doç. Dr. Vedat ŞİAP

2. Konu: • ISBN, UPC, (BAR KODLAR) KİMLİKLERİN ÜZERİNDEKİ SAYILARIN OLUŞTURULMASINDA VS. KULLANILAN KODLAMA TEKNİKLERİ

3. Hazırlayan öğrenciler: GAMZE DEMİRBİLEK ŞENGÜL SİVRİBURUN AYŞENUR ÇETİN

4. BARKOD NEDİR?

5. BARKOD NEDİR? • Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte işletme sayılarının da artması, otomatik tanımlama sistemlerinin önemini arttırmıştır. Otomatik tanımlama sistemleri, iş verimini arttıran en önemli unsurlardan biridir. Dolayısı ile iş sistemlerinin kontrol ve takibinde önemli bir yere sahiptir.Bir işletmenin zamanında ve doğru bilgiye ulaşabilmesi için, stok kontrolü, envanter kontrolü vb. çok büyük hacimli bilgi girişi gerektiren sektörlerde bilgisayarın yanısıra doğru ve hızlı bilgi girişi sağlayan sistemlere de ihtiyaç duyulmaktadır.

6. BARKOD NEDİR? • Çağa ayak uydurabilmek için verilerin artık kesin, daha detaylı ve daha hızlı akışı hemen hemen her sektörde zorunlu hale gelmiştir. Barkod sistemleri en etkili otomatik tanımlama teknolojilerinden biridir. Bilinen ve en çok kullanılan barkod sistemleri çizgi barkod sistemleridir.

7. TARİHÇE

8. TARİHÇE • Çizgili kodun ilk kez Amerikan Demiryolları Derneği'nce vagonların hareketlerini kontrol etmek amacıyla 1967 yılında ortaya atılmış bir standart buluş olduğu söylenmektedir. Çizgili kodun ilk şekli 13 numaradan oluşmakta, bir malzemenin türünü, nereye ait olduğunu ve seri numarasını göstermekteydi. Boyutları da 26 x 55 cm idi. Vagonlar 80 mille hareket ederken bile, yol kenarına yerleştirilen elektronik bir okuyucu, ışık dalgaları göndermek suretiyle kod çizgilerinden saniyede 240 tanesini okuyabilmekteydi.

9. TARİHÇE • Bunun daha değişik şekli, Computer Identics firması tarafından geliştirilmiştir. New York'un Staten Island adasında Amerikan Denizcilik Yönetimi tarafından, adadaki depolara yük giriş çıkışlarım kontrol için aynı zamanda da depolarda malzeme ve yük kontrolü için kullanılmaya başlanmıştır. Bu sistem aynı zamanda yükleme - boşaltma işlemlerini, malzemelerin ve eşyaların istenilen yere gidip gitmediğini de denetlemekteydi. Yine orada çalışanları tehlikeli bir yük söz konusu ise uyarmaktaydı. Bu yüklerin başka ülkelerdeki limanlara ulaştığında denetimin yapılması için, çizgili kod sisteminin yük taşımada uluslararası bir standart olması önerilmiş ve ISO tarafından 1975 yılı sonunda uluslararası standart haline getirilmiştir.

10. TARİHÇE • Barcode teknolojisi 1970'li yıllarda yayılmaya başladı. Gıda maddelerinin kodlanmasında UPC (Uniform Product Code-Tek biçim Ürün Kodu) sistemi İngiltere'de perakende satış endüstrisinde bir standart olarak kabul edildiği sıralarda, büyük destek gördü. Aşağı yukarı aynı yıllarda CodeA-Bar, Plessey sistemi kütüphanelerde ödünç verme hizmetinin bilgisayara dayalı yapılmasında başarı sağlamıştır. Bunlardan yaygın olarak kullanılan Plessey sistemi, 1975'de İngiltere'de 150 kütüphanede kullanılmaktaydı. Bu sistem her kitaba ve okuyucu kartına yapıştırılmış olan çizgili kodlarla, kitapları ve okuyucuları belirleyen bir sistemdir. Duyarlı bir alet, yani Plessey kalemi etiketleri okumakta ve otomatik olarak bilgiyi kaydetmektedir. Kitabın iade tarihi etiketin üzerine damgalanmakta ve okuyucu kartı geri verilmektedir. Böylece işlem tamamlanmakta, kitap iade edildiği zaman ise Plessey kalemi tarafından sadece kitap etiketi okunmaktadır. 1970'li yıllara dönecek olursak, Amerikan Gıda Endüstrisi, sayılarla ifade edilebilen bir numaralama sistemi belirlemek için geçici bir komite oluşturdu. 2-3 yıllık çalışma ve denemeler sonunda bu komitenin Sembol Standardizasyon Alt Komite'si, geliştirilen bir sembolü kabul etti. Böylece Uniform Product Code doğdu. Sembol kabul edildi ve 1973 Mayısı'nda yayınlandı.

