TÜRKİYE AŞIRI TUZ TÜKETİMİNİN AZALTILMASI PROGRAMI (2011-2015)

1. Sincan İlçe Sağlık Müdürlüğü Özel Sağlık Hizmetleri Eczacılık ve Tıbbi Cihaz Şube Müdürlüğü Halk Sağlığı Birimi TÜRKİYE AŞIRI TUZ TÜKETİMİNİN AZALTILMASI PROGRAMI (2011-2015)

2. Lütfenbirazdikkat!

3. Birazdan anlatacaklarımız, hayatınızı olumlu anlamdadeğiştirmeye yarayabilir.

4. Programın Hedefi ; • Türkiye’de tuz tüketiminin günlük DSÖ’nün önerdiği 5 gramın altına • düşürülmesidir. • Ülkemizde bir kişinin günlük tuz tüketimi oranı DSÖ’ nün önerisinin • 3 katından daha fazladır. • Ortalama tuz tüketimi : • Kişi başına günlük 18 gram/gün olarak tespit edilmiş olup; • Kadınlarda bu oran günlük 16 gram/gün, • Erkeklerde ise 19 gram/gün dür.

5. Günde 1 gram daha az tuz tüketimi kalp krizi riskini %3, felç riskini %5 azaltmaktadır. • Tuz kan basıncını arttırmada önemli bir faktördür ve 10 erişkinin 3’ünde Hipertansiyon sebebidir. • Tuz alımı yarıya indirilirse, tüm dünyada bir yıl içinde felç ve kalp krizinden yaklaşık 2. 5 milyon insanın hayatı kurtarılmış olur.

6. Menüler incelenerek tuz miktarındaki azaltma oranları saptanacak. Tuz oranı kademeli olarak düşürülecek. Masalardan tuzluklar kaldırılacak. Küçük poşetlerde İyotlu tuz bulundurulması sağlanacak PROGRAM KAPSAMINDARESTORAN, FAST-FOOD VE LOKANTALARDA

7. Ekmekteki tuz oranları belirlenerek azaltılacak. Ekmekte iyotlu tuz kullanılması sağlanacak Lokantalardaki tüm yemeklerde iyotlu tuz kullanılması sağlanacak. Farklı gıda kategorilerine göre işlenmiş ürünlerin tuz miktarları düşürülecek. Ürünlerinde tuzu azaltan gıda firmaları duyurulacak.

8. Tuz: %40 sodyum ve % 60 klordan oluşan bir bileşke olarak bilinmektedir. Tuz besinlerde bulunabildiği gibi göllerden, denizlerden ve kayalardan saf olarak elde edilir. • Kimyasal formülü NaCl(sodyum klorür) dür. • Sofra tuzu; Doğrudan tüketiciye sunulan, ince toz haline getirilmiş, iyotla zenginleştirilmiş, rafine edilmiş veya edilmemiş yemeklik tuzlardır. 25-40 mg/kg potasyum iyodat katılması zorunludur. • Deniz tuzu: Rafine edilmemiş, doğal mineral zenginliğini koruyan tuzdur.   • Gıda Sanayi tuzu; Gıda sanayinde kullanılan yemeklik tuzlardır. İyot eklenmesi zorunlu değildir. TUZ NEDİR?

9. TUZUN BİLEŞENİ 1 gramında 400 mg Na(sodyum) 600 mg Cl2 (klorür) bulunur. 1 çay kaşığında 5,75 gram tuz “ “ “ 2300 mg Na Güvenli Na ihtiyacı 1500-2400 mg’dır Etiketteki sodyum miktarı 2,5 ile çarpılarak alınan tuz miktarı saptanabilir. Günlük tuz tüketimi 1 çay kaşığını(5gr) geçmemeli. Kalp hastaları için bu miktar ¾ çay kaşığıdır.

10. TUZUN VÜCUDUMUZDAKİ İŞLEVLERİ Vücutta elektrik akımını iletir. Sinir-kas çalışmasında elektro-kimyasal uyarıları sinir hücresi boyunca taşıyarak uyarının kasa iletilmesini sağlar. Hücre içi ve dışı sıvıların dengesini sağlar.(sodyum-potasyum dengesi) Sıvı dengesini sağlar.(damarlarda sıvı hareketi) Sodyum karbonhidratın basit yapıtaşı glikozun emiliminde yardımcı olmaktadır.

