T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTİÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI FİNANSMAN BİLİM DALI

1. T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTİÜSÜİŞLETME ANABİLİM DALIFİNANSMAN BİLİM DALI TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERİ YATIRMLARININ FİNANSMANI, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan M. Aykut KELECİOĞLU Tez Danışmanı Prof. Dr. Hasan Kaval 08.12.2011

2. SUNUM İÇERİĞİ • TEZİN KONUSU, AMAÇ VE ÖNEMİ • YENİLEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ • Kavramlar • Dünya’da ve Türkiye’de Yenilebilir Enerji • Enerji Yatırımları ve Bu Yatırımların Ülke Ekonomisi İçindeki Yeri • Diğer Yatırımlarla Farklıkları • TEMEL MEVZUAT HÜKÜMLERİ • Enerji, Teşvik,Vergi, Karbon, KKDF, Asgari İşçilik

3. SUNUM İÇERİĞİ • YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMAN SÜRECİ • Proje Fikrinin Doğuşu ve Ön Fizibilite • Fizibilite Etüdü • Pazar Analizi • Teknik Yapılabilirlik Analizi • Finansal Analiz • Projenin Değerlendirilmesi • Kaynak İhtiyacının Belirlenmesi • Özkaynak, Yabancı Kaynak, Özkaynak ve Yabancı Kaynak • Finans Kuruluşlarından Kredi Temini

4. SUNUM İÇERİĞİ • YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAN SORUNLAR • Mevzuat Sorunları • Elektrik Satış Fiyatının Belirlenmesi, Yatırım İndirimi, Faiz Desteği, Asgari İşçilik, Vergisel Sorunlar • Yabancı Kaynak Sorunu • Özkaynak ve Teminat Sorunu • Devralma ve Birleşme ile İlgili Sorunlar • Firma Değerinin Tespiti Sorunu • Faiz ve Kur Değişimi Sorunu • Yatırım Finansmanının Sağlanması Durumunda Sözleşme Bağlamında Yaşanan Sorunlar

5. SUNUM İÇERİĞİ • YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA YAŞANAN SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • Mevzuat Sorunlarına Çözüm Önerileri • Kamulaştırma Sorunlarına Çözüm Önerileri • Yabancı Kaynak Sorununa Çözüm Önerileri • Devralma ve Birleşme ile İlgili Sorunlara Çözüm Önerileri • Faiz ve Kur Değişimi Sorunu Çözüm Önerileri • Yatırım Finansmanının Sağlanması Durumunda Sözleşme Bağlamında Yaşanan Sorunlara Çözüm Önerileri • SONUÇ

6. TEZİN KONUSU ve AMACI • Tezimizin konusu;Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Yatırımlarının Finansmanı, Sorunlar ve Çözüm Önerileridir. • Tezin amacı; ülke ekonomisine katkısı azımsanamayacak olan ve yatırımcılar açısından yüksek getiri beklentisi olan yenilenebilir enerji yatırımlarının finansman sürecini aktarmak ve bu süreçte yaşanan sorunlara vurgu yapılarak yatırımcılara kaynak oluşturmaktır. Bu çalışma ile ortaya konulan çözüm önerileri ile yatırımcıların yenilebilir enerji yatırımlarına hız vermelerinin sağlanması ve dolayısıyla enerjide dışa bağımlılıktan kurtulmanın yanı sıra ekonomik kalkınma sürecine katkı yaratmak da hedeflenmektedir.

7. ÖNEMİ • Ekonomik gelişmişliğin önemli göstergelerinden biri enerjinin tüketim ve üretim miktarlarındaki artıştır. Bugün yaşamın her alanında kullandığımız enerji ve bu enerjiyi yaratabilmek için kullandığımız kaynakların büyüklüğü ve sınırı, gelecek için hemen herkesin endişe duyduğu konuların başında gelmektedir. • Petrol, kömür ve doğalgaz gibi fosil yakıt olarak nitelendirilen kaynakların her geçen gün azalması, enerji üreticilerini, yatırımcıları, devletleri alternatif enerji kaynaklarına yönlendirmiştir. Doğal olarak bulunan bu kaynakların bir sınırı vardır ve her geçen gün bu kaynakların miktarı azalmaktadır. Oysa sudan, rüzgardan, güneşten, biokütleden, jeotermalden elde edilen enerji kaynaklarında miktar sorunu yoktur. Sınırsız, kendisini sürekli yenileyen bu kaynaklardan elde edilecek enerji, dünya nüfusunun hızla arttığı, artışla beraber enerji tüketiminin de yükseldiği dünyamızda, enerji arz sorununa çözüm bulabilecek niteliktedir.