11. Aslında Amerikan Gıda Endüstrisi için hazırlanmakla beraber, özellikle Kanada başta olmak üzere diğer ülkelerde de yaygınlaştırılması için çalışmalar hızlandı. Amerikalıların yaptığı çalışma bir kod numarası geliştirmekten daha üst düzeydeydi. Buna ek olarak, bu çalışma koddaki numaraları, UPC'yi bilgisayarca okunabilen sembole dönüştürdü. Güvenilir olması, Amerika Birleşik Devletlerinde perakende satış alanında kullanılmasını ve uygulanmasını yaygınlaştırmıştır. Süreli yayımlar, plâklar, kısıtlı da olsa kitaplardaki kullanım kapsamı içine girmiştir. Daha çok karton kapaklı kitaplarda yaygın olarak kullanılmaktadır ve perakende satıcılar ISBN (International Standard Book Number - Uluslararası Standart Kitap Numarası)'nı dikkate almamaktadırlar. EAN (The European Article Number - Avrupa Malzeme ve Ürün Kodu) UPC'den doğmuş ve geliştirilmiştir. EAN, 1977 Şubat'ında kuruldu. Anlaşması, 12 Avrupa ülkesinden imalatçı, dağıtımcı kuruluşların temsilcileri tarafından imzalandı. Bundan sonra üç ülke daha (İspanya, Avustralya, Japonya) EAN'a katıldı. EAN'ın doğuşundan sonra varılan anlaşmaya göre, Kuzey Amerika'daki UPC, sadece bu ülkelerin ihtiyacını karşılamaya devam edecek, EAN ise diğer dünya ülkelerinden sorumlu olacaktı. EAN üzerinde çalışmalar devam ederken, UPC'yi daha büyük sistemlerden birisinin mükemmel bir alt birimi olarak belirleme düşüncesi UPC'i 12 karakterden 13 karakterlik numaraya çıkardı. UPC ile büyük sistemi böylece uyuşur hale getirmek mümkün oldu. Bu çözüm, önceleri İngiltere'de kullanılan SBN'nin (Standart Book Number) geliştirilmesiyle elde edilen ISBN çalışmasına benzemektedir.

12. Son on-onbeş yıldan beri, İngiltere ve diğer ülkeler basılan her kitabı tek tek tanımlamak için Uluslararası Standart Kitap Numarası kullanmaktadırlar, Bu uygulama yayıncıların muhasebe, bilgi işlem, depo ve stok kontrol işlemlerinde büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Veri elde etmek için hızlı ve güvenilir araçlar kullanma gereksiniminin sonucu olarak, bilgilerin kitaplar üzerine makinaca okunabilir formda yazılması yayıncılar tarafından düşünülmüştür. Değişik ticari firmalar tarafından kullanılan, makinaca okunabilir birçok kodlama sistemi vardır. Geniş araştırmalardan sonra, İngiltere kitap ticaretine ilişkin en büyük çözümün tanınmış ve değişmeden devam edecek olan ISBN sisteminin, Barcode şeklinde gösterilen ve 13 karakterden oluşan EAN'la birleştirilmesi olacağı ileri sürülmüştür. Buna ek olarak ISBN, Barcode etiketinin üst kısmında bulunacak, makinaca okunabildiği gibi normal gözle de görülebilecektir. Kitap sırtına ya da arka kapağına yapıştırılmış Barcode etiketinin üzerinden ışıklı kalem geçirilerek, ya da sabit bir tarama ışınının üzerinden kitap geçirilerek stok kontrolü yapılabilir, kayıtlar düzeltilebilir.