11. Kişi çok su içme isteği duyar. İçilen fazla su ile birlikte fazla tuz,idrar ve terle dışarı atılır. Böbrek ve karaciğer bozukluklarında tuz dışarı atılamaz. Kanda miktarı artar ve suyu da çekerek vücudun belirli yerlerinde Ödem oluşur. Aşırı terleyenlerde, ishalde ve günde 4 litreden fazla idrar çıkaranlarda tuz alımı arttırılmalıdır. TUZ GEREĞİNDEN FAZLA ALINDIĞINDA NE OLUR ?

12. Aşırı Tuz Kullanımı Bir çok Sağlık Sorununa Neden Olabilir • Hipertansiyon • Felç • Kardiyovaskülerhastalıklar • (Kalp yetmezliği, kalp krizi, damar sertliği) • Kronik böbrek • hastalıkları/yetmezliği • Böbrek taşı • Osteoporoz • Gastrit, Mide Kanseri • Pankreas hastalıkları • Obezite

13. Aşırı Tuz Tüketimi ve Böbrek Doğrudan etki Kan Basıncı Tuz Tüketimi (Sodyum ↑ Alımı) Böbrek Hasarı Proteinüri (idrar ile protein atılması) RenalHemodinami (Böbrek Damarlarında Basınç)

14. Aşırı sıcaklarda, fazla beden hareketlerinde terlemeyle, ateşli hastalıklarda terleme ve idrarla, ishallerde ise su ve tuz kaybedilir. Besin zehirlenmesi ve bağırsak enfeksiyonları gibi durumlarda kusma ve ishalle vücuttan su ile birlikte “elektrolit” dediğimiz sodyum ve potasyum kaybı olur. Ülkemizde ishale bağlı gelişen “dehitrasyon “ sonucu özellikle çocuklar arasında ölümler görülmektedir. Kaybolan sıvı ve eletrolitlerin yerine konulması için ağızdan sıvı tedavisi uygulanır. İSHALDE TUZUN ÖNEMİ

15. AĞIZDAN SIVI TEDAVİSİ • Dünya sağlık örgütüne göre Evde ORS hazırlanması • 2 Çorba kaşığı toz şeker, • 1 Çay kaşığı tuz, • 1 çay kaşığı yemeklik karbonat UNICEF tarafından hazırlanan AST • 3,5 gr. Tuz, • 2,5 gr. Karbonat, • 1,5 gr. Potasyum klorid, • 20 gr. glikoz Karışım 1 litre kaynamış soğutulmuş suda eritilerek çocuğa verilir.

16. Sodyum (Na) Nedir? • Sodyum besinlerde doğal olarak bulunan bir mineraldir. • Hücre dışı sıvının başlıca katyonudur. Vücuttaki sodyumun yaklaşık %60’ ı hücre dışı sıvıda bulunur. • Vücuttaki sodyumun %30-40’ı kemik kristallerinin yüzeyinde bulunur ve gerektiğinde hızla çözünerek kana karışır • Geri kalanı (vücuttaki sodyumun yaklaşık %10’ u) plazmada, sinir ve kas dokusunda bulunur.

17. Sodyumun Metabolik Fonksiyonları Nelerdir? • Sodyum, klor ve potasyum gibi diğer minerallerle birlikte elektrolit olarak adlandırılır. Bu ismi almalarının nedeni, vücutta elektrik akımını iletmeleridir. • Elektrolitler, hücre içinde ve dışında sıvıların dengesini kontrol ederler. Sodyum ve klor hücre dışında, potasyum ise hücre içinde çalışır. • Sıvı dengesinin sağlanmasında fonksiyonu vardır. • Asit -baz dengesinin sağlanmasında görev alır. • Sinir- kas çalışmasında; elektro-kimyasal uyarıları sinir hücresi boyunca taşıyarak uyarının kasa iletilmesini sağlar.

18. Vücuttaki Sodyum düzeyini böbrekler ayarlar. Böbreklerden atılım Aldosteron hormonunun denetimindedir. Böbreklerden süzülen sodyumun %99,5’i geri emilir. Aldosteron yetersizliğinde sodyum eksikliği, potasyum fazlalığı oluşur. Bu şekilde ortaya çıkan bozukluğa «Addison «hastalığı denir. Kansızlık, halsizlik, kalp sorunları, kan basıncı düşmesine sebep olur. Östrojen hormonu da Na ve su atılımını azaltır. SODYUM DENGESİ NASIL SAĞLANIR?

19. Böbrekler uygun şekilde çalışmazsa fazla sodyum atılmaz. Sonuçta bacaklarda ve ayaklarda şişkinlik(Ödem)oluşur. Fazla tuz tüketimi , idrarla kalsiyum atımını arttırır. Sonuçta osteoporoz ve kemiklerin kırılma riski artar. Bu nedenle lezzetine bakmadan yiyeceklerinize tuz eklemeyiniz ve fazla tuzlu besinleri tüketmeyiniz. FAZLA SODYUM HER ZAMAN ATILIR MI?