8. ÖNEMİ • Her geçen gün çevre bilincinin arttığı dünyamızda, çevresel etkilerinin diğer enerji kaynaklarına nazaran çok daha az olduğu yenilenebilir enerji yatırımları, bu nedenle de yatırımcıların ilgisini çekmekte ve/veya artan çevresel baskılar yatırımları bu alanlara kanalize etmeye zorlamaktadır. • Yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretebilmek için, büyük tutarlı yatırımlara ihtiyaç vardır. Ekonomik kalkınma süreci ile beraber, ülkemizde bu yatırımların büyük çoğunluğu özel sektör tarafından yapılmakta, devlet tarafından bu yatırımlar kısmen de olsa teşvik edilmektedir. • Yenilenebilir enerji yatırımlarına artan ilgi, bu alanda ülkemizde geniş bir kaynak potansiyeli bulunmasından ve proje maliyeti yüksek olmasına rağmen karlılıklarının da yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. • Bu bağlamda yenilebilir enerji kaynaklarının önemi karşısında, yenilenebilir enerji yatırımlarının finansmanı gerek yatırımcılar gerekse ülke ekonomisi açısından ayrı bir öneme sahip olmaktadır.

9. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-KAVRAMLAR- • Yenilenebilir Enerji Kaynakları (YEK); sürekli olarak yenilenen enerji kaynaklarıdır. Doğada çok farklı şekillerde bulunabilir. Doğrudan veya dolaylı bir şekilde güneşten veya yer kabuğunun derinliklerinden çıkarılan ısıdan elde edilir. Güneş, rüzgar, biyokütle, bio yakıtlar, jeotermal, hidrolik güç, okyanus kaynakları (dalga ve med-cezir) ve yenilenebilir kaynaklardan elde edilen hidrojen enerjisi bu tanım içerisinde yer alır. • Yenilenebilir Enerji Kanunu’na göre YEK;rüzgâr, güneş, jeotermal, biyokütle, biyokütleden elde edilen gaz (çöp gazı dâhil), dalga, akıntı enerjisi ve gel-git ile kanal veya nehir tipi veya rezervuar alanı onbeş kilometrekarenin altında olan hidroelektrik üretim tesisi kurulmasına uygun elektrik enerjisi üretim kaynaklarını ifade etmektedir.

10. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-KAVRAMLAR- • Hidro elektrik enerji • Rüzgar Enerjisi • Güneş Enerjisi • Jeotermal Enerji • Biyokütle Enerjisi • Watt, Kilowatt,Megawatt, Megawatt Elektrik, Kilowatt Saat

11. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-DÜNYA’DA YENİLENEBİLİR ENERJİ- • Günümüzde dünya nüfusunun %20’sinden fazlasını teşkil eden 1.4 milyar insan halen elektriğe kavuşmuş değildir. Yapılan projeksiyon çalışmaları mevcut enerji politikalarının devamı halinde, 2035 yılında dünya enerji talebinde ortalama yıllık %1.4’lük artışlar meydana geleceğini göstermektedir. • Günümüzde tüm YEK, enerji talebinin %2,5’lik bölümünü karşılarken, IEA 2015 yılında YEK’in toplam talebin %3,3’ünü karşılamasını öngörmektedir. IEA’ın projeksiyonuna göre, 2001-2030 yıları arasındaki dönemde YEK’ na 10,5 trilyon dolarlık yatırım gerçekleşecektir.

12. 2008 Yılı Dünya Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Dağılımı

13. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ- • 2008 yılı Türkiye elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı aşağıdaki gibidir. Dünyadaki dağılım ile karşılaştırıldığında elektrik üretiminde ülkemizin doğal gaza çok daha bağımlı olduğu görülmektedir. Türkiye’de doğal gazın elektrik üretimindeki payı dünya elektrik üretimindeki payının iki katından fazla olup, kömürün payı dünya ortalamasının altındadır. Hidrolik kaynaklar üretimde payı ise hemen hemen aynı seviyededir.