13. Barcode tekniğinin yayıncılar açısından başlıca üç faydası olduğu gözlemlenmiştir: 1 — Depo işlemlerinde, örneğin stok kontrolünde, 2 — Sipariş girişinde, 3 — Satışlara ilişkin daha iyi ve güvenilir bilgi almada.

14. Depoda paketlerin elle kontrol edilmesi, gönderilenlerle gelen faturaların uygunluk sağlaması için harcanılan zaman, kodlanan ürünün otomatik olarak taranmasıyla azaltılmaktadır. Kitapçılardan makinanın okuyabileceği formda bir sipariş almanın avantajı, makinaca okunabilir kodların kataloglarda veya ilanlarda görülmesi durumunda yayıncılara maliyet açısından büyük kolaylıklar sağlamasıdır. Üretim sırasında bir ürünü kodlamanın belirgin bir faydası da, yöntemin her kitapçı veya kütüphanede yapılması yerine sadece bir kez yapılmasıdır.

15. BARKODLARIN YAPISI

16. Uluslararası standartlara sahip değişik kodlama biçimleri bulunan çizgi barkodlar, kodlanabilir bilgilerin barkod okuyucu cihazlar tarafından algılanarak bilgisayar ve benzeri cihazlar tarafından okunabilir hale getiren simgelerden oluşmaktadır. Başka bir deyişle, farklı kalınlıklardan oluşan yan yana dizilmiş siyah çizgiler topluluğudur

17. . Çizgi barkodların bir örneği şekilde gösterilmektedir.

18. Çizgi barkodlar temel olarak sayılar kümesinden oluşmaktadır. Bu sayılar barkod üzerinde bir dizi çizgi ve boşluklarla ifade edilmektedir. Herhangi bir çizgi barkod, uygun bir okuyucu ile okutulduğunda, okuyucu siyah ve beyaz çizgileri elektrik sinyallerine dönüştürmektedir. Okuyucunun kod çözücüleri de bu sinyalleri çözerek anlaşılabilir rakam veya karakterlere çevirmektedir. Bu çizgiler ilgili objenin referans numarasını (kodunu) içermektedir. Bu kod ile obje bilgisayara tanıtılmaktadır. Bilgisayar ortamında her obje ile ilgili açıklayıcı ve detaylı bilgiler bu kodun karşılığına tanımlanmaktadır. Dolayısı ile çizgi barkodun içerisine gömülmüş herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

19. Barkod, paralel ve ardışık olarak bar ve boşluk serilerinden oluşan bir semboldür, ayrıca kağıt üzerinde basılabilir tek makine dilidir. Çünkü dijital bilgisayarların tasarım mantığı olan 0 ve 1’lerden oluşan bit dizilerinden meydana gelmiştir. Birçok değişik barkod formatı vardır ve bunlar arasındaki tek fark sadece bitlerin düzenleniş şekli byte formatlarıdır. Barkodlar bilginin bar genişliklerinin, barlar arasındaki boşluk genişliklerini ve geniş veya dar barlar ve boşluklar arasındaki bağıl pozisyonların kodlanmasıyla oluşan mesajlardır. Bu özellikleri barkodların aletler tarafından okunabilmesini sağlar.

20. Bir barkoddaki bilgi, bar ve boşlukların kendileri tarafından(Barlar 1 boşluklar 0) gösterilebildiği gibi bar ve boşlukların genişlikleri ilede kodlanabilir, bu durumda genişler 1 ve dar bar ve boşluklar ise 0 olarak kabul edilirler.Bu tekniklerden ilki sıfıra geri dönemeyen (NonReturntoZero-NRZ) tekniği, diğeri ise modül genişliği kodlanmasıdır(ModuleWidthEncoding). NRZ tekniğinde 1 veya 0 lardan oluşan bir dizi yansıtan veya yansıtmayan tek bir elemanın genişliği tarafından gösterilebilir. UPC ve EAN kodları aynı mantık değerine sahip 4 bitin tek bir yansıtan veya yansıtmayan bir elemanından bulunabilmesinden dolayı 4 düzeyli kodlar olarak bilinirler.