20. Normal şartlar altında sodyum yetersizliği oluşmaz. Ancak bireyin uzun süreli kusma ve ishali varsa sodyum düzeyi azalabilir. Sodyum yetersizliğinde: Kusma, zihin bulanıklığı, Kas yorgunluğu, Ağrı ve Kramp, İştah azalması, Solunum yetersizliği görülür. SODYUM YETERSİZLİĞİ OLABİLİR Mİ?

21. Günlük sodyum ihtiyacı 500 Mg’ dır. Bir çay kaşığı (5 gramdır.) Maksimum tuz alımı günlük 6 gram(2,4gr sodyum) olarak belirlenmiştir. mg cinsinden sodyumu, mg cinsinden tuza çevirmek için , mg sodyum 2,5 ile çarpılır. TUZ VE SODYUM GEREKSİNİMİ NE KADARDIR?

22. Sofra tuzu, kabartma tozu ve yemek sodasıdır. Tuzun 1 gramında 400 mg sodyum bulunur. Tüketilen sodyumun büyük bir kısmı işlem görmüş besinlerden gelir. (%75) Salamura besinler (Zeytin, turşu, peynir gibi) Sodyum doğal olarak işlem görmemiş besinlerde de bulunmaktadır. TUZLU BESİNLERİ TERCİH ETMEK SONRADAN KAZANILAN BİR ÖZELLİKTİR. SODYUM KAYNAKLARI

23. Tuz yerine geçen ot-baharat karışımları, limon ve limon suları kullanılabilir. Bu maddeler her birey için uygun ve sağlıklı olmayabilir. Tuz yerine kullanılan maddelerin çoğunda sodyum yerine potasyum vardır. Özellikle böbrek rahatsızlığı olanlar başta olmak üzere , bazı bireyler için fazla potasyum tüketimi zararlı olabilir. Bazı ot-baharat karışımlarında hem tuz, hem de sodyum bulunabilir. Tuz yerine geçen maddeleri kullanmadan önce doktorunuza danışınız. TUZ YERİNE GEÇEN MADDELER NELERDİR ?BESİN SEÇİMİNDE TUZ YERİNE GEÇEN MADDELERİ KULLANMAK SODYUM ALIMINI AZALTMAK İÇİN İYİ BİR YOL MUDUR?

24. Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

25. Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

26. Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

27. Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

28. Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

29. Besinlerin işlenerek saklanmasında tuz ve sodyumun rolü • Tuzlama veya tuzlama ile kurutma.(Balık ve bazı sebzelerin saklanmasında kullanılır. • Tuz antiseptiktir. (Bütün bakterileri yok etmese de, nem miktarını önemli ölçüde düşürerek bozulmayı yapan bakterileri denetim altında tutar. • Tuz, suyun ozmotik çekilmesiyle kurutucu olarak etki eder. • Süt peynir haline geldikten sonra %16’lık tuzlu salamura ile saklanır. • Yeşil biber, fasulye, domates, salatalık, lahana gibi sebzeler %15’lik tuzlu salamura ile saklanır. Buna turşu denir.

30. IYOT NEDİR? • Yunanca (mor anlamına gelen iodes’ten) sembolü I, atom numarası 53 olan bir elementtir. • KULLANIM ALANLARI: • İlaç yapımında, tuzlarda, antiseptiklerde,gıda katkılarında, boyalarda, katalizörlerde ve fotoğrafçılıkta kullanılır. • Diş tedavilerinde kullanılan iyot dişlerde renklenmeye yol açar. • İyotlu Tuz: İyot eklenmiş sofra tuzudur.

31. İYODUN VÜCUT ÇALIŞMASINDAKİ İŞLEVLERİ NEDİR? • Elzem bir eser elementtir. • Tiroid hormonlarından troksinin yapısında yer alan önemli bir bileşendir. • Tiroid hormonlarının en önemli görevi BÜYÜME VE GELİŞMEye olan etkisidir. “İYOT NORMAL BÜYÜME ve GELİŞME ile BEYİN ve VÜCUT İŞLEVLERİ İÇİN ELZEM BİR ESER ELEMENTTİR”.

32. İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI • ÖNEMLİ HALK SAĞLIĞI SORUNUDUR. • Sorunun önlenmesi ise; • hem kolaydır • hem de ucuzdur

33. İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI Fetüs • Düşük • Ölü doğum • Doğum anomalileri • Perinatal ölümlerde artış • Nörolojik kretinizm (mental gerilik, sağırlık-dilsizlik, şaşılık, spastik displeji) • Miksödemkretinizm (cücelik, mental gerilik) • Psikomotor bozukluklar

34. İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI Yenidoğan • Guatr • Hipotiroidi • Mental gerilik Çocuk ve Gençler Guatr Hipotiroidi Mental fonksiyonlarda bozukluk Okul başarısında düşme Büyüme geriliği

35. İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI Yetişkin Guatr ve komplikasyonları Hipotiroidizm Mental fonksiyonlarda bozukluk İyot ile uyarılmış hipertiroidizm 1- Endemik Guatr 2- Kretinizm

36. ENDEMİK GUATR Guatr: Troid bezinin büyümesidir. Hava su ve toprağında yetersiz iyot bulunan bölgelerde görülmektedir. Hastalığın oluşmasında ; Diyetteki iyodun yetersizliği, Genetik faktörler’in rolü vardır. Ülkemizde Ege, Karadeniz ve Akdeniz’in iç kısımları, Doğu ve İç Anadolu’da endemik guatr bölgesi olduğu bildirilmiştir.

37. İYOTLU TUZ, HASTALIĞIN OLUŞMASINI VE GELİŞMESİNİ ÖNLEMEKTEDİR Basit Guatr oluştuktan sonra iyotlu tuz kullanımının etkisi yoktur.

38. KRETİNİZM :Gebeliği süresince yetersiz miktarda iyot alan annelerden doğan çocuklarda görülen bir hastalıktır. Nörolojik Kretinizm Miksödemik tip Kretinizm Tembellik, İsteksizlik, Kilo almaya meyil, Öğrenme güçlüğü • Zeka Geriliği, • Spastik motor bozukluğu, • Kas erimesi, • İşitme ve konuşma engeli, • Konuşma ve öğrenme güçlüğü

39. İYOT YETERSİZLİĞİ • Dünya’da önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarında tek temel nedendir. • İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI • olarak tanımlanmaktadır. • ÖNEMLİ HALK SAĞLIĞI SORUNUDUR. • Sorunun önlenmesi ise; • hem kolaydır • hem de ucuzdur

40. İyot yetersizliği önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarının en önemli nedenidir. • İYOTLU TUZ ZEKA GERİLİĞİNİ ÖNLER,OKUL BAŞARISINI ARTTIRIR. • İYOTLU TUZ KULLANMAZSAK • Büyüme Geriliği, • Zeka geriliği,Cücelik

41. İyot yetersizliği önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarının en önemli nedenidir. • İYOTLU TUZ KULLANMAZSAK. • BEBEK VE ÇOCUKLARDA • Büyüme geriliği, • Zeka geriliği, • Cücelik • GEBELERDE • Düşük ve Ölü Doğum yapma riski • HER YAŞTA GUATR HASTALIĞI GÖRÜLÜR.

42. İyot kaynakları • Birçok besinde düşük düzeyde (3-75 mcg/ porsiyon) • Toprak, sulama ve gübreleme ile etkilenmektedir. • İyot Kaynakları: Deniz ürünleri, yosun, iyot yeterli • toprakta yetişen bitkisel ve hayvansal • kaynaklı besinler,

43. Felç Retinopati-Körlük Tansiyon 12/8 olmalıdır. Kalp Yetmezliği Proteinüri, Böbrek Yetmezliği Aort Diseksiyonu PeriferikVasküler Hastalık Damar sertliği

44. Aşırı tuz tüketimini azaltmak için pratik öneriler • Daima taze ve tuz eklenmemiş besinleri tercih edin • Yemeklerin tadına bakmadan tuz eklemeyin• • Tuz içeriği yüksek olan salamura besinleri (zeytin, peynir, turşu gibi) ve konserve besinleri daha az tüketin • Daha fazla taze sebze ve meyve tüketin • Satın aldığınız hazır besinlerin etiketlerini mutlaka okuyun ve daha az tuzlu olanları tercih edin

45. Yemeğinizin lezzetini arttırmak için tuz yerine maydanoz, nane, kekik, dereotu, rezene, fesleğen, limon gibi besinler ile baharatları kullanın • Ev dışında yemek yiyorsanız az tuzlu besinleri tercih edin • Maden suları kaynağına göre farklı miktarda sodyum içerir, sodyum içeriğini etiketinden kontrol edin

46. Türkiye’de Sadece Ekmekten Alınan Tuz 7.28gr/gün

48. ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER

49. ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER

50. ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER