Էմմա Անախասյան Փ որձագետ Գյումրի , նոյեմբեր 18, 2013

<<Ջուր և առողջություն>> Արձանագրությանշրջանակումազգայինթիրախներիսահմանմանբազայինվերլուծությաննախնականարդյունքները ԷմմաԱնախասյան Փորձագետ Գյումրի, նոյեմբեր 18, 2013

ԵլակետայինիրավիճակիվերլուծությունԵլակետայինիրավիճակիվերլուծություն Նախնականվերլուծությունըներառում է հետևյալտեղեկատվությունը. • Ռազմավարություններ, իրավական / կարգավորիչ դաշտ և միջազգային պարտավորություններ • Ինստիտուցիոնալ շրջանակները • Ֆինանսական շրջանակները • Ոլորտինվերաբերող հիմնական խնդիրները

I - Մատակարարվողխմելուջրիորակը • Ջրամատակարարման տևողությունը որոշ տարածքներում շարունակում է մնալ ցածր մակարդակի վրա և բնութագրվում է տարածքային զգալի անհամաչափություններով: • Լուրջ հիմնախնդիր է գյուղական բնակավայրերում ջրամատակարարվող ջրի որակի և անվտանգության ապահովումը: • Խմելուջրիհասանելիությունըանբավարար է նաևերեխաներիհամարնախատեսվածորոշկազմակերպություններում:

II - Ջրի հետ կապված բռնկումների և հիվանդությունների կրճատում • Հանրապետությունումժամանակառժամանակառաջանումենբռնկումներ: • Հիմնականումարձանագրվումենաղիքայինվարակներիբռնկումներ` պայմանավորվածջրային (հիմնականում` ջրմուղ-կոյուղուցանցումպարբերաբարառաջացողվթարներ) և սննդայինգործոններով:

III – Ջրի մատչելիությունը • Հայաստանը հարուստ է բարձրորակ ջրի ստորերկրյա աղբյուրներով: • 250 քաղաքային և գյուղական համայնքներ (200000 բնակիչ) ջուր է ստանում մակերևույթային ջրաղբյուրներից: • Խմելու ջրի մաքրման կայանները գտնվում են ամխիթար վիճակում և ջրի որակը ցածր է: • Խաթարված են ջրի մաքրման տեխնոլոգիական գործընթացները և չի ապահովվում խմելու ջրի ստանդարտներին համապատասխան ջուր:

III – Ջրի մատչելիությունը • Երևանում 2012 թ. Կատարված հարցումների արդյունքները. • 23.7 % - ջրամատակարարման գրաֆիկի խախտումները, • 12.8 % - խողովակներում եղած ցածր կամ բարձր ճնշումը, • 8.2 % - վթարային իրավիճակները, • 2.3 % - խողովակների անբարվոք վիճակը, • 2 % - ջրի անբավարար որակն ու համը, • 60 %- ջրի մատակարարման սակագինը:

IV-Ջրահեռացման մատչելիություն • Բոլոր քաղաքային համայնքները և որոշ խոշոր գյուղական համայնքներ ունեն ջրահեռացման կենտրոնական համակարգեր: • Ազգաբնակչության 65-70% օգտվում է ջրահեռացման կենտրոնական համակարգերից: • Շուրջ 560 գյուղական համայնք չեն սպասարկվում մասնագիտական կազմակերպությունների կողմից: • Գյուղական համայնքների տնային տնտեսությունների 75%-ը չունի ջրահեռացման կենտրոնական համակարգ:

V- Ջրամատակարարմանկոլեկտիվ և այլհամակարգերիարդյունավետությանմակարդակը Խոչընդոտները`. • Ջրմուղիցանցի, կառուցվածքների, հիմնականմիջոցներիմաշվածություն • Ջրիհաշվառմանհամակարգի`ջրաչափերովլրիվապպահովվածությանբացակայություն • Վարձավճարներիհավաքագրմանցածրմակարդակ • Ջրիմեծկորուստներիառկայություն (74%-84%) • Ծառայություններիիրացմանցածրսակագներ • Բազմաբնակարանշենքերիներքինցանցիցածրմակարդակովշահագործում