21. Barkod bir otomatik tanıma teknolojisidir. Barkodlar belirli kalıplar içinde ifade edilen verilerin doğru ve çabuk olarak toplanmasına olanak tanır, ama barkodlar ancak uygun bir bilgisayar sistemi ve uygulama yazılımı ile birlikte performansı, verimliliği ve karlılığı artırma potansiyeli oluşturabilir. Bilgisayar verilerini barkod sembolüne dönüştürmek 4 basamaklı bir süreçtir: 1-Verilerin kaç karakter olduğu ve çeşidinin belirlenmesi 2-İnsanlar tarafından okunabilen bilgilerin ikili tabandaki karşılığına çevrilmesi 3-Bulunan karakter karşılığının bar ve boşluklar ile oluşturulması 4-Her bir barkod karakterinin kullanılarak tüm veriyi gösterebilecek barkod sembolune dönüştürülmesi.

22. Bu şekilde oluşan tüm sembol başlangıç ve bitiş boşlukları, başlangıç ve bitiş karakterleri, veri karakterleri ve istenildiğinde ilave edilen bir sağlama karakteri(checksumcharacter) içerir. Barkod sembolünün içerebileceği tüm bölümler gösterilmiştir: Başlangıç Bloğu Başlangıç Karakteri Veri Karakterleri Sağlama Karakteri Bitiş Karakteri Bitiş Bloğu

23. Birçok barkod tipinde bir sağlama karakteri bulunur. Bu, mesajdaki karakterler üzerinde yapılan bir aritmetik işlem sonucunda ortaya çıkan bir karakterdir. Sembol çözümlenirken aynı işlem yapılır.Daha sonra çıkan sonuç semboldeki sağlama karakteriyle karşılaştırılarak sembolün doğruluğu kontrol edilir ve ancak doğruysa veri tabanına girilir. Bitiş karakterinden hemen önce gelen sağlama karakteri veri tabanı doğruluğunu bu yolla artırır.

25. Birincikısım: veyasimgekodunugösterir. Her ülkeninkendineaitbirkoduvardır. Türkiye’ninkodu 869 dur. İkincikısım: Firmakodunugösterir. Ülkekodundansonragelen 4 hanedir. Bu kod TOBB (TürkiyeOdalarveBorsalarBirligi ) bünyesindebulunan Mal NumaralandirmaMerkezi’ndenalınır. • Üçüncükısım: Firma kodundansonragelen 5 hanedir. Ürünütanımlayanmamulkodudur. • Dördüncükısım: En son rakamdır. Kontrolkodudur. Bu koddiğerrakamlarınhatalıokunmasınıengellemekiçin belli birformüllehesaplanankontrolsayısıdır.

27. KontrolKodununHesaplanmasi • Barkod tarayıcı makinası barkodu okuduğunda bazı matematiksel hesaplar yaparak okuduğu kodun doğru olup olmadığını kontrol eder. Bunun içinde kontrol kodunu kullanır. İsterseniz daha iyi öğrenmeniz için bunu bir örnekle açıklayalım. • Diyelim ki 9799753293685 koduna sahip bir ürün tarayıcıdan geçirildi. Yapılan hesaplamalar ve kontrol aynen asağıdaki gibidir.

29. 1- Sağdan başlayarak ilk hane tek olmak üzere tüm haneler tek çift diye ayrılırlar. 2- Tek hanedeki sayılar toplanır ve 3 ile çarpılır. 7+9+5+2+3+8= 34 x 3 = 102 3- Çift hanedeki sayılar toplanır. 9+9+7+3+9+6 = 43 4- Her iki rakam toplanır ve 10 sayısının katına ulaşmak için gerekli sayı eklenir. 102 + 43 = 145 + 5 =150 • Barkod tarayıcı makinası barkodu okuduktan sonra yukarıda anlattığım işlemleri yapar. Eğer bulduğu kontrol kodu, okuduğu kontrol koduyla aynıysa, barkod doğru okunmuş demektir. Yanlışsa tekrar okunması için uyarı verilecektir.