14. 2008 Yılı Türkiye Elektrik Üretiminin Kaynaklara Dağılımı

15. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ –POTANSİYEL • Türkiye’nin brüt teorik hidroelektrik potansiyeli 433 milyar KWh, teknik yapılabilirliği bulunan potansiyel 216 milyar KWh, mevcut şartlarda ekonomik olarak kullanılabilir potansiyel ise 130 milyar KWh civarındadır. Türkiye’nin 140 milyar KWh olan yıllık ekonomik hidrolik enerji potansiyelinin % 37’lik kısmı işletmede, % 15’lik kısmı inşa halindedir. • Rüzgar Enerjisi Potansiyeli atlasına göre; Türkiye’de teorik rüzgar enerjisi potansiyeli 48.000 Mw’dır.Türkiye’nin 2005 yılında 20,1 Mw olan rüzgar kurulu gücü, Mayıs 2010 tarihi itibariyle 1.044 Mw’a yükselmiş durumdadır. • Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası çalışması sonunda Türkiye’de 56.000 Mw termik santral kapasitesine eşit güneş enerjisi kapasitesinin bulunan ülkemizde halihazırda toplam kapasite 1000 KW mertebesindedir.

16. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ –DIŞA BAĞIMLILIK • Ülkemizin enerji portföyü incelendiğinde, dışa bağımlı, ithalata yönelik bir enerji yönetimiyle karşılaşıyoruz. Enerji üretimimizin tüketimimizi karşılama oranı %25’in altına düşmüş durumdadır. Bir başka bakış açısıyla enerji tüketimimizin % 75’ini ithalatla karşılanmaktadır. • Kullandığımız petrolün yüzde 92’sini, kullandığımız doğalgazın ise % 99’u ithal edilmektedir.Enerji üretiminde fosil yakıtların kullanımının yüksek olması, enerjide dışa bağımlılığı artırmanın yanı sıra çevreye geri dönüşü oluşu mümkün olmayan zararların verilmesine de olanak vermektedir. • Yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin temel hedef, bu kaynakların elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 düzeyinde olmasının sağlanmasıdır.

17. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ –PİYASA • Ekonomik büyümenin olmazsa olmazlarından olan elektrik enerjisi sektörü, Türkiye ekonomisinin yaklaşık %2,5’ini oluşturmaktadır. 2005-2009 yılları arasında %4,7 bileşik büyüme oranıyla artan elektrik talebinin, 2009-2018 yılları arasında %6,3 ile %7 bandında artması beklenmektedir. Bu yüksek talep artışını karşılamak üzere özel sektör tarafından 2009 yılında elektrik üretim sektörüne yaklaşık olarak 3 milyar dolarlık yatırım yapılmıştır. • Böyle bir büyüklük karşısında elektrik enerjisi sektörüne ilişkin piyasa düzenlemeleri yapmak da ülkemiz açısından kaçınılmaz olmuştur. Böyle bir piyasanın varlığı, YEK’na yatırım yapmayı düşünen yatırımcılar, bunlara kaynak sağlayacak kredi kuruluşları, üretilecek enerji satın alacak durumunda olanlar için sağlıklı ve güveli bir ortamın sağlanması bağlamında önemlidir. • Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunu • Elektrik Piyasalarında Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (DUY)

18. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ –PİYASA • (EPDK) tarafından 2005-2010 ilk çeyrek arasında verilen üretim lisansları incelendiğinde dengeleme piyasasının uygulamaya açıldığı 01.08.2006 tarihine kadar 5.319 MW olan kümülatif yeni üretim lisansı, Nisan 2010 sonunda yaklaşık 7 kat büyüyerek 36.023 MW’a ulaşmıştır. • Türkiye’de tam anlamıyla işleyen bir elektrik borsası oluşturulduğunda, PMUM’da işlem gören 10 milyar liralık hacmin birkaç kez artacağı tahmin edilmektedir. • VOB

19. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-ENERJİ YATIRIMLARI VE BU YATIRIMLARIN ÜLKE EKONOMİSİ İÇİNDEKİ YERİ- • GSYİH-ENERJİ İLİŞKİSİ: Ekonomik büyüme enerji talebinin oluşmasında ana parametrelerden bir diğeridir. 1971’den bu yana küresel GSYİH oranındaki %1’lik her büyüme birincil enerji talebinde %0,6’lık bir artışa neden olmuştur. • ENERJİ VE İŞSİZLİK ARASINDA İLİŞKİ:Son yıllarda 2,3 milyon civarında insan, küresel anlamda birincil enerji alanının sadece yüzde 2'lik kısmını oluşturan yenilenebilir enerji sektöründe iş bulmuştur. • CARİ AÇIK İLE İLİŞKİ: Enerjide dışa bağımlılığın artması sadece işsizlik oranın azaltılmasına olumsuz yönde etki yapmamakta, aynı zamanda cari açığın artmasına da sebebiyet vermektedir.

20. YENİLENEBİLİR ENERJİ VE EKONOMİDEKİ YERİ-YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ DİĞER YATIRIMLARDAN FARKLILIKLARI- • Büyük montanlıdır. • İşletme maliyetleri düşüktür. • Uzun sürelidir. • Yatırım maliyetlerinin planlanması güçtür. (Enflasyonist baskılar, kur riski) • Doğal ve çevre koşullarına bağlıdır. • Öngörülemeyen maliyet artışları olasıdır.

21. TEMEL MEVZUAT HÜKÜMLERİ • ENERJİ MEVZUATI • ELEKTRİK PİYASASI KANUNU • ELEKTRİK PİYASASI LİSANS YÖNETMELİĞİ • YENİLENEBİLİR ENERJİ KANUNU • SU KULLANIM HAKKI ANLAŞMASINA İLİŞKİN YÖNETMELİK • ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME YÖNETMELİĞİ • BAĞIMSIZ DENETİM YÖNETMELİĞİ

22. TEMEL MEVZUAT HÜKÜMLERİ • TEŞVİK MEVZUATI • GENEL OLARAK: 2009/15199 SAYILI BKK VE 2009/1 SAYILI TEBLİĞ • GÜMRÜK VERGİSİ MUAFİYETİ • KATMA DEĞER VERGİSİ TEŞVİKİ • FAİZ DESTEĞİ

23. TEMEL MEVZUAT HÜKÜMLERİ • VERGİ MEVZUATI • KURUMLAR VERGİSİ • KATMA DEĞER VERGİSİ İSTİSNASI • KARBON TİCARETİNİN VERGİLENDİRİLMESİ • DAMGA VERGİSİ İSTİSNASI

24. TEMEL MEVZUAT HÜKÜMLERİ • KARBON MEVZUATI Birleşmiş Milletler’in 1997 yılında Kyoto’da düzenlediği İklim Değişikliği Konferansı karbona ekonomik değer biçilmesi yolunda zemin hazırlanmıştır. 2005 yılından itibaren de sistem uygulanmaya başlamıştır. Ülkelerin karbon salınımına belli bir sınır getirilmiş, bunun aşılması durumunda da karbon kredisi ticaretinin devreye girmesi kararlaştırılmıştır. Buna göre eğer bir kurum, kendisine ayrılan karbon kotasını aşıyorsa, ya kotasının altında kalmış başka bir kurumun kullanmadığı kısmı satın almakta, ya da karbon salınımına alternatif bir yenilenebilir enerji projesi tasarrufu sayesinde elde ettiği kotayı kullanmaktadır.

25. TEMEL MEVZUAT HÜKÜMLERİ • KARBON MEVZUATI Protokolden bağımsız olarak dünyanın birçok ülkesinde faaliyette olan çeşitli borsalarda karbon üzerine yaratılan ürünler ile işlemler, karbon kredisi alım satımı yapılabilmektedir. Karbon ticareti, çevreye olması gerekenden daha fazla karbon salan şirketlerin, karbon azaltan çevreci şirketlerden aldıkları karbon kredisi işlemlerini ifade etmektedir. Bazı şirketler bu tür kredileri gönüllü olarak sosyal sorumluluk kapsamında satın alma eğilimindedirler. Türkiye’nin 2012 yılı sonuna kadar protokol kapsamında herhangi bir emisyon azaltma zorunluluğu bulunmamaktadır. Türkiye’de karbon ticaretine ilişkin işlemler gönüllü karbon ticareti kapsamında gerçekleştirilmektedir. KARBON VERGİSİ: , Atmosfere hakkı olandan daha fazla karbon salan şirketler, fazladan saldıkları her karbon için vergi ödemektedirler. (Almanya, Fransa ve İsveç başta olmak üzere pek çok Avrupa ülkesinde UYGULANIYOR)

