EPIDEMIOLOGIA na przykladzie nowotwor w

1. EPIDEMIOLOGIA � na przykladzie nowotwor�w Andrzej Deptala Zaklad Profilaktyki Zagrozen Srodowiskowych Wydzial Nauki o Zdrowiu Akademia Medyczna w Warszawie

2. EPIDEMIOLOGIA � DEFINICJA Nauka zajmujaca sie wystepowaniem, uwarunkowaniami i przebiegiem chor�b w danej populacji, z uwzglednieniem jej struktury

3. EPIDEMIOLOGIA � SKAD POCHODZA DANE W POLSCE? Karta zgon�w GUS. Krajowy Rejestr Nowotwor�w � zbiera dane o epidemiologii nowotwor�w w Polsce (karta zgloszenia nowotworu) z Wojew�dzkich Rejestr�w Nowotwor�w. Kompletnosc rejestracji w Polsce � 88%, ale potwierdzenie histopatologiczne tylko w ok. 70%.

4. ZACHOROWALNOSC NA SWIECIE � POD WZGLEDEM PLCI

5. ZACHOROWALNOSC NA SWIECIE � WG REJON�W GEOGRAFICZNYCH

6. ZACHOROWALNOSC MEZCZYZN W POLSCE

7. ZACHOROWALNOSC KOBIET W POLSCE

8. WSKAZNIKI UMIERALNOSCI W POLSCE NA NOWOTWORY W Polsce w 2002 r. zgloszono 87.735 zgon�w na nowotwory zlosliwe (szacunkowe dane 99.700) Standaryzowane wsp�lczynniki umieralnosci wyniosly: Mezczyzni � 206 Kobiety � 107 Wskaznik zachorowania/zgony: Mezczyzni � 1,2 Kobiety � 1,5

9. ZMIANY W UMIERALNOSCI MEZCZYZN NA NOWOTWORY

10. ZMIANY W UMIERALNOSCI KOBIET NA NOWOTWORY

11. UMIERALNOSC MEZCZYZN W POLSCE

12. UMIERALNOSC KOBIET W POLSCE

13. POR�WNANIE USA I POLSKI 1

14. POR�WNANIE USA I POLSKI 2

15. �POLSKA EPIDEMIOLOGIA� �ZACHOROWALNOSC

16. �POLSKA EPIDEMIOLOGIA� �UMIERALNOSC

17. POLSKA � RAK 4 P

18. SRODOWISKO ? DZIEDZICZENIE Okolo 70% nowotwor�w zlosliwych u ludzi jest zwiazanych ze szkodliwymi nawykami i niezdrowym stylem zycia oraz wieloletnia ekspozycja zawodowa. Szczyt zachorowan przypada > 55 r.z. 20-30% zlosliwych nowotwor�w u ludzi ma udokumentowana predyspozycje uwarunkowana genetycznie. Sa to tzw. nowotwory dziedziczne. Szczyt zachorowan przypada < 45 r.z.

19. PREDYSPOZYCJA OSOBNICZA Indywidualna osobnicza predyspozycja do rozwoju nowotworu moze wynikac z: Dziedziczenia mutacji aktywujacych protoonkogeny Dziedziczenia mutacji inaktywujacych antyonkogeny Dziedziczenia mutacji gen�w naprawy DNA Dziedziczenia polimorfizmu gen�w kodujacych systemy enzymatyczne odpowiedzialne za metabolizm karcinogen�w Wrodzonych chor�b zwiazanych z nieprawidlowa architektonika tkanki (np. polipowatosc mlodziencza) Zaburzen regulacji sygnal�w pobudzajacych i hamujacych (np. zesp�l wielotorbielowatych jajnik�w)

20. STYL ZYCIA Palenie tytoniu Naduzywanie alkoholu etylowego Niewlasciwa dieta Zachowania seksualne

21. STYL ZYCIA � PALENIE TYTONIU W dymie tytoniowym zawartych jest ponad 40 r�znych karcinogen�w. Ryzyko zachorowania na nowotwory tytoniozalezne, niezaleznie od sposobu inhalowania (papieros, cygaro czy fajka), jest podobne. Wprowadzenie na rynek papieros�w o niskiej (light) lub bardzo niskiej (ultralight) zawartosci cial smolowatych nie zmniejszylo umieralnosci z powodu nowotwor�w tytoniozaleznych.