31. Şimdi gelelim çizgi ve boslukların nasıl deşifre edileceğine. Öncelikle şunun bilinmesi gerekir ki; siyah çizgiler 1 sayısını, boşluklar ise 0 sayısını temsil ederler. En ince siyah çizgi bir birim (1) iken, en kalın siyah çizgi dört birime (1111) denk gelir. Aynı şekilde en ince boşluk bir birim iken (0), en kalın boşluk dört birim (0000) demektir. • Bir barkodun başında ve sonunda 101 değerine eşit olan baslangıç ve bitiş kodları vardır. Ortada ise 01010 değerini veren daha uzunca barkod bulunur. • Bir barkodu çözümlemek için asağıdaki tablolardan ve bilgilerden faydalanmamız gerekecek. Ama bunu bir örnekle açıklarsak daha anlaşılır olur. • Mesela 9799753293685 barkodunu çözmeye çaışalım. Bu barkodu çizgi ve boşlukların kalınlıklarına göre, en ince çizgi veya boşluk 1 birim, en kalın çizgi veya boşluk 4 birim olduğunu düşünerek çözelim. Unutmayın ki çizgiler 1, boşluklar 0 olacaktır.

32. Barkod sisteminin faydaları:

33. Doğruluk • En doğru bilgiyi almanızı sağlar, kullanıcı hatalarını ortadan kaldırır. Benzer ürünler veya • benzer kodlara sahip ürünler arasındaki karışıklığı önler.

34. Hız • Hızlı veri girişinin iki önemli faydası vardır. 1. İstenen bilgi elle toplanacak bilginin çok çok üstünde bir hızla ve doğru bir şekilde toplanır. 2. Bu toplanan doğru bilgiler bilgisayar ortamında olduğu için yine çok hızlı bir şekilde bu bilgileri işleyebilecek, değerlendirebilecek kişilere veya ortama ulaşır. • Örneğin; bu bilgilerin doğru bir şekilde, bir kağıtta yazılı bilgiler olduğunu varsayın. O kağıdın içinden A marka deterjandan ne kadar satıldığını nasıl bulabilirsiniz? Evet, sayabilirsiniz. Son anda size A marka deterjan değilde tüm deterjan satışları sorulursa ne yaparsınız?

35. Maliyet • Doğruluğun artması ve veri giriş hızının yükselmesi ile işçilik maliyeti düşecek sistem daha ekonomik olacaktır.

36. Kullanışlılık • Barkod ürünleri yani okuyucular, yazıcılar vs. tüm OT/VT ürünlerinin kullanımı, bilgisayara • bağlanması ve işletmesi çok kolaydır. Bu sistem ile güvenilir, detaylı, hızlı bilgiler toplanır. Bu toplanan bilgiler ile sistem daha etkili yönetilebilir. Örneğin Hangi ürün ne kadar satılıyor? Şu anda stokta eksikler neler.? Geçmiş satışlara bakarak hangi üründen ne kadar sipariş vermeli.? Gibi sorulara kolayca cevap bulabilirsiniz.

37. Barkod türleri • Mevcut ve kullanılmakta olan birçok farklı çizgi barkod türü bulunmaktadır. Bu türlerden en çok ve yoğun kullanılan çizgi barkod türleri şunlardır. • -EAN(European Article Number – Avrupa Mamül Kodu) / UPC((Universal Product Code) Barkodları • -Interleaved 2 of 5 (ITF) • -Code 39

38. UPC Sistemi

39. UPC numaralama sistemi ABD ve Kanada da kullanılır. Sistemde esas olarak 10 karakter vardır. Ancak daha fazla karakter kullanılması da mümkündür. Sistemi temsil eden standart sembol makine tarafından okunabilen değişik genişliklerde birbirine paralel açık ve koyu renkli bir seri çizgi ve tüketici tarafından okunabilen sayısal kısımdan meydana gelmiştir. Sistemin tamamı; Sayı sistem karakteri, 10 esas karakter(soldan merkez çizgiye kadar olan 5 karakter üretici kodu, merkez çizgiden sonraki 5 karakter mamul kodu) ve kontrol karakterlerinden meydana gelmiştir. Her iki kod da Milli Numaraları Merkezi tarafından verilir.