VI- Ջրահեռացման կոլեկտիվ և այլ նմանօրինակ համակարգերի արտադրողականության մակարդակը • Երևանում գործում է <Աէրացիա> կեղտաջրերի մաքրման կայանը, որը իրականացնում է մասնակի մեխանիկական մաքրում: • 2013թ. ապրիլից գործում են կեղտաջրերի մաքրման կայաններ՝ Գավառում, Մարտունիում և Վարդենիսում (իրականացվում է մեխանիկական մաքրում): • Նախատեսվում է կառուցել Դիլիջանում և Ջերմուկում կեղտաջրերի մաքրման կայաններ: • Առկա է շուրջ 620 կմ երկարությամբ գլխավոր կոլեկտորներ և 3200 կմ ջրահեռացման ցանցեր:

VII- Ջրամատակարարմանկառավարմանոլորտումճանաչվածլավագույնփորձիկիրառում Հրատապլուծումներպահանջողխնդիրներ.` • Խմելունպատակովօգտագործվողջրայինռեսուրսներիվերականգնում, պահպանում և արդյունավետօգտագործում • Հոսակորուստներիմակարդակինվազեցում • Համալիրմիջոցառումներիիրականացումկենտրոնացվածջրամատակարարումչունեցողհամայնքներում • Ջրամատակարարմանտևողության և շուրջօրյաջրամատակարարումունեցողբնակավայրերիթվիավելացում

VIII- Ջրահեռացման կառավարման ոլորտում ճանաչված լավագույն փորձի կիրառում • Սևանա լճի բնապահպանական ծրագրի շրջանակներում կառուցվել է կեղտաջրերի մաքրման կայաններ Գավառ, Մարտունի և Վարդենիս քաղաքներում և, • Գավառ, Մարտունի, Վարդենիս, Սևան և Ջերմուկ քաղաքներում կառուցվել և վերանորոգվել են 52 կմ երկարությամբ կոյուղագծեր:

IX-Չմաքրված կեղտաջրերի արտահոսքի դեպքեր • Քաղաքային և արտադրական կեղտաջրերի գրեթե բոլոր արտանետումները իրականացվում են մաքրման կոլեկտիվ կայաններից: • Գյուղական համայնքները մեծ մասամբ միացված չեն մաքրման համակարգերին և չունեն կոյուղու ցանց: • Վթարային վիճակում են գտնվում շուրջ 40 տարի առաջ կառուցված ցանցերի և կոլեկտորների ավելի քան 60%: Ցանցի մեկ կիլոմետր երկարության վրա տարեկան բաժին է ընկնում 2.5 վթար: • Առաջացած հոսքաջրերի ընդհանուր ծավալի միայն 45-50%-ն է ենթարկվում մասնակի մեխանիկական մաքրման:

X - Կեղտաջրերի կոլեկտիվ կայաններից առանց մաքրման հեղեղաջրերի արտահոսքի դեպքեր • Հեղեղատարերիհեռացմանհամակարգերառկաենբոլորքաղաքներում և գրեթեբացակայումենգյուղականհամայնքներում : • Հեղեղներիհոսքաջրերըառանցմաքրմանթափվումենբացջրավազան: • Երբեմնդրանցումաղտոտմանմակարդակըմիքանիանգամգերազանցում է հոսքաջրերիարտահոսքի ԹՍԱ: • Հեղեղատարկոլեկտորների և ենթակառուցվածքներիվիճակի և կոմունալ-կենցաղայինհամակարգերթափանցողհեղեղայինհոսքերիմոտավործավալներիմասինտեղեկատվությունըբացակայում է: • Չիիրականացվումհեղեղատարհամակարգերի և հեղեղայիհոսքերիմոնիտորինգ և հսկողություն:

XI - Կեղտաջրերի մաքրման կայաններից արտահոսած կեղտաջրերի որակը • Ջրեր արտանետվող կեղտաջրերի մոտ 44% համարվում են աղտոտված • 56% համարվել են մաքուր և հեռացվել են առանց մաքրման • Ստանդարտներին համապատասխան կեղտաջրերի մաքրում չի իրականացվել:

XII - Ջրահեռացման կոլեկտիվ համակարգերից կեղտաջրերի նստվածքի հեռացում կամ կրկնակի օգտագործումը • Ներկայումս չեն գործում ոչ մեթանտենկերը, ոչ նստվածքների մեխանիկական ջրազրկման արտադրամասերը, ոչ էլ տիղմի հրապարակները: • Երևանի Աէրացիայի մաքրման կայանի նստվածքները վերջին 20 տարվա ընթացքում չեն հեռացվել և կուտակվել են կայանում:

XIII - Ոռոգման նպատակով օգտագործվող կեղտաջրերի որակ • Հայաստանի տարածքում չմաքրված կեղտաջրերը ոռոգման նպատակով հիմնականում չեն օգտագործվում: • Սակայն շատ հաճախ ոռոգման նպատակով ջրառը իրականացվում է այնպիսի ջրային ռեսուրսներից, որտեղ ջրառի կետից հոսանքն ի վեր թափվում են մաքրման կայաններից հեռացված կեղտաջրեր:

XIV - Խմելուջրիաղբյուրհանդիսացողջրերիորակը • Չենապահովվումջրամատակարարմանկառույցներիսանիտարականպահպանմանգոտիները: • Անբավարար է խմելուջրիմաքրման և վարակազերծմանսարքավորումներիտեխնոլոգիականմակարդակը: • Խմելուջրիզգալիմասըդեռևսչիենթարկվումշարունակականվարակազերծման, իսկբացջրամբարներիջրիմաքրմանկառույցներըարդիականացմանկարիքունեն: • Ջրամատակարարմանաղբյուրների II և III գոտիներիսահմանագծերըորոշվածչեն:

XV- Լողանալու համար օգտագործվող ջրերի որակը • Բացջրավազաններիափամերձտարածքներումառկաենկենցաղային և վտանգավորթափոններ: • Բացջրավազանները աղտոտվումենհանքարդյունաբերությանպոչամբարներիվթարայինարտահոսքերից: • Անկատար է գործողօրենսդրականբազան, բացակայումենմիշարքնորմատիվակտեր: • Բացակայում է միջճյուղայինհամակարգումը՝ բացջրավազաններիպահպանությանհարցերում:

XVI Ձկնաբուծության համար օգտագործվող ջրի որակ • Ներկայումս գոյություն ունեն շուրջ 250 ձկնաբուծական տնտեսություններ: • Վերջին տարիներին ձկների արտադրության ծավալներն ավելացել են շուրջ 40% և 2012թ հասել են 8850 տոննայի: • Ձկնաբուծության և խեցգետնակերպերի բուծման համար օգտագործվող ջրի որակի մոնիտորինգ իրականացվում է միայն Սևանա լճի ավազանում:

XVIII - Հատկապեսաղտոտվածտարածքներիհայտնաբերում և դրությանշտկում/մաքրում • Լեռնահանքարդյունաբերությանգործունեությանհետևանքովմակերևութայինջրերըաղտոտվումեն: • Սևանալիճթափվողգետերումծանրմետաղների և աղտոտողնյութերիմեծխտություններենառկա: • Նուբարաշենիթունաքիմիկատներիգերեզմանոցըգտնվում է սողանքայինտարածքում: • Գետայիննստվածքներումծանրմետաղներիվերաբերյալհետազոտություններըբացակայումեն:

XIX - Ջրային ռեսուրսների կառավարման, զարգացման, պահպանման և օգտագործման համակարգերի արդյունավետությունը • Մարմարիկի, Մեղրիգետի, Դեբեդի, Աղստևի գետավազանների համար մշակվել են գետավազանային կառավարման պլաններ: • Արփա Որոտան, Ախուրյան և Մեծամոր գետավազանների կառավարման պլանների մշակումը կավարտվի 2013-2015թթ.: • Կատվյալների և տեղեկատվության բացեր:

XIX - Ջրային ռեսուրսների կառավարման, զարգացման, պահպանման և օգտագործման համակարգերի արդյունավետությունը • Գետավազանայինկառավարմաննորպլաններիմշակման, հներիլրամշակման և դրանցիրականացմանհամարՋրավազանայինկառավարմանմարմիններիունակություններիհմտությունների, ինչպեսնաևմարդկայինտեխնիկական և ֆինանսականռեսուրսներիբացակայություն: • Ջրայինռեսուրսներիկառավարմանոլորտումհամապարփակորոշումներկայացնելուհամարջրիորակիգնահատմանհամակարգիբացակայություն:

XX- Մատակարարվող խմելու ջրի և այլ ջրերի որակի վերաբերյալ տեղեկատվության հրապարակման հաճախականությունը • Մատակարարվող խմելու ջրի և այլ ջրերի որակի վերաբերյալ տեղեկատվությունը քիչ հասանելի էկամբացակայում է: • Հրապարակվում են հիմնականում տարեկան, և/կամ եռամսյակային և/կամ ամսեկան հաշվետվություններ • 560 համայնքների խմելու ջրի վերաբերյալ տեղեկատվությունը հասանելի չէ: • Մանկական հիմնարկներում խմելու ջրի վերաբերյալ տեղեկատվությունը բացակայում է:

Շնորհակալություն

Էմմա Անախասյան Փ որձագետ Գյումրի , նոյեմբեր 18, 2013