22. STYL ZYCIA � NOWOTWORY TYTONIOZALEZNE Rak pluca Rak krtani Rak jamy ustnej i gardla Rak przelyku Rak zoladka Rak trzustki Rak jelita grubego Rak pecherza moczowego Rak nerki Rak szyjki macicy Ostra bialaczka

23. STYL ZYCIA � NADUZYWANIE ALKOHOLU 2 Naduzywanie etanolu, a zwlaszcza postaci wysokoprocentowych, zwieksza ryzyko zachorowania na: Raka jamy ustnej i gardla Raka krtani Raka przelyku Raka piersi Raka watrobowokom�rkowego

24. STYL ZYCIA � DIETA: KARCINOGENY NATURALNE Naturalnie wystepujace pestycydy [np. kwas kofeinowy (jablko, gruszka, sliwka, grejpfrut, marchew, salata, ziemniak, tymianek, bazylia, anyz, koper, itd.), furokumaryny (cytrusy, marchew, seler, pietruszka, pasternak), hydrazyny (grzyby), pyrolizydyna (herbatki ziolowe)] nie sprzyjaja powstawaniu nowotwor�w zlosliwych u ludzi. Naturalnie wystepujace mukotoksyny [np. aflatoksyna B1 lub fumonisyna B1] moga sprzyjac zachorowaniu na raka watrobowokom�rkowego i ew. na raka przelyku [Afryka, Chiny].

25. STYL ZYCIA � DIETA: KARCINOGENY SZTUCZNE Gl�wne karcinogeny diety, tzn. heterocykliczne aminy aromatyczne, policykliczne weglowodory aromatyczne, akrylamid, N-nitrozoaminy powstaja w procesach przygotowywania (grilowanie, smazenie, pieczenie) i/lub przetwarzania (wedzenie, peklowanie, konserwowanie) zywnosci, a zwlaszcza: Miesa (kazdy rodzaj), wedlin i ryb Warzyw (np. ziemniaki, og�rki, papryka) Niekt�rych przypraw (chilli) Niekt�rych gatunk�w piwa i whiskey

26. STYL ZYCIA � DIETA: �POZYWIENIE ONKOGENNE� Dieta oparta o potrawy wedzone, peklowane, konserwowane sprzyja zachorowaniom na raka zoladka i raka przelyku. Dieta bogata w tluszcze zwierzece (spos�b przygotowania pokarmu jest tez wazny) i wysokokaloryczna sprzyja zachorowaniom na raka jelita grubego, raka prostaty i raka piersi. Dieta z duza zawartoscia czerwonego miesa sprzyja zachorowaniu na raka jelita grubego.

27. STYL ZYCIA � ZACHOWANIA SEKSUALNE Duza liczba partner�w seksualnych i wczesne rozpoczecie zycia plciowego sprzyjaja zachorowaniom na raka szyjki macicy (HPV) lub raka pracia (HPV). Stosunki homoseksualne u mezczyzn sprzyjaja zachorowaniu na raka odbytu (HPV).

28. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWOR�W � JAK OBNIZYC UMIERALNOSC? Od 8% � 16% przez obnizenie o 15% zuzycia tytoniu. O > 8% przez korekte diety (tzn. obnizenie dobowej ilosci tluszcz�w < 25% i spozywanie 3-5 posilk�w warzywno-owocowych). O 3% przez badania przesiewowe i wczesne wykrycie. Od 10% � 26% przez powszechne stosowanie leczenia zgodnego z najlepszymi standardami (state-of-the art treatment).