40. UPC-6 UPC-12

41. UPC Sembolünün Özellikleri 1-10 karakterli sistemde, sembolde 30 koyu ve 29 açık renk çizgiyle her iki tarafında açılı bulunmaktadır. 2-Genel şekli dikdörtgendir. 3-Her karakter iki çizgi ve iki boşluktan meydana gelmiştir. 4-Her karakter 7 modülden meydana gelmiştir. 5-Modül koyu veya açık renk olabilir 6-Bir çizgi, 1,2,3 veya 4 koyu renk modülden meydana gelebilir. 7-Her bir karakter birbirinden bağımsızdır. 8-Sembol 10 karakter dışında • En sağda kontrol karakteri • En solda sayı sistemi karakteri vardır. 9-Sembol büyüklüğü sınırlandırılmamıştır. 10-Sembol tarayıcı üstünden hangi yönden geçilirse geçilsin okunabilir. 11-Uygun olmayan çizgiler tarayıcı tarafından fark edilir ayrıca baskı kalitesi zayıf olduğunda yanlış sonuç verir. 12-Sembolün tüketici tarafından okunabilen sayısal tarafı vardır.

42. EAN Sistemi

43. Amerika ve Kanada’da UPC sistemi geliştirilirken Avrupa ülkelerinde EAN sistemi geliştirilmiştir. 1977 yılında Belçika da “Avrupa Mal Numaralama Birliği” kurulmuştur. Daha sonra Avrupa ülkeleri dışında diğer ülkelerinde birliğe üye olmasıyla birliğin adı “Milletler Arası Mal Numaralama Birliği” olarak değiştirilmiş ancak kısa adı EAN olan değiştirilmemiştir. Türkiye 1988 yılında EAN birliğine üye olmuştur. EAN sistemi başka bakkaliye ürünleri olmak üzere hemen her türlü malın numaralandırılmasında kullanılmaktadır. 1980 de kitap için (ISBN) ve periyodik (ISSN) lerin numaralandırılmasında kullanılmaya başlanılmıştır. En yeni uygulama kuponlardadır. EAN siteminde, malın cinsine bakılmaksızın numara verilir. Bu bakımdan kullanım kolaylığı ve esnekliği vardır.

44. EAN-UPC aralarındaki tek fark basamak sayılarından kaynaklanıyor. • Her EAN kodunun başlangıcında, ortasında koruyucu çubuklar vardır. Bu çubuklar genellikle diğerlerine göre daha uzundur. EAN kodu her zaman çubuk/boşluk/çubuk ile başlar ve biter ve ortada her zaman boşluk/çubuk/boşluk/çubuk/boşluk vardır. Bu boşluklar ve çubukların her biri genişliğin bir elemanıdır, şöyleki: • 101(Başlangıç ve bitişte) 01010(ortada) • Her sayı 7 elemandan meydana gelir, fakat sadece 2 tanesi çubuk iki tanesi de boşluktur. Bu şu anlama gelir, bazı boşluk ve çubuklar bir elemandan daha kalın olmak zorundadır. + rakamını kodlamak için sağdan başlayarak şunu kullanmalıyız; • 1011100(toplam 7 eleman fakat sadece iki boşluk ve iki çubuk).Rakamları çözmemiz için çeşitli yollar vardır. Aşağıda SetA, SetB,SetC olarak sıralanmıştır.

47. EAN-8EAN-13EAN-128

48. EAN-13, 4 gruba ayrılmış 13 haneden oluşur.

49. EAN-8, 3 gruba ayrılmış 8 haneden oluşur.

50. ISBN Sistemi