26. TEMEL MEVZUAT HÜKÜMLERİ • KKDF MEVZUATI • ASGARİ İŞÇİLİK MEVZUATI

27. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMAN SÜRECİ PROJE FİKRİNİN DOĞUŞU VE ÖN FİZİBİLİTE Hangi YEK? Sermaye Var Mı? FİZİBİLİTE (YAPILABİLİRLİK ÇALIŞMASI) Yenilenebilir enerji yatırımları yatırımcı açısından parasal anlamda büyük montanlı ve uzun süreli yatırımlardır. Ülkemiz uygulamasında devletin verdiği uzun süreli (en az 49 yıl) üretim lisanslarına istinaden en az iki yıl süren yatırım döneminden sonra, yapılan yatırımdan gelir elde edilmesi söz konusudur. Yatırımların büyüklüğü nedeniyle öz kaynakla finansmandan daha çok yabancı kaynak veya öz kaynak ve yabancı kaynaklar ile yatırımlar finanse edilmekte, bir çok yatırımcı uzun dönemli finansal yük altına girmektedir. Bu bağlamda, yenilebilir enerji yatırımlarında fizibilite etütleri her şeyden önce yatırımcının kendisi için, yatırımına ışık tutacak ve/veya yatırıma başlama veya başlamama kararını vereceği bir rehber olmalıdır/ olmak zorundadır.

28. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMAN SÜRECİ • FİZİBİLİTE ETÜDÜNÜN BÖLÜMLERİ • PAZAR ANALİZİ • TEKNİK YAPILABİLİRLİK ANALİZİ • FİNANSAL ANALİZ

29. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMAN SÜRECİ • FİZİBİLİTE ETÜDÜ /FİNANSAL ANALİZ • Projenin Toplam Maliyetinin Hazırlanması • Projenin Toplam Gelirinin Hesaplanması • Proforma Gelir ve Nakit Akım Tablolarının Düzenlenmesi • Projenin Değerlendirilmesi • GÖS • NBD • İKO • Karlılık Oranları • Karlılık Endeksi

30. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMAN SÜRECİ • KAYNAK İHTİYACININ BELİRLENMESİ • Öz kaynaklarla Finansman: Mantıklı mı? • Yabancı Kaynakla Finansman: Mümkün mü? • Öz kaynak ve Yabancı Kaynakla Finansman: Öz kaynak katkı planı/ Öz kaynak oranı Öz kaynak katkısının sağlanması PROJE KREDİSİ SENDİKASYON KREDİSİ

31. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMAN SÜRECİ • FİNANSMAN KURULUŞLARINDAN KREDİ TEMİNİ • Bankacılık sektöründe, enerji sektörüne verilen kredilerin toplam krediler içerisindeki payı son on yılda % 1 seviyesinden % 3 seviyesine yükselirken, Türk Bankalarının son 5 yılda enerji sektörüne yaklaşık 10 milyar dolar civarında bir kaynak aktarımında bulunduğu hesaplanmaktadır.2020 yılında enerji sektörüne verilen kredilerin toplam krediler içinde %6-8’lik bir paya sahip olabileceği tahmin edilmektedir. • Bankacılık sektöründeki öz kaynak kısıtları • Bankacılığın çevresel faktörlere verdiği önem

32. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMAN SÜRECİ • FİNANSMAN KURULUŞLARINDAN KREDİ TEMİNİ • Kredi Başvurusu (Mali moralite sorgusu, Çevresel Şartların Sağlanıp Sağlanmadığı, Ölçümler) • Kredi Koşullarının Teklifi (TermSheet) (Kredinin vadesi, faizi, komisyonlar,CashSweep,BSKO,teminatlar, hedging gibi) • Kredi Sözleşmeleri (Özel ve Genel Kredi Sözleşmeleri) • Diğer Sözleşmeler (Hisse Rehin, İşletme Rehin ve Alacak Temlik Sözleşmeleri)

33. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- MEVZUAT SORUNLARI • Elektrik Satış Fiyatının Belirlenmesi Sorunu Öngörülen satış fiyatı değil, alım garanti fiyatı. • Yatırım İndirimi Sorunu : Şu an yürürlükte değil, muadili “İndirimli Kurumlar Vergisi” uygulaması. Ama Yenilenebilir Enerji Yatırımlarını kapsamıyor.

34. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- MEVZUAT SORUNLARI • FAİZ DESTEĞİ SORUNU • Şu an sadece 2006/3 sayılı teşvik belgesi için geçerli. • 2009/1 sayılı tebliğde yenilenebilir enerji yatırımları bölgesel ve büyük yatırımlar arasında sayılmadığı için faiz desteği imkanı yok. • Refinansmandaki durum belirsiz.

35. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- MEVZUAT SORUNLARI • KKDF SORUNU KKDF özelinde yaşanan sorun, refinansman yada farklı gerekçelerle kredinin kapatılması durumunda doğmaktadır. Yurtdışından kullandırılan kredilerde ortalama vadenin bir yılın altına düşmesi durumunda istisna şartları ihlal edilmiş sayılmakta ve KKDF kesintisinin cezai faizi ile birlikte ödenmesi söz konusu olmaktadır. Burada erken kapama nedeniyle oluşan sorunu büyüten etmen ise bunun mali yaptırımıdır. Normal koşullarda KKDF’ye tabi yurtiçi kredide KKDF, kullandırılan kredi faizi * KKDF oranı iken, burada KKDF matrahı kullanılan kredi miktarı * %3 olarak karşımıza çıkmaktadır. • ASGARİ İŞÇİLİK SORUNU Oran Nedir? Matrah Nedir?

36. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- VERGİSEL SORUNLAR • YATIRIMLARIN FİNANSMANINDA KULLANILAN KREDİLERE İLİŞKİN FAİZLERİN GİDERLEŞTİRİLECEĞİ DÖNEM SORUNU • Kuruluş dönemine ait olanların (iktisadi kıymetin aktifleştirildiği tarihten hesap dönemi sonuna kadar) iktisadi kıymetle birlikte amortisman yoluyla itfa edilmek üzere yatırım maliyetine eklenmesi – Bakanlık Görüşü • YÜKLENİLEN KDV Devir KDV’nin durumu

37. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- VERGİSEL SORUNLAR • BÖLÜNME VE DEVİR İŞLEMLERİNDE SORUN • Yenilenebilir enerji yatırımları ile uğraşan şirketlerin uhdesinde birden fazla YEK’na ait lisansa bağlanmış proje bulunabilir. Bir biriyle bağlantısı olmayan projelerin hesaplarının ayrı ayrı izlenmesi, yatırımı düşünülmeyen projenin elden çıkarılmasında hareket sebestisi kazanma düşünceleri ile, bu kapsamda olan projelerin başka bir elektrik üretim şirketine devri veya bu projelerin bölünmesi düşünülebilir. • Lisans Yönetmeliğinin 5. maddesi • TTK Hükümleri • KVK hükümleri – Tam Bölünme mi kısmi bölünme mi? • Kısmi bölünmede “maddi varlık” yoksa ? • Aynı ortaklık yapısı ile kurulan şirkete lisansın devri (LY) • Transfer Fiyatlaması

38. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- YABANCI KAYNAK SORUNU • Tezimizde bahsi geçen yabancı kaynak nedir? • Genel olarak bankalarla ilgili sorunlar (Banka kaynakları, kredi kısıtlamaları, proje finansman ilgi ve bilgisi) • Öz kaynak sorunu (Öz kaynak katkı payı, bu payın yatırılma zamanı, proje maliyetlerinde meydana gelen artışlar) • Teminat sorunu (Kredi kuruluşunun olabildiğince en geniş teminatı isteme arzusu)

39. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- BİRLEŞME VE DEVRALMAYLA İLGİLİ SORUNLAR • PriceWaterhouseCoopers tarafından hazırlanan rapora göre, Türkiye enerji sektöründe birleşme ve satın almalarının değeri önceki üç yılı geride bırakarak 17.2 milyar dolara ulaşmıştır. Bu rakam henüz tüm onay süreci tamamlanmamış işlemleri de içermektedir. Sayısı 53’ü bulan satın alma ve birleşmelerin değerinin yüksek çıkmasında, dağıtım özelleştirmeleri büyük rol oynamıştır. • Birleşme ve satın almaların yoğun yaşandığı sektörde, lisanslama aşamasında olan veya lisansı olan bir YEK proje şirketinin ve/veya üretime geçmiş veya yatırım döneminde olan bir YEK proje şirketinin birleşme ve satın alma görüşmelerinde satış ve/veya ortaklık değerinin nasıl tespit edileceği, bu görüşmelerde bulunan her iki taraf için büyük önem arz etmektedir. • Üretim aşamasında olmayan projeler • Üretim aşamasındaki projeler

40. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- BİRLEŞME VE DEVRALMAYLA İLGİLİ SORUNLAR • Lisanslı veya lisans aşamasında olan bir projenin veya üretim aşamasında olan bir projenin satış fiyatının tespitinde daha teknik ve bilimsel yöntemler kullanılması gerektiği düşüncesindeyiz. Bu bağlamda sağlıklı bir birleşme veya satın alma sürecinin yaşanabilmesi için bu nitelikteki şirketlerin firma değerinin tespiti, sürece katkı sağlayacaktır. FİRMA DEĞERİNİN TESPİTİ SORUNU • İndirgenmiş nakit akımları yöntemi mi? • Göreceli değerleme yöntemi mi?

41. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR- FAİZ VE KUR DEĞİŞİMİ SORUNU • Yenilebilir enerji yatımlarının finansmanında kullanılan proje kredileri genelde döviz cinsindendir. Yatırım dönemi dahil olmak üzere döviz cinsinden borçlanmak, döviz kurunun göstereceği değişenlik sebebiyle yatırımcı özelinde kur riski üstlenmesi sonucunu doğurur. • Bu yatırımların finansmanında verilen kredilerin sabit veya değişken faizli olması söz konusudur. Ama gelecek belirsizliklerle doludur ve bu yüzden bugün için sabit faiz oranı ile anlaşılan bir kredi kontratı, gelecekte değişken faizlerin düşmesi nedeniyle çok maliyetli olabilir. Veya bugün için düşük olan değişken faiz ile yapılan kredi kontratında, gelecekte bu oranın yükselmesi ile finansman yükünün artması söz konusu olabilir.

42. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR-FİNANSMANIN SAĞLANMASI DURUMUNDA SÖZLEŞME BAĞLAMINDA SORUNLAR İki temel sorun bulunmaktadır. 1. Kredi kuruluşu tarafından verilen ve temelde kredi sözleşmesinin özeti niteliğinde olan kredi teklifinde yer almayan detayların, kredi sözleşmesinde bulunması kredi sözleşmesinin imza aşamasında kredi kuruluşu ile kredi veren arasında anlaşmazlıkların çıkmasına sebebiyet vermektedir. (Kredi sözleşmesinde kredi faiz oranına esneklik getirilmek istenmesi gibi) 2. İmzalanan sözleşmelerin uzun süreli sözleşmeler olduğu, ortaya çıkabilecek olumsuz durumların sözleşmenin imzası aşamasında düşünülmediği durumlardan kaynaklanmaktadır. (Erken kapama komisyonu hükümleri gibi)

43. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ MEVZUAT SORUNLARINA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Temelde mevzuat değişikliği Elektrik Satış Fiyatının belirlenmesinde: Mevzuat değişikliği, PMUM için senaryo analiz çalışmaları Yatırım İndiriminde: KVK 32/A kapsamında BKK düzenlemesi Faiz Desteğinde: Mevzuat değişikliği. Refinansmanda mevzuat veya yorum değişikliği KKDF’de: Vadesi 1 yılı doldurmayan kredilerin kapatılmaması Asgari İşçilik: Mevzuat değişikliği

44. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • VERGİSEL SORUNLARDA • Vergisel sorunlara karşı çözüm önerimiz Gelir İdaresi tarafından kanun ve/veya tebliğ bazında düzenleme yapılmasıdır. • Yatırımların finansmanında kullanılan kredilerin faizleri • KDV – KDVK m.29/4’deki yetki. • Kısmi bölünme

45. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • YABANCI KAYNAK İLE İLGİLİ SORUNLARDA • Bankaların yenilenebilir enerji yatırımlarının finansmanına olan bakış açısının değişmesi • Kredi kısıtlayıcı tedbirlerin kalkması • Öz kaynak ve teminat sorununa mali moralite gücünde direnebileme.

46. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • BİRLEŞME VE DEVRALAMLARDA • Yenilenebilir enerji faaliyeti ile uğraşan bir enerji şirketinin, bu faaliyetleri üretim aşamasında olan YEK’na dayanıyorsa indirgenmiş nakit akım yöntemleri ile firma değerinin tespiti daha sağlıklı sonuç verecektir. Çünkü gelecekte elde edilecek nakit akımlarına ilişkin belirginlik daha fazladır. • Elektrik üretim lisansı alınmış ancak henüz üretim ve yatırım döneminde olmayan ve lisanslama aşamasında bulunan YEK projesine dayalı elektrik üretim şirketlerinin firma değerinin tespitinde bu yöntemin kullanılması, kanımızca göreceli değerleme yöntemine göre firma değerinin tespitine göre daha sağlıklı sonuç vermez. Böyle bir durumda yapılması gereken göreceli değerleme yöntemi ile firma değerinin tespitidir.

47. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ FAİZ VE KUR DEĞİŞİMLERİNDE Swap Para Swapı Faiz Swapı

48. YENİLENEBİLİR ENERJİ YATIRIMLARININ FİNANSMANINDA KARŞILAŞILAN SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SÖZLEŞME BAĞLAMINDA YAŞANAN SORUNLARDA Sözleşmenin imzalandığı gün itibariyle ortada olmayan ancak bu vade boyunca olası her seçeneği göz önünde bulundurarak kredi teklifleri ve kredi sözleşmeleri en ince detayına kadar değerlendirilmelidir Fizibilite ve iş bitirme programında tesisin devreye alınacağı tarih belli bile olsa, bir ihtiyat marjı konularak sözleşmeye derç edilmelidir. Oluşabilecek ekonomik konjonktür değişikliği nedeniyle kredi kuruluşlarının faiz oranlarını artırabileceğine ilişkin sözleşmeye hüküm konulmasına izin verilmemelidir. Kredi talebinde bulunanın mali gücü ile orantılı olarak, erken kapama komisyon maddesi ile getirilmek istenen koşulların yumuşatılması sağlanmalıdır. Kredi talebinde bulunanın mali gücü ile orantılı olarak, zorunlu erken ödeme uygulamasına izin verilmemeli veya bu mümkün olmaz ise belli bir oranda erken kapama şartları zorlanmalıdır. TEİAŞ’tan alacak temliki için teyit isteneceği durumlarda, asıl sözleşmenin eki mahiyetinde bulunan alacak temlik sözleşmesinde, TEİAŞ’ın istemiş olduğu temlik şartlarının bulunması sağlanmalıdır.

49. SONUÇ • Fosil yakıt kaynaklarının tükenmeye başlaması, günümüzde tüm Dünya’yı yenilenebilir enerji kaynaklarına yöneltmiştir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının sınırsızlığının yanı sıra, doğal iklim değişiklikleri dışında insan eliyle tetiklenen iklim değişikliklerinin varlığı, artan çevre bilinci, yenilenebilir enerji yatırımlarına hız vermiştir. • Yapılan çalışmalar ve araştırmalar bize göstermektedir ki, ekonomik kalkınmanın önemli bir göstergesi olan gayrisafi yurt içi hasıla ile enerji arasında doğrudan bir ilişki vardır. Enerji yatırımlarının işsizliği azaltıcı, cari işlemler dengesinde cari açığı azaltıcı etkisi bulunmaktadır.

50. Yenilenebilir enerji yatırımlarının finansman sürecini irdelemeden önce, bu sektörle ilgili mevzuat hükümlerinin iyi incelenmesi gerekmektedir. Çünkü bu hükümler doğrudan finansman sürecini etkileyebilmektedir.